ایران و ترکیه دو کشوری که به لحاظ تاریخی رقبای سنتی محسوب می شوند اکنون برای دهه ها به دوستانی دایمی تبدیل شده اند که درعین آنکه در برخی حوزه های ژئوپلیتیکی و رویکردی رقابت های سنتی را حفظ کرده اند در همان حال در بسیاری از حوزه ها همچون موضوع فلسطین و مناسبات اقتصادی به دوستانی ناگسستنی تبدیل شده اند.
ایران و ترکیه به لحاظ ژئوپلیتیکی همسایگانی رقیب در حوزه منطقه ای بوده اند که در طول دوره های تاریخی با وجود تقابل های گسترده و محدود در نهایت به یک ثبات و توازن راهبردی رسیده اند. نقطه آغاز در فرایندهای مربوط به ثبات و توازن راهبردی را می توان به معاهده ارزنه الروم(۱۲۵۹ خورشیدی) اشاره کرد که دو کشور توانستند افزون بر ترسیم خطوط مرزی، گستره تحرک ژئوپلیتیکی دوجانبه را نیز تعیین کنند اما با پایان جنگ جهانی اول و فروپاشی امپراتوری عثمانی و تشکیل جمهوری ترکیه این روابط همراه با تغییرات داخلی و ژئوپلیتیکی در دو کشور در شکل جدیدی بازنمایی شد.
طی سال های قبل جنگ جهانی دوم مناسبات دو کشور در حوزه های سیاسی و اقتصادی به سرعت گسترش یافت و با پایان جنگ دوم جهانی و آغاز جنگ سرد، محدودیت های ساختاری ناشی از چنین وضعیتی باعث شد تا این محدودیت های ساختاری بر مناسبات ایران و ترکیه سایه بیفکند. اما نقطه اوج مناسبات ایران و ترکیه از زمانی آغاز کردید که حزب عدالت و توسعه در سال های نخستین ۲۰۰۰میلادی در ترکیه بر سرکار آمد و رهبری اسلام گرایان توسعه گرا در این کشورراهبردی پیوند دهنده آسیا و اروپا مناسبات این کشور را نیز با جهان و حوزه خاورمیانه به ویژه همسایگان متحول کرد.
ادراک راهبردی کارگزاران سیاست خارجی ترکیه به این موضوع معطوف شد که برای پیگیری منافع ملی به ویژه ایجاد پیشران توسعه اقتصادی در کشور باید سیاست خارجی را انتخاب کرد که دارای کمترین چالش با جهان و همسایگان باشد. در سال های پسینی ترکیه توانست چالش ها با اروپا را بر سر ورود به اتحادیه اروپا را کاهش دهد، آغازی تازه با کشورهای عربی خاورمیانه داشته باشد و مناسبات خود را با همسایگان به ویژه جمهوری اسلامی یاران گسترش دهد.
در دوره حاکمیت حزب عدالت و توسعه و رجب طیب اردوغان، دیدارهای مستمر سران دو کشور در عالی ترین سطح پی گرفته شد و سطح روابط دو کشور به روابط راهبردی ارتقا یافت. همکاری های تهران-آنکارا بعد توسعه مناسبات دوجانبه و همکاری در سطح سازمان های مختلف به همکاری ها در سطح منطقه ای و همکاری های چندجانبه توسعه یافت.
در این دوره دو کشور هدف روابط اقتصادی را رساندن تعاملات اقتصادی به ۳۰ میلیارد دلار در سال اعلام کردند. همچنین، دوران حاکمیت حزب عدالت و توسعه مقارن با دوران تحریم های ناشی از موضوع هسته ای بود که فرصتی برای توسعه روابط دو کشور فراهم آورد. علاوه بر آن در جریان مذاکرات هسته ای اعضای پنج به علاوه یک با ایران در سال های گذشته، ترکیه در مقاطعی میزبان مذاکرات هسته ای بود و مذاکرات در سطوح مختلف در استانبول و آنکارا پی گرفته شد. جدیدترین آمار منتشر شده از سوی اداره آمار ترکیه نشان می‌دهد مبادلات تجاری این کشور با ایران در ۱۱ماهه ۲۰۲۳ به ۵ میلیارد دلار رسیده است.
در دولت سیزدهم و در چارچوب سیاست همسایگی ظرفیت های توسعه مناسبات بیش از گذشته آماده است و سفر چهارشنبه سید ابراهیم رئیسی رئیس جمهوری اسلامی ایران توانست زیرساخت های این تسعه را به خوبی مهیا کند. حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران همزمان با سفر آیت الله رئیسی به ترکیه یادداشتی با عنوان «تهران و آنکارا، رابطه‌ای به قدمت تاریخ» در روزنامه ملیت ترکیه منتشر کرد، این ظرفیت ها را به خوبی تشریح می کند.
مناسبات ایران و ترکیه با وجود پیشرفت ها در حوزه های مختلف و غلبه دوستی بر دشمنی، در حوزه هایی نیز بوی رقابت در خود دارد. مهمترین مسایل مورد اختلاف دو کشور در دو دهه اخیر، مسایل استقرار سامانه های ضد موشکی ناتو در ترکیه، بحران سوریه و بحران قفقاز، اختلافات در حوزه اسیای مرکزی و رقابت در عرصه پهپادها و مسایل دفاعی- نظامی بوده است.
هرچند هر دو طرف طی این سال ها توانسته تا با با پذیرش خطوط قرمز چالش ها و رقابت ها را مدیریت کرده و همکاری ها را تداوم ببخشند اما به نظر می رسد که تهران و آنکارا هنوز در حوزه های ژئوپلیتیکی بحران خیز مانند سوریه، عراق و آسیای مرکزی هنوز دارای رویکردهای متفاوت از هم هستند.
پایان سخن اینکه، روابط ایران و ترکیه به عنوان دو کشور مهم منطقه در طول قرن ها و ادوار تداوم داشته است به طوری که امپراتوری های ایران و ترکیه هر دو در طول سالیان طولانی به عنوان قدرت هایی جهانی ارتباط نزدیکی با یکدیگر داشتند و اکنون اقتصاد به عنوان پیشران این روابط توانسته تا حدودی از رقابت ها کاسته وبر دوستی ها بیافزاید.
نظر شما