نسخه لقاح آزمایشگاهی برای فرزندآوری؛ آی وی اف از ژاپن تا ایران

ناباروری در سال‌های اخیر تبدیل به یکی از معضلات جدی حوزه سلامت در کشورها شده و معادلات جمعیتی بسیاری از دولت‌ها را هم به هم ریخته است.

ناباروری در ایران و جهان

بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت که آوریل ۲۰۲۳ (فروردین امسال) انتشار یافته حدود ۱۷.۵ درصد از جمعیت بزرگسال جهان یعنی از هر ۶ نفر یک نفر با معضل ناباروری مواجهند.

بر اساس برآوردهای این سازمان، از سال ۱۹۹۰ تا ۲۰۲۱ میلادی حدود ۴۸ میلیون زوج و ۱۸۶ میلیون نفر در سراسر جهان مشکل ناباروری داشته‌اند. نکته جالب توجه این که شیوع ناباروری دائم در کشورهایی با درآمد بالا ۱۷.۸ درصد و در کشورهایی با سطح درآمد کم و متوسط ۱۶.۵ درصد بوده است.

در کشور ما اما گزارش‌های رسمی می‌گوید ۱۵ درصد از زوج‌های ایرانی ناباروری مطلق دارند. برخی اما این میزان را بالای ۲۰درصد برآورد کرده‌اند.

بر اساس گزارش انجمن زنان و زایمان ژاپن، در سال ۲۰۲۱ از هر ۱۱۶ نوزاد در این کشور، ۱۰ نوزاد از طریق لقاح آزمایشگاهیIVF متولد شده‌اند یعنی حدود ۸.۶ درصد

مدیرکل وقت سلامت، جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در تیر ۱۴۰۰ در گفت‌وگو با خبرگزاری جمهوری اسلامی با تاکید بر اینکه حدود ۲ میلیون زوج نابارور در ایران داریم آمار ناباروری اولیه را ۱۲.۴ درصد و ناباروری ثانویه را ۱۶ درصد اعلام کرده بود. وی پیشتر (خرداد ۹۹) اظهار داشته بود رشد جمعیت به زیر یک رسیده است، پنجره جمعیتی رو به بسته شدن است و اگر نرخ جایگزینی جمعیت از ۱.۷ کنونی به ۱.۵ برسد به تله جمعیتی می‌افتیم و دیگر امکان جبران از بین می‌رود.

در این باره، معاون بهداشت دانشگاه علوم پزشکی ایران اردیبهشت امسال به رسانه‌ها گفت از پیمایش ملی که در سال ۹۸ در کل کشور انجام شد، مشخص شد که شیوع ناباروری کلی در زوج‌های ایرانی ۲۰.۳ درصد است یعنی حدود ۳ میلیون و ۲۶۰ هزار زوج نابارور در کشور وجود دارد که این آمار، بالاتر از میانگین جهانی است. پیش‌بینی می‌شود که سالانه حدود ۸۸ هزار زوج نیز به آمار ناباروری اضافه شود.

حمایت از زوج‌های نابارور به جای مشوق‌هایی با آثار نامعلوم

با توجه به این وضعیت و آمار و ارقام، بسیاری از کارشناسان حوزه سلامت پیشنهاد می‌کنند به جای اعطای مشوق‌های تقریبا بی‌حاصل، منابع آن صرف درمان ناباروری زوج‌هایی شود که در مسیر فرزندآوری با موانع جدی و هزینه‌های سرسام‌آور مواجهند.

در همین زمینه و اوایل دی‌ماه امسال مدیرکل دفتر خدمات تخصصی سازمان بیمه سلامت ایران خبر داد بر اساس دستورالعمل جدید، سقف‌گذاری خدمات برای زوجین تحت درمان ناباروری برداشته می‌شود.

بنابر این اعلام، همه خدمات در درمان ناباروری تحت پوشش بیمه سلامت هستند. این خدمات به میزان ۹۰ درصد در بخش‌های دولتی و ۹۰ درصد تعرفه عمومی غیردولتی در مراکز ملکی دیگر تحت پوشش قرار گرفته است. این پوشش بیمه‌ای ۹۰ درصدی برای هزینه‌های خدمات تخصصی کمک باروری شامل خدمات میکرواینجکشن، لقاح داخل رحمی، انتقال جنین فریز شده و IVF با تعرفه دولتی است.

در این زمینه بررسی تجربه سایر کشورها در مقابله با معضل ناباروری می‌تواند موثر باشد. بر اساس گزارش انجمن زنان و زایمان ژاپن، در سال ۲۰۲۱ از هر ۱۱۶ نوزاد در ژاپن، ۱۰ نوزاد از طریق لقاح آزمایشگاهیIVF متولد شده‌اند و شمار متولدین این روش به ۶۹۷۹۷ رسیده که نسبت به سال ۲۰۲۰ افزایش ۹۴۱۶ نفری را نشان می‌دهد. آمارهای جمعیتی نشان می‌دهد که در سال ۲۰۲۱، ۸۱۱ هزار و ۶۲۲ تولد در این کشور حدود ۱۲۵ میلیون نفری رخ داده است.

از سال ۲۰۱۶، تعداد سالانه چرخه‌های درمانی در ژاپن شامل حدود ۴۵۰ هزار نفر می‌شد که این رقم در ۲۰۲۱ به ۴۹۸۱۴۰ نفر رسید است که بالاترین میزان تا آن زمان محسوب می‌شود. شایع‌ترین سن برای افرادی که تحت درمان قرار گرفتند به تعداد ۳۹۶۳۱ نفر ۳۹ سال بوده و پس از آن افراد ۴۰ و ۴۱ ساله قرار داشته‌اند.

اولین نوزاد IVF در جهان در سال ۱۹۷۸ در بریتانیا به دنیا آمد که مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت و به او «نوزاد لوله آزمایش» گفته شد. در ژاپن، از زمان تولد اولین نوزاد IVF در دانشگاه توهوکو در سال ۱۹۸۳، بیش از ۸۴۰ هزار نوزاد از طریق این درمان متولد شده‌اند

آی وی اف چگونه به ژاپنی‌ها در فرزندآوری کمک کرد

لقاح آزمایشگاهی یا همان آی وی اف نوعی فناوری کمک باروری (ART) است که در آن تخمک زن با استفاده از اسپرم همسرش در آزمایشگاه بارور می‌گردد تا به جنین تبدیل و سپس به رحم زن بازگردانده می‌شود. اولین نوزاد IVF در جهان در سال ۱۹۷۸ در بریتانیا به دنیا آمد که مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت و به او «نوزاد لوله آزمایش» گفته شد. در ژاپن، از زمان تولد اولین نوزاد IVF در دانشگاه توهوکو در سال ۱۹۸۳، بیش از ۸۴۰ هزار نوزاد از طریق این درمان متولد شده‌اند و کاربرد این روش به طور پیوسته رایج‌تر شده است.

بر اساس اعلان نهادهای رسمی حوزه بهداشت ژاپن، زوج‌هایی که در این کشور تحت درمان ناباروری قرار می‌گیرند از زمانی که تصمیم به بچه‌دار شدن می‌گیرند تا زمان باردار شدن به طور متوسط باید ۶ سال و چهار ماه صبر کنند.

یک موسسه داروسازی به نام «فرینگ» (Ferring Pharmaceuticals) یک نظرسنجی آنلاین را در ژاپن با موضوع حساس ناباروری از فوریه تا آوریل ۲۰۲۲ انجام داده و ۲۱۷ نفر را که خود یا همسرشان نابارور تشخیص داده شده بودند مورد پرسشگری قرار داده است.

این نظرسنجی نشان داده که ۱۹۷ نفر از پاسخ‌دهندگان به درمان ناباروری روی آورده‌اند که از این تعداد، ۱۱۵ نفر باردار شده بودند، ۵۱ نفر به درمان ادامه داده و ۳۱ نفر درمان را متوقف کرده‌اند. از میان ۱۹۷ نفری که تحت درمان قرار گرفته بودند، ۱۱۳ نفر تحت لقاح آزمایشگاهی قرار داشته‌‎اند.

فرینگ نظرسنجی مشابهی را در کره جنوبی، هند، سنگاپور، ویتنام و اندونزی انجام داده است. نمودار زیر خلاصه‌ای از نتایج نظرسنجی برای ژاپن، کره جنوبی و هند را نشان می‌دهد.

از آوریل ۲۰۲۲ (حدود چهار سال پیش) دولت ژاپن درمان اولیه ناباروری را بخشی از پوشش بیمه سلامت ملی قرار داده است. در ایران هم مدیرکل دفتر خدمات تخصصی سازمان بیمه سلامت اخیرا خبر داده سقف‌گذاری خدمات برای زوجین تحت درمان ناباروری برداشته می‌شود

لقاح آزمایشگاهی و پازل فرزندآوری

در مجموع، تعداد زوج‌هایی که معاینه و درمان ناباروری دریافت می‌کنند سال به سال افزایش یافته‌اند زیرا افراد در سنین بالاتر ازدواج می کنند و بچه‌دار می شوند. در گذشته، زوج‌ها مجبور بودند بار مالی قابل توجهی را برای درمان باروری متحمل شوند، اما از آوریل ۲۰۲۲، دولت ژاپن درمان اولیه ناباروری را بخشی از پوشش بیمه سلامت ملی قرار داده است؛ مسیری که به نظر می‌رسد الزامات پیمودن آن در کشور ما تا پیش از این چندان مورد توجه نبوده است.

البته دیدگاه‌های متعارضی هم در این زمینه وجود دارد از جمله برخی رسانه‌ها چندی پیش گزارش دادند طبق دستورالعمل ناباروری که وزارت بهداشت در سال ۹۶ منتشر کرده اعلام شده که حدود ۳۰ درصد از درمان‌های ناباروری در کشور با IVF انجام شده این در حالی است که درمان‌های آزمایشگاهی ناباروری در کشورهای توسعه یافته زیر ۱۵ درصد است.

در این زمینه پژوهش و بررسی‌های محدودی نیز صورت گرفته از جمله «بررسی اطلاعات آماری و نتایج حاصل از بارداری زنان باردار به روش لقاح آزمایشگاهی در بیمارستان شهید بهشتی اصفهان در سال ۱۳۹۸» که اسفند ۱۴۰۰ در مجله دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران منتشر شده می‌گوید: از مجموع ۲۵۳ زوج تحت بررسی (از فروردین ۱۳۹۸ تا اسفند ۱۳۹۸) ، ۸۵ نفر (۶/۳۳%) با روش IVF باردار شده‌اند. میانگین کلی سن زنان شرکت‌کننده در این مطالعه ۱۹/۵±۲۰/۳۵ سال بوده است.

در این پژوهش وجود سابقه ناموفق درمان ناباروری در زوجین به عنوان عامل منفی برای باروری به روش IVF معرفی شده است؛ وضعیتی که نشان می‌دهد با بهره‌جویی از تجربیات سایر کشورها باید به روش‌هایی مانند لقاح آزمایشگاهی به عنوان مکملی مهم و البته نه یک راهکار قطعی برای رفع مشکلات فرزندآوری نگریست.