به گزارش خبرنگار ایرنا، خاطره یکی از گردشگران خارجی در بازدید از برج‌های دوقلوی خرقان بسیار قابل توجه است، او این گونه نقل می‌کند "برای نخستین بار که اسم برج‌های خرقان را شنیدم، با خودم تصور کردم که این برج‌ها باید همانند قلعه الموت بر بلندای صخره‌های سنگی باشد، چون مسیر رفتن به این برج‌ها نیز همانند قلعه حسن صباح در الموت، از گردنه‌های شهرستان آوج عبور می‌کرد، اما رفته رفته هنگامی که به روستای حصار ولیعصر رسیدیم، خبری از صخره‌های عظیم الجثه نبود، به جز برج‌های دوقلوی خرقان که میان آن زمین فراخ چشم نوازی می‌کرد"
برج‌های خرقان از نظر معماری و تزیینات اهمیت ویژه ای دارد، با اینکه در منطقه ای دورافتاده قرار گرفته است، اما با گذشت حدود یک هزار سال از زمان احداث آن (برج‌ها با فاصله ۲۰ سال از هم ساخته شده است)، هنوز عظمت خود را حفظ کرده و کمتر بیننده‌ای را می توان دید که از کنار آنها بی تفاوت بگذرد.
این برج‌های هشت ضلعی از جنس آجر و با ارتفاع ۱۲ متر واقع در یک کیلومتری از روستای حصار ولیعصر از توابع بخش خرقان غربی در شهرستان آوج استان قزوین قرار دارند، در تیرماه ۱۳۸۱ بر اثر وقوع زلزله، بخش اعظمی از بنای برج‌ها و تزییناتشان به صورت جدی آسیب دید، اما در همان دوره به دستور سازمان میراث فرهنگی مرمت شد.
گذشته از معماری و ثبت ملی این اثر تاریخی، آن چه بیش از همه در این برج‌ها خودنمایی می‌کند، وجود دیوارنگاره‌های طاووس در داخل برج است، البته در میان دیوارنگاره‌های خرقان، نقوش متعددی وجود دارد که شامل اشکال هندسی، جانوری، گیاهی و خوشنویسی است، اما به عقیده بیشتر گردشگران و مستشرقان، نقش مایه‌های طاووس یکی از مهم‌ترین نقوش به کار رفته بر این دیوارها به حساب می‌آید.
نقوش طاووس سه مرتبه به شکل‌های گوناگون تکرار شده و می‌توان آنها را در سه دسته جای داد، نخستین نقش مربوط به طاووسی نر با دمی باز، سپس نقش ۲ طاووس رو به روی هم و در نهایت وجود طاووس‌های مقابل یکدیگر با گردنی به هم تابیده است.
بر اساس پژوهش‌های مورخان و باستان شناسان اطلاعاتی از وجود نقاشی دیواری در بناهای این دوره وجود دارد که نشان می‌دهد این شاخه هنری مورد توجه اشراف و صاحبان قدرت عصر سلجوقی بوده است، متاسفانه در حال حاضر جز چند مورد محدود تعداد زیادی از این هنر باقی نمانده تا بتوان این سنت تصویری را مورد بررسی قرار داد، به جز نقش مایه‌های طاووس که بر سر در دیوارهای برج‌های خرقان قابل رویت است.
در میان تمام پژوهش‌های صورت گرفته مقاله سه آرامگاه برجی از دوره سلجوقی نوشته دیوید استروناخ و کایلریانگ (باستان شناسان غربی) مربوط به سال ۱۹۶۶ مهم‌ترین پژوهشی است که به طور کامل به بررسی برج‌های خرقان پرداخته و دیوار نگاره‌های برج شرقی را به لحاظ فرم و محل قرارگیری توصیف کرده است.
پس از آن محمد خزایی در سال ۱۳۸۶ در مقاله‌ای با عنوان نقش نمادین طاووس در هنر ایرانی اسلامی به این موضوع پرداخت که نقش مایه طاووس در هنر ایرانی اسلامی فقط جنبه تزیینی نداشته و نقشی معنادار داشته است.
دیوارنگاره‌ها و آجرچین‌های خرقان برای گردشگران خارجی تعجب آور است
حسام عسگری از تاریخ پژوهان ساکن در شهرستان آوج به ایرنا می‌گوید: در بین گردشگران خارجی که برای بازدید از برج‌های خرقان می‌آیند، گردشگران فرانسوی بیش از سایرین به دیدن این برج‌ها علاقه دارند، حتی یادم هست که یک مرتبه خانواده‌ای فرانسوی را در منزلم اسکان دادم و با آنها در مورد این برج‌ها و حتی طاووس‌های درون آن صحبت کردیم.
وی همچنین بیان کرد: بر اساس اسناد تاریخی، برج‌ها بر روی مقبره‌های ۲ شخصیت برجسته سلجوقی ساخته شده اند که ابو سعید بیجار، پسر سعد و ابو منصور ایلتای پسر تاکین را شامل می‌شود، اما هیچکدام از این شخصیت‌ها به اندازه آجرچین‌ها و دیوارنگاره‌ها برای گردشگران خارجی جذاب نیست.
عسگری ادامه داد: بیشتر معماری سلجوقیان در آناتولی کشور ترکیه قرار دارد، این نشان می‌دهد در قرن ۱۱ میلادی و قرون وسطی اروپا، سلجوقیان تا بخش‌هایی از ایران مثل آوج نیز تسلط داشته‌اند و فرهنگ و نمادهای خودشان مثل طاووس را بر آثار تاریخی خود به یادگار می‌گذاشتند.
طاووس واژه یونانی و متعلق به اقوام ایزدی است
سید مجید زمانی، دانش آموخته باستان شناسی و از پژوهشگران حوزه گردشگری در استان قزوین در گفت و گو با خبرنگار ایرنا در توصیف برج‌های دوگانه خرقان می‌گوید: در کتب قدیمی نام برج‌های دوگانه خرقان حصار ارمنی یا حصار قوشه ثبت شده که بعدها به دلیل قرارگیری آن در منطقه خرقان به این نام شهرت یافت.
وی در مورد نقش طاووس بر دیواره‌های برج خرقان می‌گوید: در این شمایل یک دیوار نگاره به شکل دایره بزرگ به چشم می‌خورد که مثلث‌های کوچک و به هم پیوسته بر حول این دایره حکاکی شده است.
زمانی اضافه می‌کند که اندازه این مثلث‌ها یکسان نیستند و برخی کوچک تر از مثلث همجوار خود هستند، اگر بخواهیم تعداد تقریبی آنها را در نظر بگیریم بین ۱۰۰ تا ۱۱۰ مثلث را شامل می‌شود که به شکل رشته مرواریدی در کنار یکدیگر کشیده شده‌اند، همچنین در مرکز دایره طاووس بال‌ها و دمش را کامل باز کرده و تقریباً تمامی فضای داخلی را پر کرده است، آنطور به نظر می‌رسد که بر روی دم طاووس تزییناتی وجود دارد مبنی بر شکل گردن، پنجه و دم پرنده که نر بودن جنس این طاووس را بیان می‌کند.
این محقق ادامه می‌دهد: به علت سیاه و سفید بودن تصویر و نبودن تصویر رنگی به طور دقیق نمی‌توان در مورد رنگ این دیوارنگاره صحبت کرد اما می‌توان حدس زد که رنگ پس زمینه طاووس آبی تیره باشد که پررنگ‌تر از رنگ خود طاووس است که این دایره نیز در حالت کلی نمای یک خورشید را نشان می‌دهد و طاووس نیز به عنوان نماد دوره سجوقیان به معنی جهان تعبیر شده است.
این پژوهشگر در مورد نقش طاووس در باورهای مردمان قدیم نیز بیان می‌کند که واژه طاووس یونانی است و اگر بخواهیم ریشه آن را در بین ملل و اقوام گذشته جستجو کنیم، این جانور در بین مردمان ایزدی ساکن در جنوب ترکیه و شمال سوریه تقدس داشته است، تا جایی که هرگاه آرامگاهی برای بزرگان قوم خود می‌ساختند، از نقش طاووس در آن استفاده می‌کردند.
به گفته زمانی، هنوز برای خیلی از محققان و پژوهشگران دلیل احداث این برج‌ها در هاله‌ای ابهام قرار دارد، عده‌ای معتقدند که در دوران حکومت سلجوقیان قبایل ترک به دلیل نزدیکی قزوین به زنجان، همدان و همچنین استان‌های شمالی منطقه خرقان را به اردوگاه نظامی و چراگاهی عالی تبدیل کرده بود، اما با همه این‌ها وجود راه ارتباطی نمی‌تواند دلیل ساخت این برج‌های آجری با نقوش خاص باشد.
نیم نگاه: وجود چنین آثار تاریخی می‌تواند برای جذب گردشگر بسیار با اهمیت باشد که لازم است از سوی مدیران و متولیان حوزه میراث فرهنگی و گردشگری بستری فراهم شود تا مستشرقان اروپایی بتوانند از این نمونه‌های نادر و کمیاب تاریخی بازدید کنند.
نظر شما