به گزارش ایرنا، نوروز از دیر باز به عنوان یک سنت در نزد ایرانیان و چند کشور منطقه در آستانه فصل شکوفایی طبیعت شناخته شده تا جایی که این روز در گذشته تا حال یکی از عوامل مهم همبستگی و مهرورزی در بین اقوام ایران زمین شناخته شده و همواره به عنوان صلح و دوستی و تاریخ غنی این سرزمین مورد پاسداشت نیز قرار داشته است.
نوروز، به روایتی با قدمتی بیش از ۲ هزار سال هنوز هم نقش مهمی در خاطرات گذشته و برنامه آینده ما ایرانیان دارد، اگرچه این عید باستانی امروز نسبت به گذشته مختصرتر شده و تغییر شکل داده، اما هنوز ریشه های سنتی در شکل امروزی آن به چشم می خورد و با آمدنش زندگی، طبیعت و انسا ها جانی تازه می گیرند و نونوار می شوند.
به گفته متخصصان، نوروز هزاران سال است که در سرزمین ایران فرهنگی قدمت دارد و با وجود جنگ، قحطی، فقر و دیگر بلایا اما هنوز هم یکی از مهمترین جشن ایرانیان به حساب می آید که با گذر زمان کمرنگ نشده و هنوز پابرجاست، سنتی که از دیوارهای خانه ها عبور و به میان خانواده ها نفوذ و با ارج و قرب میانشان جا باز کرده و ماندگار شده است.
پیش از رسیدن نوروز، همه چیز نو می شود، وسایل غبار روبی می شود و دستی به سر و روی خانه ها کشیده می شود و بوی نو شدن آن در فضا می پیچد، درخت ها شکوفه می دهند و طبیعت سبز می شود و با وزیدن نسیم این زیبایی به خانه ها و روح و روان آدمیان راه پیدا می کند.
جشن سده یا نوروز باستانی
درباره سنت قدیمی نوروز با مجتبی عباسی، مردم شناس به گفت و گو نشستیم و وی با اشاره به تنوع فرهنگی این عید در استان قزوین اظهار کرد: میان ساکنان و مهاجران قدیمی در قزوین تنوع جالبی از نظر فرهنگی داریم که هرکدام برای خود، خرده فرهنگ هایی نیز دارند.
وی افزود: از طرفی نوروز جزو فرهنگ های ملی ما است که با تفاوتی در جزییات، اما در کلیات میان کشورهای حوزه فرهنگ فارسی زبانان یعنی کشورهایی مثل تاجیکستان، گرجستان، ارمنستان، پاکستان، افغانستان، بخش هایی از ترکیه، هندوستان و مجموع ۱۶ کشوری که در ثبت جهانی نوروز دخیل هستند، مشترک است.
این مردم شناس با تاکید بر اینکه نوروز تنها به سال تحویل محدود نمی شود، توضیح داد: این جشن شامل مراسم و آیین هایی است که از ۱۰ بهمن ماه شروع و تا ۱۹ اردیبهشت ماه، یعنی روز ۵۰ بدر قزوینی ها ادامه دارد، یعنی ۵۰ روز قبل و ۵۰ روز بعد از سال تحویل، که به جشن سده هم معروف است.
عباسی، بیشتر جنب و جوش نوروز را در اسفندماه می داند و می گوید: از جمله تمیز کردن خانه و خانه تکانی و جمع کردن حساب و کتاب ها، کارهایی هستند که افراد بایستی تا پیش از چهارشنبه سوری نسبت به انجام آن اقدام کنند.
وی اشاره می کند به تقویم گالشی که در شمال استان قزوین، یعنی منطقه الموت مرسوم است و می افزاید: براساس این تقویم، سال را ۳۶۰ روز می دانند و پنج روز باقیمانده را پنج پیتک، پنجی مسترقه یا گمشده می نامند که در آن انجام هیچ کاری را خوش یمن نمی دانستند و باید منتظر آمدن نوروز می شدند.
این مردم شناس، اما زمان بندی سایر مردم دشت قزوین را از گذشته براساس تقویم رسمی می داند که در آن، روزها براساس سال شمسی و به طور دقیق محاسبه می شود و نوروز، عید نوروز و چهارشنبه سوری جای مشخصی دارند.
عباسی همچنین معتقد است: اکثر طوایف استان قزوین معتقدند که تا چهارشنبه سوری باید همه کارها انجام شود، مخصوصا خانه تکانی که اگر بعد از چهارشنبه سوری آن را انجام دهند در خانه مورچه می آید و همینطور کاشت سبزه یا چیدن هفت سین هم قبل از نوروز باید انجام شود.
وی درباره مراسم بعد از تحویل سال نو نیز تصریح می کند: اول باید همه به دیدن بزرگترها می رفتند و بعد افرادی که نامزد داشتند یا در آستانه عروسی بودند برای نامزدشان هدیه می بردند.
عباسی اظهار می کند: سیزده بدر که گذشت و خانم های خانه کارها و میهمانداری هایشان تمام شد، گردشی بین خودشان برگزار می کنند، خانم ها به دیدن هم می روند و با هم عید دیدنی می کنند.
وی معتقد است که در بیشتر مناطق قزوین رسم این گونه است که شب سال نو سبزی پلو و ماهی می خوردند و سعی می کردند حتما یک وعده پلو در نوروز داشته باشند، همچنین غذای غالب شب چهارشنبه سوری هم در طایفه ترک ها، آش شیر برنج بود و بعضی مناطق هم رسم بر خوردن کله پاچه بود و در مناطق مختلف نیز به تناسب فرهنگشان، غذاهای مختلف داشتند.
تصمیمات مهم سال بعد
در مناطق روستایی بزرگان شب سال نو دور هم جمع می شدند و در جلسه کدخدای محل، میراب، دشتبان، چوپان و باغبان را نیز برای سال بعد مشخص می کردند.
عباسی با اشاره به رسوم قزوینی ها نیز تصریح می کند: در قزوین نوروز را با پختن شیرینی و باقلوا مفصل برگزار می کردند، این شیرینی پزی کار یک نفر هم نبود و معمولا دسته جمعی انجام می شد و خودش یک دورهمی بود، شیرینی ها در تنور پخته می شدند.
وی با اشاره به اینکه مزه، اندازه و شکل ظاهری شیرینی های قزوین ویژگی های خاصی به خود را دارد، اشاره می کند: بعضی از این شیرینی ها مثل باقلوا و شیرینی حاج کریمی نیز ثبت ملی هم شده است.
عباسی همچنین توضیح می دهد: به نسبت وضعیت و یا سلیقه بعضی خانواده ها هم با انجیر یا آلبالوی خیس شده، سفره پذیرایی را آماده می کردند یا گله ترشی استفاده می کردند که از پاییز آن را گذاشته بودند تا اصطلاحا عمل بیاید.
وی با اشاره به سنت دید و بازدید در نوروز، توضیح می دهد: کوچکترها به دیدن بزرگتر ها می رفتند و اولویت های دید و بازدید را خانواده ها تعیین می کردند، علاوه بر اینکه بعضی ها هم مراسم جلوس داشتند که یک خانواده روز خاصی را تعیین می کردند و در خانه می ماندند تا همه به دیدنشان بروند.
عباسی با اشاره به اینکه بارزترین ویژگی قزوین یعنی باغستان سنتی نیز در فرهنگ و ادبیات شفاهی، معماری و به خصوص خورد و خوراک اهالی این شهر تاثیر به سزایی داشته است، اظهار کرد: به عنوان مثال بهترین غذای قزوین، یعنی قیمه نثار، ردی هم از باغستان این شهر دارد که می توان به خلال پسته و بادام به کار رفته در این غذا اشاره کرد.
وی ادامه می دهد: همچنین شیرینی قرابیه که متفاوت از قرابیه شهرهای دیگر است یا نان بادامی که فقط متشکل از آرد بادام باغستان های قزوین است و بسیار هم طعم خاص و خوشمزه ای دارد.
عباسی تاکید می کند: در قزوین اگر می خواستند به مهمانی عزت بگذارنند باقلوا می دهند و مهارت پخت باقلوا نیز کار هرکسی نیست، همچنین باقلوای قزوین که یک شیرینی آیینی و تشریفاتی است و در برخی مراسم مهم مثل عروسی و عید دیدنی استفاده می شود نیز از محصولات باغستان تهیه می شود.
۱۲۰ ساله بشی
به گفته ندا خویینی، اسطوره پژوه، مراسم نوروزی شامل آیین هایی است که در بین النهرین، مصر، یونان باستان و ایران شاهد آن هستیم، در گاهشماری ما که خیلی هم علمی نبوده و در دوره ملک شاه سلجوقی و تقویم جلالی تدوین شده، نوروز به صورت گردان بوده است، یعنی به صورت چرخشی نوروز را جشن می گرفتند و بعدها این مراسم در اعتدال بهاری ثابت شد.
خویینی همچنین درباره فلسفه دعای "ایشالا صد ساله شوی" توضیح می دهد: در گذشته سال کبیسه و روزهای اضافی اش محاسبه نمی شده و به جای آن هر ۱۲۰ سال، یک ماه به سال اضافه می شده و آن ماه سیزدم تعطیل اعلام می شد و مالیاتی از مردم اخذ نمی شد و به همین خاطر مردم برای هم دعا می کردند که ۱۲۰ ساله بشی تا آن یک ماه تعطیلی را ببینی.
این پژوهشگر همچنین معتقد است: نظام الملک در کتاب "سیاست نامه" نوروز را مشابه کارناوال ها و جشن های یونان دانسته که اربابان نقش بندگان را برعهده داشتند و بندگان نقش اربابان را بازی می کردند یا محکوم به مرگی را بر صدر می نشاندند تا هرچه دوست دارد بخواهد و یا به همه اقشار بار عام می دادند و می گفتند هرکسی درخواستی دارد، بفرستند تا انجام شود و شاه شخصا به امور رسیدگی می کرده و سعی داشته تا مردمان را راضی نگاه دارد و با برقراری عدالت و نظم و داد آنان را خشنود کند.
خویینی ضمن تاکید بر اینکه جشن نوروز از جشن های ویژه ای است که با وجود حوادث گوناگون از گذر هزاره ها عبور کرده و به ما رسیده و همچنان برجای مانده، توضیح می دهد: جشن مهرگان و سده هم داشتیم اما هیچکدام نفوذ نوروز را ندارد که از چهاردیواری خانه ها رد شده و میان همه اقشار نفوذ کند.
نظر شما