طبیعت در نگاه امیرالمومنین (ع)

پیوند انسان و طبیعت در نهج البلاغه یکی از اعجاب آورترین و شگفت انگیز ترین زاوایای نگاه بهره گیری از طبیعت و روح معنوی جامعه، در فرمایشات و سخنان گرانبهای امام علی(ع) تجلی پیدا کرده است.

در بحث آفرینش جهان هستی آنچه بسیار اهمیت دارد رابطه انسان با طبیعت است که در نهج البلاغه به طبیعت و رابطه آن با انسان توجه و عنایت ویژه ای شده است.

نهج البلاغه به عنوان یکی از ارزشمندترین کتب جهان اسلام دارای مفاهیم و نکات بسیار مهمی در زمینه های گوناگون توحیدی، اعتقادی و مساله آفرینش جهان هستی است.

به عنوان مثال در بخش هایی از خطبه ۹۱ نهج البلاغه به موضوع چگونگی آفرینش آسمان و زمین، وصف پرودگار در آفرینش موجودات گوناگون اشاره شده است.

اینکه انسان در طبیعت چه جایگاهی دارد و وظیفه انسان در قبال طبیعت چیست موضوعی است که حضرت علی(ع) در خطبه ها و سخنان خود بارها به آن اشاره کرده است.

دعوت مولای متقیان به تفکر و تعقل در طبیعت

حضرت علی (ع) در فرازهایی از نهج البلاغه در موارد متعددی به رابطه مادی انسان از خاک که یکی از عناصر طبیعت است اشاره می کند و بیان می دارد که تمام نیازهای مادی انسان اعم از خوراک و پوشاک توسط طبیعت تأمین می شود و طبیعت مسخر و رام انسان است.

در بخشی از خطبه ۹۱ نهج البلاغه مولای متقیان انسان را به زیبا بودن طبیعت و تفکر و تعقل در طبیعت دعوت و اعلام می دارد که تفکر و تعقل در طبیعت انسان را هدایت می کند و این همان رابطه معنوی انسان با طبیعت است.

از دیدگاه نهج البلاغه انسان جانشین خدا بر روی زمین و طبیعت است و مراحل خلقت او به عنوان یکی از نشانه ها و آیات الهی استدلال شده است. پس انسان دربرابر طبیعت و نعمت‌های موجود در آن مسئول است، باید در عمران و آبادانی آن بکوشد و از طبیعت نگهداری و مواظبت کند زیرا طبیعت تأثیر مستقیم بر روح و جسم انسان دارد.

امام علی (ع)؛ محیط زیست و حقوق حیوانات

توجه به موضوع محیط زیست و حقوق حیوانات در کلام و منطق امام اول شیعیان از چنان اهمیت و جایگاهی برخوردار است که امیرالمومنین علی (ع) در سال ۳۵ هجری و در آغاز خلافت ارزشمند و با برکت خود خطاب به مسلمانان این چنین بیان می دارد:

«اتَّقُوا اللَّهَ عِبَادَ اللَّهِ فِی عِبَادِهِ وَ بِلَادِهِ إِنَّکُمْ مَسْئُولُونَ حَتَّی عَنِ الْبِقَاعِ وَ الْبَهَائِم؛

حضرت علی (ع) در قسمتی از خطبه ۱۶۷ نهج البلاغه راهکار حفاظت از طبیعت را ارائه می دهد که شامل حفظ درختان، باغات و حمایت از حقوق حیوانات است و به‌خوبی وظایف و مسئولیت های مختلف اخلاقی و انسانی را حتی نسبت به مکان ها، جنبندگان و حیوانات مشخص می فرماید.

** سخن آخر:

طبیعت از جمله جلوه های زیبای خلقت الهی است از این رو تقارن بهار طبیعت، بهار قرآن، لیالی قدر و شهادت مولای متقیان حضرت علی (ع) فرصت مغتنمی است ضمن رعایت حرمت ماه مبارک رمضان و ایام ضربت خوردن و شهادت امام اول شیعیان، انسان با تدبر، تأمل و اندیشه در طبیعت بتواند به نوعی خود را به خدای متعال نزدیک تر نماید.

*حجت‌الاسلام ابراهیم حمیدی، رییس کل دادگستری استان کرمان