بسترهای جدید همکاری در روابط همسایگی و خویشاوندی ایران و ترکمنستان

در دو مقاله پیشین که در تاریخ ۲۵ بهمن( اینجا ) و ۱۵ اسفند ۱۴۰۲ ( اینجا ) منتشر شد، به موضوعات کلی و زیر بنایی روابط جمهوری اسلامی ایران و ترکمنستان اشاره شد که در مقاله نخست تحت عنوان «رابطه همسایگی جمهوری اسلامی ایران و ترکمنستان)، به الزامات راهبردی و ابزارهای همکاری و توسعه روابط با همسایگان در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در رابطه با موضوع رابطه همسایگی کشورمان با ترکمنستان پرداخته شد، و در مقاله دوم تحت عنوان " توسعه روابط با همسایگان در دولت سیزدهم : از دیپلماسی اعلامی تا دیپلماسی عملی - رابطه با ترکمنستان "، چگونگی روند این جریان طی چند سال اخیر، و بخصوص چهار سال گذشته، و با تاکید بر اصل " اعتماد سازی متقابل"، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت.

با توجه به اهمیت موضوع، نوشتار حاضر بدنبال دو نوشتار قبلی، مصداق های عینی و فرصت های موجود را که در سایه تلاش های موثر دیپلماتیک اخیر دو کشور میان طرفین فراهم شده است، تحت عنوان " بسترهای جدید همکاری در روابط همسایگی جمهوری اسلامی ایران و ترکمنستان " مورد واکاوی قرار خواهد داد و سعی خواهد کرد با شناساندن و معرفی این بسترها و زمینه های نوین همکاری، بهره گیری لازم و حداکثری در حوزه های مختلف همکاری میان طرفین، را تبیین نموده و مسیر اصلی توسعه و گسترش مناسبات فی مابین، را بمنظور پیشرفت صحیح و رو به جلوی همکاری ها و چگونگی شتاب بخشیدن به آنها را در مسیر دستیابی به اهداف مد نظر طرفین، تشریح نماید.

در بررسی انجام شده در خصوص موضوع حاضر، پی خواهیم برد همکاری ها و بسترهای زیادی، از قبل میان طرفین وجود داشته است، که برخی از آنها بدلیل گذشت زمان، یا حضور و اثر گذاری متغیرها و پدیده های جدید و یا تغییرات و تحولات منطقه ای، در ذهن سوابق مناسبات دو جانبه کمرنگ یا بی رنگ و یا مغفول مانده است، و از سوی دیگر، برخی از موضوعات همکاری، برای اولین بار است که میان دو کشور تعریف شده و مورد توافق قرار گرفته است که باید به آنها پرداخته شود.



سوابق روابط در گذشته، و همچنین روابط رو به افزایش چند ساله اخیری که میان دو کشور ایجاد شده است و پی ریزی مناسبی که منجر به فراهم شدن زمینه ها و بسترهای اصلی ایجاد این همکاری ها از طریق انجام سفرهای متقابل ملاقاتها، مذاکرات و امضای اسناد مختلف همکاری میان طرفین شده است، طیف وسیعی از ظرفیت های بالقوه و بالفعل همکاریها، و بلکه تمامی زمینه های همکاری قابل تعریف میان طرفین را نشان میدهد که می توان آنها را میان دو ملت و دو کشور، و فراتر از آن، میان دو همسایه و دو خویشاوند، تعریف کرد و بدانها جامعه عمل پوشاند.

قطعا" این وسعت و دامنه از ظرفیت ها و همچنین تنوع و تعدد بسترهای موجود همکاری میان جمهوری اسلامی ایران و ترکمنستان، که به تفکیک، در دو مقاله پیشین، به آنها پرداخته شد، نیازمند توجه خاص میباشد و ضرورت اتخاذ و تدوین استراتژی راهبردی ویژه ای را برای روابط موجود، بمنظور مدیریت عالی بهره مندی سودمند از این فرصت از همکاری های اجتناب ناپذیر را ایجاب مینماید تا بتواند افق های جدید مد نظر و قابل ترسیم میان طرفین را به خوبی و شفافیت، باز و روشن نموده و نقشه راه هدایت گرانه صحیح مناسبات دو جانبه و چند جانبه دو کشور را، طراحی و مهندسی نماید.

خوشبختانه از ابتدای شروع مناسبات دیپلماتیک میان جمهوری اسلامی ایران و ترکمنستان که به زمان پیدایش این کشور و به رسمیت شناختن استقلال آن از سوی کشورمان بر میگردد و نزدیک به ۳۵ سال از آن تاریخ میگذرد، در حوزه روابط سیاسی که زیرساز و معمار سایر همکاریهاست، و همچنین در حوزه مناسبات منطقه ای و بین المللی که عامل تقویت و رونق بخشیدن سایر بخش های همکاریهاست، تفاهمات مکمل میان رهبران و دولتمردان، و پیشرفت های لازم و متمم در بخش های ذیربط دو کشور وجود داشته و امروزه اوج این همکاریها را در عالیترین سطوح دو جانبه و مهمترین موضوعات منطقه ای و بین المللی، شاهد هستیم، بطوریکه این نوع تعاملات سازنده که منبعث از درک مشترک میان طرفین است، زمینه های بهره وری از سایر ظرفیتهای برشمرده شده میان دو همسایه را به نحو شایسته ای فراهم آورده است.



ویژگی ها و بسترهای بالقوه و بالفعل موجود در مناسبات همسایگی و خویشاوندی دو کشور که بخشی از آنها متاثر از همجواری و چسبندگی جغرافیایی و طول مرزهای مشترک بیش از ۱۲۰۰ کیلومتری در خشکی و ادامه آن در دریای خزر میباشد، و بخش عمده دیگر آن ریشه در مشترکات عمیق فرهنگی – تاریخی و تا حدودی نسبی و خویشاوندی مردمان دو کشور دارد، زمینه های بسیار خوب و متنوع همکاری میان طرفین، را فراهم آورده است ، هر چند شاید این طی مسیر، در برهه های خاص زمانی و یا تاثیر پذیری از برخی متغیرها، دچار نوساناتی شده است، اما با مدیریت هوشمندانه دو طرف که ناشی از درک متقابل میباشد، حرکت رو به جلوی خود را ادامه میدهد که عمده آنها در حوزه اقتصادی و موضوعاتی همچون تجارت، انرژی، ترانزیت قرار داشته و برخی دیگر نیز، مقوله های کنسولی – اجتماعی و فرهنگی را شامل میگردد و قابلیت اصلاح، ترمیم و گسترش و همچنین به فعلیت رساندن را دارند.

در همین راستا، و براساس فعالیتها و اقدامات مضاعف چند ساله اخیری که از سوی دستگاههای دیپلماسی طرفین و بر مبنای اراده سیاسی رهبران عالی دو کشور تحقق یافته است، دو طرف ضمن احصاء موانع قبلی و اقدام جهت رفع آنها و همچنین تلاش جهت شناسایی موانع احتمالی آتی، و نیز بررسی زمینه ها و بسترهای جدید همکاریهایی که تاکنون میان یکدیگر به فعلیت نرسیده اند، از طریق برگزاری ملاقاتها، نشستهای تخصصی و انجام مذاکرات کارشناسی و تخصصی در سطوح مختلف، اقدام به فرایند سازی لازم بمنظور ایجاد همکاری های نوین، و قالب بندی آنها در اشکال مختلف تفاهمات، از جمله تنظیم و امضای یادداشت های تفاهم میان یکدیگر نموده اند که آخرین آنها طی ۲ سال اخیر و در دو مرحله، یعنی اردیبهشت ماه سال ۱۴۰۱، در جریان سفر دو جانبه آقای سردار بردی محمدوف رئیس جمهور ترکمنستان به تهران و امضای ۱۷ سند همکاری، و همچنین کمی بعد از آن، در اثنای سفر خرداد ماه سال ۱۴۰۲ آقای قربان قلی بردی محمدوف رهبر نو ظهور و اولین رئیس مجلس مصلحت خلق این کشور به تهران و امضای ۵ سند دیگر همکاری، و در ادامه این دو سفر مهم، با انجام سفرهای بعدی هیاتهای کارشناسی و تخصصی کشورمان به ترکمنستان، رقم خورد.



ذکر این نکته در اینجا ضروریست که سرفصل های جدید همکاری میان دو کشور که منبعث از رویکردهای نوین و گرم دو طرف میباشد و در چارچوب اسناد ۲۲ گانه فوق الذکر، مورد تفاهم قرار گرفته است، در موضوعات ذیل، قابل تعریف و اجراست :
همکاریهای محیط زیستی میان سازمان حفاظت محیط زیست کشورمان و وزارت کشاورزی ترکمنستان، همکاری رسانه ای ملی میان سازمان صدا و سیمای کشورمان و کمیته دولتی سینما و رادیو تلویزیون ترکمنستان، همکاری میان خبرگزاری های رسمی دو کشور (خبرگزاری جمهوری اسلامی- ایرنا و آژانس رسمی خبرگزاری ترکمنستان)، همکاریهای کتابخانه ای و نسخ خطی میان کتابخانه ملی ایران و انستیتو زبان و نسخ خطی ترکمنستان، همکاری های علوم پزشکی و درمانی میان دانشگاه علوم پزشکی مشهد و دانشگاه پزشکی قاریوف ترکمنستان، همکاریهای علمی و تحقیقاتی دانشگاهی میان دانشگاه بجنورد و انستیتوی زبانهای خارجی دولت محمد آزادی ترکمنستان، همکاریهای کشاورزی میان دانشگاه کشاورزی گرگان و دانشگاه کشاورزی صفر مراد نیازوف ترکمنستان، همکاریهای علوم زمین شناسی، همکاریهای تولیدی – صنعتی و امضای سند همکاری میان شرکت شهرکهای صنعتی کشورمان و اتحادیه صنعتگران و کار آفرینان ترکمنستان، همکاریهای جدید ترانزیتی در حوزه دریا و بنادر و خطوط هوایی کارگو و مسافری، همکاری های مستقیم استانی میان ۶ استان همجوار، همکاریهای گردشگری میان آژانسهای خصوصی گردشگری دو کشور، همکاری در حوزه زنان و خانواده، همکاری در حوزه جوانان و ورزش و علاوه بر موضوعات فوق، طیف وسیعی از همکاریهای فرهنگی شامل صنایع دستی، نقاشی، قالی، موسیقی، جشنواره ی مختلف با موضوعات مشترک میراثی – تاریخی از جمله مفاخر فرهنگی مشترک، نوروزگاه، جشنواره ها ی غذا، موسیقی، برگزاری منظم هفته های فرهنگی در دو کشور ...

یکی از ویژگی ها و شاخص های برجسته و مهم همکاریهای اخیر میان طرفین که با سفر چندی پیش آقای قربان قلی بردی محمدوف به کشورمان رقم خورد و بسترهای جدید مناسبات فی مابین را رقم زد و میتوان از آن، به عنوان نقطه عطف تاریخی روابط دو جانبه یاد کرد، این نکته است که سفر خرداد ماه ۱۴۰۲ ایشان به تهران، اولین سفر وی در جایگاه جدید رهبری و ریاست اولین مجلس مصلحت خلق ترکمنستان به کشورمان بود.



این رویداد، ضمن اینکه کمیت و تنوع ملاقاتها و همچنین کیفیت و محتوی مذاکرات را متمایز با سفرهای قبلی ایشان که در جایگاه رئیس جمهور سابق این کشور انجام میشد، نمود، سرفصل‌های جدید و افق های روشنی از همکاریهای دو جانبه و چند جانبه منطقه ای – بین المللی میان کشورمان و ترکمنستان را گشود که بیانگر ارائه استراتژی جدید روابط، توام با رویکرد تعامل گرایانه نوین از جانب طرف ترکمنی نسبت به کشورمان بود که البته در این میان، نقش رویکرد گرم و رفتار عملی مثبت اندیشانه کشورمان را طی چند سال اخیر در حوزه دیپلماسی فعال با همسایگان و اقدام موثر و عملی در جهت رفع موانع موجود در مسیر همکاریها با > سفیر ایران در ترکمنستان: ترکمنستان، بخصوص موضوع حل و فصل قطعی تسویه حسابهای مالی در حوزه های ۳ گانه گازی، برقی و ریلی دو کشور، نباید از نقطه نظر فرایند معادلات و اقدامات و فعالیتهای دیپلماتیک کشورمان، دور و بی تاثیر دانست، فرایندی که منجر به نزدیک سازی و اعتماد سازی متقابل بیش از پیش میان طرفین و باز نمودن طیف وسیع و جدیدی از تفاهمات و همکاریها در اشکال مختلف زیر، در سفر مذکور گردید، از جمله :
استقبال درخصوص تبادل تجارب عملی در موضوع ساختار حکومتی و نهادهای مصلحتی و مجالس قانونگذاری، اعلام آمادگی جدید دو کشور و بخصوص ترکمنستان درخصوص افزایش و تعمیق همکاری در بخش انرژی با محوریت گاز و به شکل گسترده و حالت های ممکنه با کشورمان بعنوان یک همکاری بلند مدت خاص و استراتژیک میان تهران و عشق آباد، تفاهم در خصوص مدیریت بهینه مشترک از آب‌های مرزی دو کشور با توجه به تغییرات جدید آب و هوایی و اقلیمی منطقه جهت رفع نیازمندیهای متقابل، توسعه، تسهیل و تقویت همکاریهای ترانزیتی میان یکدیگر با عبور و تفاهم قطعی نسبت به موضوع ترانزیت دو جانبه از طریق فراهم نمودن تسهیلات لازم و ممکنه از جمله کاهش قابل توجه متقابل تعرفه های ترانزیتی، و تاکید طرفین مبنی بر تمرکز و جدیت هر دو کشور بر توسعه و گسترش ترانزیت منطقه ای در قالب کریدور شمال – جنوب و شرق – غرب و تلاش جهت گسترش دادن اطراف موافقتنامه ۴ جانبه ترانزیتی عشق آباد به حدود ۸ جانبه، (در همین راستا، طرف ترکمنی واگذاری پروژه ساخت اتوبان ۲۳۰ کیلومتری گوم داغ- اینچه در استان بالکان ترکمنستان به کشورمان را پیشنهاد داد که اولین پروژه بزرگ و مهم اقتصادی و خدمات فنی – مهندسی در طول تاریخ روابط دو کشور میباشد)، تقاضای همکاری از کشورمان در حوزه علوم جدید دانش بنیان، بخصوص تکنولوژی و تجهیزات نیروگاهی و دیگر حوزه های خدمات فنی و مهندسی در زمینه برق و گاز، و همچنین واگذاری پروژه خط انتقال برق ۱۸۰ کیلومتری ماری – سرخس در خاک ترکمنستان به شرکتهای خدمات فنی و مهندسی ایرانی از سوی طرف ترکمنی (دومین پروژه بزرگ و مهم اقتصادی و خدمات فنی – مهندسی در مناسبات دو کشور)، تفاهم و تبادل نظر در موضوعات مربوط به توسعه همکاری های فرهنگی و تاریخی مشترک با هدف تلاش و اهتمام هر دو طرف در جهت حفظ این مشترکات هویتی از جمله در حوزه تمدنی، ارزشهای دینی و رفتارهای اجتماعی، آداب و سنن و رسوم سنتی، جایگاه و اهمیت زن، خانواده، و جوانان در توسعه بخشی زیر بنایی دو کشور، تکریم مفاخر و شخصیت های فرهنگی، هنر و ادبیات و دیگر موضوعات مد نظر طرفین.

در ادامه این رویداد ویژه، و در نتیجه انجام سفرهای مذکور و تحولات صورت گرفته و در چارچوب امضای اسناد جدید و ایجاد همکاری های نوین که بخش قابل قبولی از آنها طی دو سال اخیر عملیاتی شده است و روند اجرایی آنها، تا حدودی مورد رضایت قرار گرفته است، شاهد تحرکات و اقدامات عملی سازنده‌ میان طرفین در مناسبات فی مابین بودیم که ضروریست در ادامه آنچه که در بالا مشروحا ذکر شد، به برخی دیگر از این بستر های جدید همکاری، اشاره فهرست واری را بشرح ذیل داشت :
همکاری در بخش محیط زیست با انجام سفرهای متقابل رئیس سازمان محیط زیست کشورمان و وزیرمحیط زیست ترکمنستان به عشق آباد و تهران، سفرهای روزافزون و قابل توجه اتباع ترکمنستان جهت انجام امور گردشگری سلامت و درمان خود به کشورمان و حجم مراجعه بی سابقه ایشان به بیمارستانها و مراکز درمانی جهت بهره مندی از ظرفیتهای پزشکی جمهوری اسلامی ایران، تبادل هیاتها و آغاز همکاریهای کشاورزی میان طرفین، تبادل هیاتهای پزشکی و آغاز همکاریهای تخصصی درمانی - پزشکی در قالب برگزاری نشستهای تخصصی پزشکی پذیرش و درمان بیماران ترکمنی در کشورمان، افزایش و سرعت برگزاری نمایشگاههای اختصاصی کشورمان در ترکمنستان در فاصله های کمتر از یکسال و با موضوعات تخصصی در حوزه های مختلف. در همین راستا و در چارچوب تداوم گسترش همکاریهای جدید، تبادل هیاتهای مختلف تجاری بخش خصوصی و یا وابسته به اتحادیه ها، انجمن ها، سندیکاهای بازرگانی، کار آفرینی و صنعتی، با هدف آشنا سازی متقابل از آخرین وضعیت پیشرفتها و امکانات و ظرفیتهای تجاری، صنعتی و تولیدی طرفین در چارچوب راه اندازی تورهای تخصصی تجاری – صنعتی و برگزاری نشستها و همایش های بازرگانی و بازدید از مراکز تولیدی دو کشور، و نیز سفرهای رسمی متقابل چندین باره استانداران ۶ استان مرزی و هیاتهای همراه به دو کشور و فعال سازی ارتباطات استانی میان یکدیگر، رشد و شتاب بی سابقه ای به خود رفته است. > سفیر ایران در ترکمنستان: در پایان باید اذعان داشت مصداق های عینی و ملموس بر شمرده شده در مسیر جدید همکاریهای همه جانبه جمهوری اسلامی ایران و ترکمنستان که مقوی و مقوم سطح مناسبات دیرینه دو کشور همسایه است، حاصل تجربه عملی بدست آمده نسبت به اولویت بخشی به موضوع پراهمیت لزوم تقویت دیپلماسی با همسایگان در اصول سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران میباشد که در کوتاه مدت، توانسته است نتایج بسیار مثبت و مورد انتظار را در تداوم روند اعتماد سازی متقابل با ترکمنستان، به بار نشاند و نتیجتا ضرورت توجه دائمی و بیش از پیش به این اصل مهم را در تمامی برهه های زمانی و همچنین تحت هر گونه شرایط داخلی، منطقه ای و بین المللی، بعنوان راهبرد اصلی سیاست خارجی کشورمان و استراتژی توسعه و تقویت روابط با همسایگان، طلب مینماید.