ایران و اتحادیه اوراسیا؛ تجارت آزاد در راه است

اتحادیهٔ اقتصادی اوراسیا (EAEU) متشکل از کشورهای بلاروس، قزاقستان، روسیه، قرقیزستان و ارمنستان است.
نخستین گام مشترک ایران و این اتحادیه با امضای پیش‌نویس‌ توافقنامه‌ای بر سر اخذ تعرفه‌های صادراتی ترجیحی در سال ۲۰۱۷ میلادی در ایروان برداشته شد و سال ۲۰۱۸ بود که این توافقنامه موقت به مدت سه سال بین طرفین امضا شد.

بررسی اظهارات طرفین گویای آن بود که در پایان این سه سال همکاری مشترک، طرفین به فرمولی برای دائمی کردن آن بر می‌دارند یا این روند متوقف می‌شود؛ اما مذاکرات طرفین گویای علاقه‌مندی تهران و پایتخت‌های اوراسیایی به همکاری بلندمدت و پایدار بود.
این گونه بود که ایران با تمدید قانون موافقنامه موقت تجارت ترجیحی راه را برای تحقق این هدف هموار کرد.
آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی رئیس جمهور اول خردادماه ۱۴۰۲ در اجرای اصل ۱۲۳ قانون اساسی، «قانون سند الحاقی(پروتکل) تمدید موافقتنامه موقت تشکیل منطقه آزاد تجاری بین جمهوری اسلامی ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا و دولت‌های عضو» را که در جلسه علنی دوازدهم اردیبهشت ۱۴۰۲ مجلس شورای اسلامی تصویب و ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۲ به تایید شورای نگهبان رسیده بود، برای اجرا به وزارت صنعت، معدن و تجارت ابلاغ کرد.

به دنبال پیوستن ایران به عنوان عضو دائمی به سازمان همکاری شانگهای و پذیرش کشورمان به عنوان عضو جدید گروه بریکس از ابتدای سال ۲۰۲۴، امضای موافقتنامه تجارت آزاد با اتحادیه اوراسیا گام کلیدی دیگری در راستای توسعه مبادلات تجاری ایران با سایر کشورها در سال ۱۴۰۲ تلقی می شود و گویای آن است که سیاست همسایگی دولت سیزدهم در حال ثمربخشی برای منافع ملت ایران و دیگر ملت‌های منطقه است.

گام آغازین با تخفیف‌های متقابل
به دنبال موافقتنامه تجارت ترجیحی بین ایران و اتحادیه اوراسیا در سال ۲۰۱۸، طرفین در خصوص چندین قلم کالا، تخفیف تعرفه‌ای برای کالاهای یکدیگر قائل شدند.
بنا بر برخی منابع، در این چارچوب، ایران به حدود ۳۸۰ قلم کالای تولیدی در اتحادیه اوراسیا تخفیف تعرفه‌ای داد و در مقابل،‌اتحادیه اوراسیا برای ۵۰۲ قلم کالای ایرانی تخفیف تعرفه‌ای قائل شد که طرفین در مجموع به صورت مساوی، مبادلات اقتصادی را از تخفیف برخوردار کردند.

حذف تعرفه‌ها برای ۸۷ درصد کالاها در موافقتنامه تجارت آزاد
با گذشت سه سال از اجرای موافقتنامه تجارت ترجیحی، یک سال دیگر هم این موافقتنامه تمدید شد و مذاکرات طرفین درباره موافقتنامه تجارت آزاد به نقطه پایانی و امضا رسیده است؛ بنا بر اطلاعاتی که از پیش نویس این موافقنامه به دست خبرنگار ایرنا در مسکو رسید، طرفین تعرفه‌ها را برای ۸۷ درصد اقلام کالایی در مبادلات تجاری خود به صورت کامل حذف خواهند کرد.
در این میان، هر یک از طرفین، یک لیست منفی تهیه‌ می‌کنند که شامل کالاهایی می‌شود که برای یکی از طرفین،‌ کالای حساس تلقی شود و امکان حذف تعرفه وجود ندارد.
با این حساب، حدود ۸۷ درصد خطوط تعرفه‌ای ایران و اوراسیا با تعرفه صفر در قالب موافقتنامه تجارت آزاد مبادله خواهند شد.
ایران و اتحادیه اوراسیا در قالب امضای قرارداد تجارت آزاد به یکدیگر این امکان را می‌دهند که در ۸۷ درصد کل اقلام کالایی، تعرفه‌ها صفر شود.
تعرفه تنها ۸۷ درصد کالاها صفر می‌شود؛ تعرفه ۱۳ درصد کالاها برای حمایت از صنعت و کشاورزی داخلی حذف نخواهد شدخبرنگار ایرنا همچنین کسب اطلاع کرد که ۱۳ درصد باقیمانده، موارد مربوط به لیست موسوم به منفی است. به عنوان مثال، شامل کالایی است که اگر بخواهیم در خصوص آن تخفیف قائل شویم، صنعت یا کشاورزی در داخل ایران در آن حوزه آسیب می‌بیند، از این رو، با هدف حمایت از این بخش‌های صنعت و کشاورزی داخلی، این بخش‌ها شامل تخفیف نمی‌شوند. متقابلا کشورهای اتحادیه اوراسیا هم لیست کالاهای حساس خود را ارائه می‌کنند و در این زمینه، اقدامات با ظرافت دنبال می‌شود تا لیست‌ها به صورت مساوی و عادلانه تنظیم شود.

نیاز به تصویب مجالس
متن موافقتامه دائم تجارت آزاد ایران و اتحادیه اوراسیا هم اینک با تأیید طرفین آماده امضا است. این توافقنامه روز دوشنبه چهارم دی‌ماه به امضای وزیر صنعت، معدن و تجارت جمهوری اسلامی ایران و معاونان نخست‌وزیر پنج کشور عضو اتحادیه اوراسیا خواهد رسید.
این موافقتنامه برای اجرایی شدن نیازمند تصویب در مجلس شورای اسلامی و همچنین مجالس پنج کشور عضو اتحادیه اوراسیا است تا به قانون تبدیل شود.
سفیر ایران در مسکو: امیدواریم توافقنامه در دوره کنونی مجلس تصویب شود

مقام اتحادیه اوراسیا: توافقنامه به سرعت در مجالس پنج کشور عضو به تصویب خواهد رسیدپیش‌تر فرایندهای مربوط به تصویب موافقتنامه موقت تعرفه ترجیحی ایران و کشورهای اتحادیه اوراسیا بیش از یک سال به طول انجامید، پیش‌بینی می‌شود که فرایندهای تصویب موافقتنامه تجارت آزاد حدود یک‌سال طول بکشد که البته با توجه به آمادگی بیشتر کشورهای طرف قرارداد برای ارتقای سطح مبادلات تجاری، به نظر می‌رسد،‌در مدت زمان کمتری این اتفاق رخ دهد.
سفیر ایران در روسیه پیش از این با بیان اینکه معمولا مجالس پنج کشور عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا به سرعت توافقنامه‌های مرتبط را به تصویب می‌رسانند، ابراز امیدواری کرد که این توافقنامه در مجلس شورای اسلامی با فوریت و در دوره کنونی فعالیت مجلس تصویب شود.
کاظم جلالی با اشاره به اینکه این توافقنامه در قالب لایحه‌ای از سوی دولت به مجلس شورای اسلامی تقدیم خواهد شد، تصریح کرد: به هر میزان که تصویب این توافقنامه با تأخیر همراه شود، کشور از مزایای این توافقنامه بی‌بهره خواهد بود.
پیش از این، وزیر تجارت اتحادیه اقتصادی اوراسیا مردادماه ۱۴۰۲ به ایرنا گفته بود: کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا، رویکرد جدی در زمینه گسترش همکاری با ایران دارند و به نظر می‌رسد در این شرایط، توافقنامه به سرعت در مجالس به تصویب برسد.

پیش‌بینی افزایش مبادلات تجاری به ۲۰ میلیارد دلار
وزیر تجارت اتحادیه اقتصادی اوراسیا نیز پنجشنبه ۳۰ آذرماه ۱۴۰۲ در این باره گفت: پس از امضای موافقتنامه تجارت آزاد ایران و این اتحادیه میزان تجارت دو طرف در گام نخست و در یک بازه زمانی پنج تا هفت ساله به ۱۸ تا ۲۰ میلیارد دلار در سال خواهد رسید.وزیر تجارت اتحادیه اقتصادی اوراسیا: پس از امضای موافقتنامه تجارت آزاد ایران و این اتحادیه میزان تجارت دو طرف در گام نخست و در یک بازه زمانی پنج تا هفت ساله به ۱۸ تا ۲۰ میلیارد دلار در سال خواهد رسید.
آندری اسلپنف با اشاره به برنامه ریزی صورت گرفته برای امضای موافقتنامه تجارت آزاد ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا در روز دوشنبه چهارم دی‌ماه ۱۴۰۲ (۲۵ دسامبر ۲۰۲۳) گفت: «ما با توافقنامه موقت موفق شدیم مبادلات دوجانبه با ایران را در طول سه سال دوبرابر افزایش دهیم و اکنون با امضای موافقتنامه دائم به طور منطقی می‌توانیم در کوتاه مدت در انتظار افزایش میزان تجارت دو کشور تا سقف ۲۰ میلیارد دلار در سال باشیم.»
وی با اشاره به بازار بزرگ ایران، همسایگی با روسیه و نقش کلیدی ایران در کریدور حمل و نقل شمال-جنوب، امضای موافقتنامه تجارت آزاد دوجانبه با تهران را بسیار حائزاهمیت توصیف کرد.

وزیر تجارت اتحادیه اقتصادی اوراسیا با اشاره به عدم عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی، به برخی مشکلات در حوزه مسائل بانکی و پولی اشاره کرد و گفت: «در حال حاضر سهم بزرگی از تجارت ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا با ارزهای ملی انجام می‌شود و برخی کانال‌های مالی ایجاد شده‌اند اما با افزایش میزان تجارت دوجانبه باید کارایی این کانال‌ها نیز بهبود یابد تا مشکلات در این زمینه به حداقل برسد.»
به گفته اسلپنف، عدم توازن مناسب میان واردات به ایران و صادرات به روسیه یکی از مشکلاتی است که پس از امضای این توافقنامه به تدریج و با حضور بیشتر تجار ایرانی در روسیه حل خواهد شد.
وی تاکید کرد: روسیه سهمیه بیشتری برای تجار ایرانی در نظر گرفته تا در نبود رقبای غربی که روسیه را ترک کرده‌اند، فرصت بیشتری برای تجارت داشته باشند.

پیش بینی افزایش مبادلات تجاری با امضای توافقنامه تجارت آزاد
وزیر تجارت اتحادیه اوراسیا پیش از این نیز به ایرنا گفته بود: توافقنامه موقت ایران و اتحادیه اوراسیا به دو برابر شدن تجارت میان دو طرف منجر شد و بر این باور هستم که امضای توافق کامل و همه جانبه نیز سبب خواهد شد که مبادلات تجاری باز هم دو برابر شود.
وی ادامه داد: امضای توافقنامه همه‌جانبه میان ایران و اتحادیه اوراسیا، شرایط مناسبی را برای دسترسی متقابل به بازارها برای دو طرف، فراهم خواهد کرد و شرایط اداری برای انجام مبادلات تجاری تسهیل می‌شود.
اسلپنف خاطرنشان کرد:‌ امضای توافقنامه تجارت آزاد همچنین در حوزه همکاری های صنعتی، امکانات و ظرفیت‌های خوبی فراهم خواهد کرد و ابزارهای بسیار خوبی برای پیشبرد طرح‌های مشترک را در دسترس قرار خواهد داد و ما امیدوار هستیم که این توافقنامه بلندپروازانه و جدی نتایج خود را نشان دهد.