جراحی‌های زیبایی، نقش صداوسیما و احساس خودکم‌بینی

تب جراحی زیبایی این روزها از همیشه تندتر شده است. اگر چه آمار رسمی و دقیقی از تعداد عمل‌های زیبایی کشور در دست نیست ولی به گفته رئیس جامعه پزشکان متخصص داخلی ایران، در تمام مراکز بیمارستانی که دارای مرکز عمل جراحی هستند، این دست جراحی‌ها به‌وفور انجام می‌گیرد. وی به پژوهش ایرنا گفته بازار این جراحی‌ها و مشتریانش چنان است که اکنون بسیاری از افراد غیرپزشک هم دست به کار شده و اعمال جراحی بینی، پوست و غیره انجام می‌دهند.

آتابای: وجود تعداد زیاد متخصصان فعال در زمینه عمل‌های زیبایی باعث رقابت و تا حدی کاهش هزینه‌ها شده است که خود تشویق بیشتری برای انجام عمل‌های زیبایی است

زنگ خطر چنین وضعیتی زمانی بیشتر به گوش می‌رسد که اخبار متعددی از مرگ‌ومیر متقاضیان این جراحی‌ها انتشار می‌یابد و ضرورت بررسی این پدیده از ابعاد مختلف و پیامدهایش را بیشتر می‌نمایاند.

در این پیوند، پژوهشگر خبرگزاری ایرنا با «رضا صفری ‌شالی» عضو هیات علمی گروه جامعه‌شناسی دانشگاه خوارزمی و «شمس‌الدین آتابای» عضو سازمان نظام روانشناسی و مشاوره ایران گفت‌وگویی داشته که شرح پرسش و پاسخ‌های آن را در ادامه می‌خوانیم؛

ایرنا: در جامعه کنونی و در سبک‌های زندگی رایج چه دسته‌بندی‌هایی از انگیزه‌ها و مهم‌ترین دلایل گرایش به عمل‌های زیبایی می‌توان ارائه داد؟

صفری‌شالی: مهم‌ترین دلایل گرایش به عمل‌های زیبایی نوعی مصرف تظاهری، نوعی تمایز و نشان دادن یک نوع پایگاه اقتصادی و اجتماعی بالاتر و در نهایت دریافت نوعی مقبولیت اجتماعی است. افرادی که به عمل‌های زیبایی دست می‌زنند می‌خواهند که مقبولیت اجتماعی یا پذیرش اجتماعی و به عبارتی نوعی تمایز را نسبت به دیگران نشان دهند.

آتابای : در این زمینه، خصوصیات فردی را می‌توان مطرح کرد مانند اعتماد به نفس پایین، تصویر بدنی منفی از خود، نیاز به کسب توجه و تایید از سوی دیگران، همچنین تشویق‌کننده‌های بیرونی مانند خانواده، دوستان، فامیل و همسر که با مقایسه‌ فرد و دادن بازخورد منفی می‌توانند باعث سوق دادن فرد برای انجام عمل زیبایی شوند. در گرایش به عمل‌های زیبایی، تبلیغات رسانه‌ای را هم باید بسیار تاثیرگذار دانست؛ برای نمونه در سایت‌های پربازدید خبری، اقتصادی، اجتماعی و ... بنرهای تبلیغاتی که در مورد عمل‌های زیبایی است می‌تواند تاثیرگذار باشند.

صفری شالی: اگر ارزش‌های اساسی و غایی یک جامعه به درستی آموزش داده شوند، در فرایند جامعه‌پذیری، افراد می‌دانند که ارزش‌های بنیادین در مدیریت بدن و دست زدن به عمل جراحی نیست و از طریق شیوه‌های دیگر ایجاد تمایز می‌کنند

وجود تعداد زیاد متخصصان فعال در زمینه عمل‌های زیبایی باعث رقابت و تا حدی کاهش هزینه‌ها شده است که خود تشویق بیشتری برای انجام عمل‌های زیبایی است. قطعا باید مولفه‌های فرهنگی و اجتماعی را ما در نظر بگیریم مثل تغییر در تعریف مفاهیم زیباشناسی یا تلاش افراد برای همانند سازی ظاهری با افراد مشهور.

ایرنا: به جز افرادی که به دلایل پزشکی یا بر اثر سوانح و خصوصیات مادرزادی دست به عمل‌های جراحی زیبایی می‌زنند، چه مسائل یا کاستی‌های روانی باعث گرایش وسواس‌گونه یا افراطی به این دست عمل‌ها می‌شود؟

صفری‌شالی: متاسفانه فرایند جامعه‌پذیری در برخی حوزه‌ها یا برای برخی اقشار به خوبی صورت نمی‌گیرد چرا که این‌گونه افراد فکر می‌کنند که این بدن است که نشان‌دهنده شخصیت، جایگاه و موقعیت آنها است و به همین خاطر دائما دست به عمل‌های زیبایی و عمل‌های مختلف می‌زنند در حالی که اگر افراد بر اثر آموزش‌های اجتماعی و مهارت‌های زندگی یاد بگیرند که همان مقبولیت اجتماعی را می‌توان به واسطه توانمندی یا کسب یک ویژگی خاص به دست آورد و سرمایه انسانی می‌تواند باعث مقبولیت اجتماعی یا تمایزشان شود، کمتر دست به این گونه عمل‌ها خواهند زد. به عبارت دیگر مهم‌ترین نکته در این زمینه ضعف فرایند جامعه‌پذیری و تغییر در ارزش‌ها است. اگر ارزش‌های اساسی و غایی یک جامعه به درستی آموزش داده شوند افراد می‌دانند که ارزش‌های بنیادین در مدیریت بدن و دست زدن به عمل جراحی نیست بلکه در مسائل دیگر است.

آتابای: عدم رضایت از وضعیت ظاهری به دلایل غیرواقعی، سردرگمی و نرسیدن به هویت منسجم و تلاش برای رسیدن به آن هویت از طریق ظاهری، مشکلات روانی مانند اضطراب و افسردگی و همچنین اختلال شخصیت به ویژه اختلال شخصیت خودشیفته، وابسته و نمایشی از جمله کاستی‌های روانی است که باعث گرایش وسواس‌گونه یا افراطی به عمل‌های زیبایی قارچ‌گونه می‌شوند.

آتابای: در میان افرادی که مشکلات روانشناختی دارند، رضایت بعد از عمل جراحی زیبایی بسیار پایین است و متعاقبا می‌تواند منجر به آسیب‌های روانی مجدد یا تشدید مشکلات روانی قبلی شود

ایرنا: آیا کسانی که دست به عمل‌های زیبایی می‌زنند صرف نظر از کیفیت این عمل‌ها به مرحله‌ای از رضایت نسبی می‌رسند؟

صفری‌شالی: این افراد اگر اعتماد به نفس لازم را می‌داشتند اصلا دست به عمل زیبایی نمی‌زدند. هر چیزی در حالت طبیعی خودش می‌تواند زیبا باشد. شاید در موارد نادر نیاز به این عمل‌ها باشد اما در مراحلی افزایش شدید عمل‌های زیبایی در اشکال مختلف نشان‌دهنده عدم اعتماد به نفس یعنی رشد نکردن شخصیت فردی و اجتماعی این گونه افراد است و به همین خاطر وقتی که این‌ افراد دست به این عمل‌ها می‌زنند اگر مورد مقبولیت اجتماعی قرار نگیرند ممکن است به آن سطح از رضایت نرسند چون دائما منتظرند که دیگران آنها را تایید کنند یعنی در واقع اگر این تایید را از ناحیه دیگران دریافت نکند، آن رضایت نسبی برای آنها حادث و حاصل نمی‌شود.

آتابای: در مورد رضایت بعد از عمل در میان افراد دارای مشکلات روانشناختی، این رضایت بسیار پایین است و متعاقبا می‌تواند منجر به آسیب‌های روانی مجدد یا تشدید مشکلات روانی قبلی شود. البته امکان اینکه افراد رضایت نسبی کسب کنند وجود دارد به ویژه اگر دلایل و زمینه‌های روانی نداشته باشند که باز این خود بستگی به بازخوردهای خانوادگی و اجتماعی دارد.

ایرنا: شبکه‌های اجتماعی، خانواده، نظام آموزشی، رسانه‌های رسمی مانند صداوسیما چه تاثیراتی بر روند گرایش به عمل‌های زیبایی دارند؟

صفری شالی: در صداوسیما فردی که جلوی دوربین قرار می‌گیرد ممکن است حجاب اسلامی را داشته باشد اما برخی از این افراد در ۱۵ سانتیمتر صورتی که قابل مشاهده است روی میلیمتر به میلیمتر آن کار کرده‌اند

صفری‌شالی: تمام رسانه‌های اجتماعی می‌توانند بر روند گرایش به عمل‌های زیبایی تاثیر بگذارند. حتی شبکه‌های داخلی وقتی زیبایی مد و استفاده از نوع پوشش خاص و عمل‌ها را نشان می‌دهند که فرد قبل و بعد چه تغییراتی داشته است، می‌توانند گرایش به عمل‌های زیبایی را دوچندان کنند. برای نمونه در صداوسیما فردی که جلوی دوربین قرار می‌گیرد ممکن است حجاب اسلامی را داشته باشد اما آن عمل‌های زیبایی را می‌توانیم به راحتی مشاهده کنیم که چقدر برخی از این افراد در ۱۵ سانتیمتر صورتی که قابل مشاهده است روی میلیمتر به میلیمتر آن کار کرده‌اند و هزینه شده است. اینجا است که فرد می‌خواهد خود را به نمایش بگذارد و به تعبیر دیگر به نمایش گذاشتن بدن اولویت پیدا می‌کند.

آتابای: شبکه‌های اجتماعی به نوعی باعث افزایش اقدام به عمل‌های زیبایی می‌شوند. فرایندهای این شبکه‌ها و برجسته کردن افرادی تحت عنوان سلبریتی یا اینفلوئنسرها و معرفی این افراد به عنوان نمونه‌های موفق در زمینه‌های مختلف، تاثیرگذار است زیرا اغلب این افراد عمل‌های زیبایی متعددی انجام داده‌اند.

آتابای: باید یک نوع آموزش اجتماعی در خصوص مدیریت بدن، در خصوص توانمندی افراد و نیز عزت نفس و مهارت‌های زندگی به شهروندان داده شود

ایرنا: پیامدهای روانی گسترش و تشدید تمایل به عمل‌های زیبایی در جامعه چیست؟

صفری‌شالی: این نوع عمل‌ها در مجموع آن نظم سلامت اجتماعی جامعه را به هم می‌ریزد چون امروزه در واقع انجام این عمل‌ها نشانگر یک نوع طبقه اقتصادی است. برای نمونه می‌بینیم که دختران جوان که پایگاه اقتصادی پایینی دارند و می‌بینند که چنین اتفاقی افتاده است، احساس محرومیت به آنان دست می‌دهد یعنی این وضع یک نوع نارضایتی مدنی بر اثر مقایسه اجتماعی به وجود می‌آورد. همچنین شاهد آن هستیم برخی از طبقات اقتصادی پایین از بسیاری از هزینه‌های خود مانند هزینه دندان یا هزینه‌های مربوط به سلامت یا کیفیت غذایی خود صرف نظر می‌کنند و به عمل زیبایی روی می‌آورند. دلیل آن این است که این افراد می‌خواهند در محیط‌های آموزشی و در محیط‌های عمومی در کنار آن کسانی که این عمل‌ها را انجام داده‌اند احساس محرومیت و احساس کمتربودگی نداشته باشند. پس می‌توان گفت نوعی اختلال در نظم اجتماعی به وجود می‌آید.

آتابای: احساس عقب ماندن از معیارهای جامعه برای افرادی که توانایی مالی برای انجام این عمل‌ها را ندارند، افزایش تعارضات خانوادگی به ویژه در میان زوجین به دلیل به هم خوردن تعادل اقتصادی یا عدم رضایت از نتیجه عمل، همچنین تشدید مشکلات روانی به دلیل عدم رضایت از واقعیات و تفاوت آن با تصور نتایج عمل، صرف نظر کردن از هزینه‌های ضروری مرتبط با تغذیه و سلامتی جسمی از جمله پیامدهای گسترش و تشدید تمایل به عمل‌های زیبایی در جامعه هستند.

صفری شالی: برخی از هزینه‌های مربوط به سلامت یا کیفیت غذایی خود صرف نظر می‌کنند تا جراحی کنند. این افراد می‌خواهند در محیط‌های عمومی در کنار آن کسانی که این عمل‌ها را انجام داده‌اند احساس محرومیت و کمتربودگی نداشته باشند

باید یک نوع آموزش اجتماعی در خصوص مدیریت بدن، در خصوص توانمندی افراد و نیز عزت نفس و مهارت‌های زندگی داده شود که افراد بدانند واقعا تن آدمی شریف است به جان آدمیت و نه همین لباس زیباست نشان آدمیت.

خانواده‌ها با مقایسه فرد می‌توانند نقش منفی داشته باشند اما با رعایت مسائلی مثل عدم مقایسه فرد با دیگران، پرهیز از دادن نظرات منفی و تقویت اعتماد به نفس فرزندان و نیز داشتن توجه مثبت نامشروط به آنان زمینه لازم را می‌توانند فراهم کند تا فرزندان مسائل مهمی‌تری را به عنوان عامل موفقیت و پذیرش اجتماعی در نظر بگیرند مانند شغل خوب و نیز جایگاه اجتماعی و اقتصادی.

نظام آموزشی و ارگان‌هایی مثل صداوسیما می‌توانند با ارائه اطلاعات بیشتر در زمینه خطرات و عوارض این گونه عمل‌ها و به خصوص تهیه مستنداتی که این گونه خطرات را به تصویر بکشند قادرند در جهت آگاهی‌های اجتماعی قدم‌های بسیار موثری بردارند.