به گزارش خبرنگار کتاب ایرنا، محل و مکان برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در هر دوره مورد نقد و بررسی قرار می‌گیرد؛ این مساله در سی‌وپنجمین دوره این رویداد با سرعت و قطعیت و حدود یک ماه قبل از برگزاری نمایشگاه اعلام شد و همه برنامه‌ها بر پایه برگزاری نمایشگاه در مصلی و در روزهای ۱۹ تا ۲۹ اردیبهشت ۱۴۰۳ چیده شد.
برای بررسی موضوع‌های مکان و زمان برگزاری سی‌وپنجمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در بخش‌های کودک، آموزشی و دانشگاهی میزگردی در خبرگزاری ایرنا برگزار شد؛ در این میزگرد فتح‌الله فروغی رئیس هیات مدیره انجمن فرهنگی ناشران کودک و نوجوان، کاظم آرمان‌پور مدیرمسئول انجمن فرهنگی ناشران دانشگاهی، محمدتقی حق‌بین عضو هیات مدیره انجمن ناشران کودک و نوجوان و امین آصفی مدیرمسئول انجمن فرهنگی ناشران آموزشی حضور داشتند؛ بخش نخست این نشست را در ادامه می‌خوانید:
زمان انتخاب شده برای برگزاری سی‌وپنجمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
از تاریخ ۲۹ اردیبهشت امتحان نهایی هر سه پایه برگزار می‌شود. زمانی که امتحان برگزار می‌شود قطعا باعث می‌شود دانش‌آموزان به نمایشگاه نیایند
آصفی: موضوع این است که از تاریخ ۲۹ اردیبهشت امتحان نهایی هر سه پایه برگزار می‌شود. زمانی که امتحان برگزار می‌شود قطعاً باعث می‌شود دانش‌آموزان به نمایشگاه نیایند. قبل آن هم حتما دانش‌آموزان یک هفته تعطیل هستند تا درس بخوانند، تعطیل نیستند که بیرون بیایند، تعطیل نیستند که کتاب بخرند یعنی فرصتی ندارند که کتاب بخوانند و دو روز دیگر امتحان بدهند؟ اگر کتاب لازم داشتند حتما پیش از این تهیه کرده‌اند. اینها باعث حضور کمتر افراد موثر در نمایشگاه کتاب می‌شود.
قبل از این نظر شما را نپرسیده بودند؟
آصفی: خیر نپرسیدند. بعد از اطلاع از زمان برگزاری، به دوستان گفتم «کاش نظرسنجی می‌کردید تا نظرمان را بیان می‌کردیم که حتی اگر یک هفته قبل‌تر هماهنگ می‌شد بهتر بود». اصولا دانش‌آموزان در مقاطع مختلف و اولیای آنها بالاترین میزان افرادی هستند که در نمایشگاه کتاب حاضر می‌شوند؛ خیلی از دانشگاهیان که دانشجو هستند شاید فرزند هم داشته باشند. به خاطر فرزندشان به نمایشگاه می‌آیند، اگر کودک امتحان داشته باشد مادر و پدر هم به نمایشگاه نمی‌آیند؛ به ویژه بخش‌های آموزشی و کودک از این موضوع متضرر می‌شوند، در بخش عمومی هم همین طور است.
ثبات زمان برگزاری نمایشگاه کتاب قابل تقدیر است
به نظر شما زمان برگزاری نمایشگاه کتاب مناسب است؟
حق‌بین: یک ویژگی نمایشگاه کتاب این است که زمان برگزاری این رویداد در اردیبهشت ثابت بماند. این قسمت قابل تقدیر است البته نمایشگاه کتاب در دوره‌هایی ۱۲ یا ۱۳ اردیبهشت شروع می‌شد و گاهی بیستم اردیبهشت شروع شده است، امسال هم نوزدهم این نمایشگاه آغاز به کار می‌کند.
قطعاً اگر اتفاقاتی که در تغییرات تقویمی در سال می‌افتد مورد نظر قرار گیرد، مفید است. ناگفته نماند از نظر اجرایی به هر حال موضوع ماه رمضان و برگزاری مراسم عید فطر در محل برگزاری نمایشگاه مطرح است؛ این زمان‌ها باید می‌گذشت تا بتوانند فضا را برای نمایشگاه کتاب آماده کنند، به لحاظ اجرایی فکر کنم نزدیک‌ترین زمان را انتخاب کردند، لذا اگر می‌خواستند نمایشگاه کتاب را پیش‌تر از این برگزار کنند، به سختی می‌شد از پس این حجم از کار اجرایی برآمد.
نظر شما به عنوان مدیر مسئول انجمن فرهنگی ناشران دانشگاهی چیست؟
آرمان‌پور: تقویم خوبی در جامعه شکل گرفته است و بر اساس آن نمایشگاه کتاب در نیمه دوم اردیبهشت ماه برگزار می‌شود. امسال به خاطر اینکه ماه رمضان هم‌زمان با فروردین بود، و تدابیری که در ماه رمضان باید در نظر گرفته می‌شد دست اندرکاران مجبور بودند در زمان دیگری مثل ۱۹ تا ۲۹ اردیبهشت نمایشگاه را برگزار کنند ولی ان‌شاالله تدبیری در نظر بگیرند، زیرا همان هفته دوم اردیبهشت ماه بهترین زمان برای برگزاری نمایشگاه است؛ به نظرم موضوع‌های دیگر مانند همزمانی امتحان‌های دانش‌آموزان را باید آسیب‌شناسی کنیم.
همزمانی نمایشگاه کتاب با «هفته کرامت»
شما به عنوان یکی از اعضای شورای سیاست‌گذاری نمایشگاه کتاب، اطلاع دارید که چرا این تاریخ برای نمایشگاه انتخاب شد؟
باید حتما عید فطر تمام می‌شد و مصلی در اختیار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار می‌گرفت
فروغی: لازم است به این نکته اشاره کنم به عنوان یکی از افرادی که در شورای سیاست‌گذاری نمایشگاه بودم دو گزینه مورد بررسی این شورا قرار گرفت یکی زمان ۱۱تا ۲۱ اردیبهشت بود و یکی هم ۱۹ تا ۲۹ اردیبهشت؛ با اینکه همه می‌دانستند محاسن و معایبی در این دو تاریخ وجود خواهد داشت، بالاخره این زمان رای آورد زیرا با «هفته کرامت» مصادف می‌شود و می‌توان در نمایشگاه کتاب مراسم شاد و شادی آفرین برگزار کرد؛ البته با نظر آقای آصفی موافق هستم و امیدواریم در دوره‌های بعدی ملاحضات بیشتری را مدنظر داشته باشیم.
یازدهم تا بیست‌ویکم اردیبهشت چرا رد شد؟
فروغی: از نظر زمانی و اجرایی چون می‌دانید ملاحظات ماه رمضان را داشتیم و باید حتما عید فطر تمام می‌شد و مصلی در اختیار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار می‌گرفت و این کار را برای اجرا سخت‌تر می‌کرد.
وقتی پنج‌شنبه و جمعه به نمایشگاه کتاب اختصاص نداشت
هر سال مذاکرات متعددی درباره مکان برگزاری نمایشگاه کتاب اتفاق می‌افتاد، امسال به سرعت محل مصلی به عنوان مکان اعلام شد. لطفا نظر خود را دراین‌باره بفرمایید.
آرمان‌پور: واقعیت این است که بهترین مکان موجود در حال حاضر در تهران همین مصلی است. اگر نمایشگاه بین‌المللی را که در سئول قرار داشت و بار ترافیکی ایجاد می‌کرد در نظر نگیریم، تنها مکانی که وجود دارد مصلی امام خمینی (ره) است.
نمایشگاه کتاب تهران بزرگترین رویداد فرهنگی است که مراجعان آن به سطح ملی می‌رسد
دو سال برای برگزاری نمایشگاه کتاب به شهر آفتاب رفتیم، آنجا مکان مناسبی برای نمایشگاه کتاب نیست و امکان برگزاری نمایشگاه کتاب وجود ندارد. بهتر است نمایشگاه‌های تخصصی که تعداد مراجعه‌کنندگان کمتری دارند، در شهر آفتاب برگزار شود، زیرا هم از لحاظ دسترسی و هم از لحاظ فضای مسقف و مسائل مختلفی که وجود دارد این امکان برای نمایشگاه کتاب مناسب نیست، زیرا نمایشگاه کتاب تهران بزرگترین رویداد فرهنگی است که مراجعان آن به سطح ملی می‌رسد.
همیشه پنج‌شنبه‌ها و جمعه‌ها در نمایشگاه کتاب، شلوغ‌ترین روزها هستند، اما فراموش نمی‌کنم که این روزها در دو سالی که نمایشگاه کتاب در شهر آفتاب برگزار شد، به مراجعه‌کنندگان مصلی نرسید، زیرا در شهر آفتاب با بحث مراجعه مردم به بهشت زهرا مصادف می‌شد و تردد سخت و مشکل‌ساز بود.
مصلی فضای نمایشگاهی ندارد، اما در دسترس است
شما درباره مکان نمایشگاه نظری دارید؟
حق‌بین: بهترین مکان برای برگزاری نمایشگاه کتاب همین جا (مصلی) است. هیچ امکان دیگری نداریم. سال‌هایی که به شهر آفتاب رفتیم، آنجا چادر استاندارد زدند اما ناشرانی که زیر چادر بودند، زمان بارندگی متحمل خسارت‌های جدی شدند. لذا بهترین مکان مصلی است.
یکی از اعتراض‌هایی که وجود دارد مرکزی بودن مصلی و ایجاد ترافیک در زمان برگزاری نمایشگاه کتاب است. من در اکثر نقاط دنیا دیدم که مراکز نمایشگاهی در مراکز شهر هستند. مثلاً در فرانسه و در آلمان این‌طور است. این مورد فقط خاص ایران نیست یا موضوع ترافیک ایجاد شدن این قدر عمده شود. چیزهایی که در دنیا می‌بینم بر این اساس است که دسترسی سریع و راحت برای مخاطب مهم است.
دسترسی به مصلی برای مردم در این شرایط اقتصادی مطلوب است، اما اشکال در این است که این مکان فضای نمایشگاهی نیست، این مساله برای برگزارکننده و غرفه‌دار گرفتاری دارد و گرنه به لحظ موقعیتی بسیار مطلوب است.
به نظر شما مصلی مکان مناسبی برای برگزاری نمایشگاه کتاب است؟
اتفاق خوب امسال این بود که زودتر مکان را اعلام کردند
آصفی: مصلی بهترین مکان در بین موارد موجود است. شهر آفتاب را تجربه کردیم، سئول هم تجربه شده و امکان آن وجود ندارد و بهترین مکان همین مصلی است. هر چند به قول آقای حق‌بین، مصلی سازه نمایشگاهی نیست، ولی دسترسی مناسبی دارد و در مرکز شهر است، مترو دارد.
نکته مثبت در این دوره انتخاب سریع مصلی به عنوان محل برگزاری نمایشگاه کتاب است. هر دوره سر محل برگزاری نمایشگاه اختلاف شکل می‌گرفت، اما امسال یکباره گفتند نمایشگاه در مصلی برگزار می‌شود. این بهترین حالت بود که سریع تصمیم‌گیری شد و نتیجه‌گیری کردند و تشکیک وجود نداشت. اتفاق خوب امسال این بود که زودتر مکان را اعلام کردند.
نمی‌توان بیش از این از مصلی انتظار داشت
لطفا شما توضیح دهید.
فروغی: تصور من این است که فرمایش دوستان کاملاً درست است چون در طول ۳۵ دوره ۳ گزینه بیشتر نداشتیم که یکی محل نمایشگاه‌های سئول است که به نظرم قابل گفت‌وگو نیست و دو مکان موجود ما مصلی و شهر آفتاب است. دو سال شهر آفتاب را تجربه کردیم. می‌توان گفت مراجعه سال اول قابل قبول بود زیرا همه می‌خواستند برای بازدید به این مکان بیایند. مصلی مکان نمایشگاهی مناسب برای بخش کودک، آموزشی و دانشگاهی ندارد، اما همین است و بیشتر از این نمی شود انتظار داشت.
مصلی مکان نمایشگاهی مناسب برای بخش کودک، آموزشی و دانشگاهی ندارد
من هم تصور می‌کنم باید از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و معاونت فرهنگی تشکر کنم و می‌دانم خیلی کوشش کردند. و خواسته اعضای شورای سیاست‌گذاری نمایشگاه کتاب تهران این بود که اگر قرار است شهر آفتاب محل برگزاری نمایشگاه باشد این مساله زودتر اعلام شود و اگر قرار است مصلی باشد اعلام کنند.
با کوشش‌هایی که کردند این کار نسبت به سال‌های گذشته زودتر اعلام شد و تکلیف برای ما روشن بود. در این راه شاهد بودم وزارت فرهنگ، معاون فرهنگی و دوستان بسیار سعی کردند زودتر توافق نهادهای دیگر را بگیرند تا این نمایشگاه در مصلی برگزار شود. باید توجه داشت، تنها وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و مصلی در این زمینه مسئولیت ندارند و نهادهای دیگری هستند که آنها باید اجازه می دادند و این موافقت حاصل شد.
نمایشگاه سازه مخصوص به خود را دارد
آرمان‌پور: یک نکته را در نظر بگیریم که مصلی با توجه اینکه فضای نمایشگاهی نیست، در طی سال‌ها برگزاری نمایشگاه، فضای مناسب‌تری برای این رویداد به خود گرفته است. اگر موقعیت مصلی کنار گذاشته شود، اگر به روزهای اولی که نمایشگاه کتاب در مصلی برگزار می‌شد، توجه کنیم، متوجه می‌شویم که در این دوره‌ها این مجموعه پیشرفت کرده است. زیرا در گذشته رواق‌ها فعال نبودند و ناشران دانشگاهی در چادر مستقر می‌شدند. در کنار این، می‌دانیم که آن فضای نمایشگاهی نیست. نمایشگاه سازه مخصوص به خود را دارد.
فروغی: حسن دیگر این است که به واقع تشکل‌های مختلف می‌دانند کجا هستند، سوابق و تجربیات قبلی کمک می‌کند به اینکه زودتر خود را برای روزهای آخر آماده کنند؛ درباره هر سه تشکل تصور من این چنین است و حتما دوستان تایید می‌کنند.
شما که در شورای سیاست‌گذاری حضور داشتید، آیا امکان بالا بردن امکانات وجود دارد؟ آیا ساخت و ساز باید اینقدر در آن طول بکشد؟ شاید وضعیت نمایشگاه در شبستان قابل قبول و راهروها خوب و پهن شده ولی باز فضای بیرون، تحمل حجم زیاد جمعیت را ندارد.
روند مثبتی را در این سال‌ها تجربه کردیم به‌رغم اینکه نارسایی‌ها، کمی و کاستی‌هایی هم می‌تواند وجود داشته باشد
فروغی: به یاد داشته باشیم که در حقیقت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای مدتی آنجا را در اختیار می‌گیرد و آنقدر تاثیرگذار بر این نیست که بتواند آن چه را مورد نیاز چنین نمایشگاهی است فراهم کند؛ تصور من نه به عنوان یکی از اعضای شورای سیاست‌گذاری، بلکه به عنوان فرد صنفی این جواب را می‌دهم، همان طور که آقای آرمان‌پور اشاره کردند از سال‌های گذشته هر چقدر نگاه می‌کنیم فضای نمایشگاه رو به بهبود بوده است و این قابل قبول است ولی در حقیقت در روزهایی که جمعیت فراوانی در مصلی در نمایشگاه حضور پیدا می کنند طبیعی است شاهد برخی از نارسایی‌ها باشیم. این را طبیعی می‌بینم، نه اینکه بگویم خوب است ولی چاره‌ای نیست یعنی به هر حال همان طور که در ابتدای گفت‌وگو بیان کردیم مصلی برای این موضوع ساخته نشده و بنابراین نارسایی‌هایی وجود دارد ولی فکر می‌کنم روند مثبتی را در این سال‌ها تجربه کردیم به‌رغم اینکه نارسایی‌ها و کمی و کاستی‌هایی هم می‌تواند وجود داشته باشد.
هر سال برای کابل‌کشی نمایشگاه هزینه می‌شود
در بخش دانشگاهی وضعیت به چه شکل است؟
آرمان‌پور: واقعیت این است یکی از موضوعاتی که در بحث نمایشگاه وجود دارد این است که وقتی هر سال هزینه‌های جانبی برگزاری نمایشگاه از لحاظ کابل‌کشی برق و اینترنت و مسائل مختلف را بررسی می‌کنیم، اگر فضای نمایشگاهی باشد خیلی این هزینه‌ها یک بار انجام و در آنها صرفه جویی می‌شد. در حال حاضر چنین فضایی را داریم؟ خیر. آن فضا شهر آفتاب اصلاً جوابگوی این حجم فضای نمایشگاهی نیست و ما نمی‌توانیم بپذیریم آنجا را به عنوان مکان نمایشگاه کتاب در نظر بگیریم. این را در نظر داشته باشید.
وزارت فرهنگ و ارشاد یک ماه مستاجر مصلی است؛ انتظار ما از دست اندرکاران مصلی است
موضوع دیگر این است که الان نسبت به سال‌های گذشته در مصلی چه اتفاقی افتاده است؟ وزارت ارشاد همان‌طور که آقای فروغی اشاره داشتند به عنوان یک ماه مستاجر مصلی است. انتظار ما از دست اندرکاران مصلی است که بعد از این‌همه سال، بعد از حدود سه دهه، این فضا نباید به این صورت باشد؛ پروژه‌های بزرگی در زمان محدودی در این کشور انجام شده است. ما در حال حاضر به آنجا می‌رسیم که همین سازه‌ای که در چند سال اخیر در مصلی درست شده در حال تخریب و بازسازی است.
نمایشگاه کتاب یک رویداد ملی و بزرگ فرهنگی است که باید همه از وزارت فرهنگ به عنوان متولی و بقیه دوستان به فکر باشند و زمینه و بستر آن را فراهم کنند و یکی از بسترها مصلی است.
بالا آمدن آن همه پله سخت است
آقای آصفی در این خصوص نظر شما چیست؟
آصفی: من یک نکته بیان کنم که تخصصی ماست؛ از ابتدا تاکنون در بخش آموزشی و دانشگاهی برای طبقات فوقانی وعده پله برقی و آسانسور داده شد؛ تسهیل تردد انجام نشده و بالا آمدن این همه پله سخت است، چه مخاطب جوان باشد و چه حتی مسن؛ آن همه بالا آمدن از پله سخت است و باید این تامین شود. از ابتدا قول پله برقی و آسانسور داده شده و همچنان محقق نشده است. این اتفاق باید بیفتد؛ خانواده‌ها، معلمان و والدین نمی‌توانند از پله‌ها بالا بیایند و همان پایین می‌مانند و به فرزندان خود می‌گویند شما خرید کنید و کارها را انجام دهید و بعد پائین بیایید. اینقدر سخت است!
برای طبقات فوقانی وعده پله برقی و آسانسور داده شد. تسهیل تردد انجام نشده و بالا آمدن این همه پله سخت است، چه مخاطب جوان باشد و چه حتی سن‌دار باشد
آرمان‌پور: دوستان عنوان می‌کنند تمام ناشران آموزشی دانشگاهی را سوق دهیم که از طبقه فوقانی یا در ورودی پارکینگ پاکستان بیایند. در نمایشگاه افرادی که حضور پیدا می کنند اکثراً به صورت خانوادگی هستند. یک خانواده ممکن است دانشجو داشته باشد، پدر و یا یک فرزند دانشجو باشند، یک فرزند ممکن است به بخش کودک برود و یک فرزند از بخش آموزشی بازدید کند. نمی‌توان این طور تقسیم‌بندی کنیم که فرد به صورت ثابت از یک غرفه در دانشگاهی یا در آموزشی خرید کند و کتاب‌ها را ببیند و برود. این تعریف نمایشگاه نیست. تعریف نمایشگاه این است که افراد بتوانند از همه فضاهای موجود، از فضای آموزشی، کودک، عمومی و فضای دانشگاهی بازدید کنند. به فراخور این نیز اگر خریدی وجود دارد انجام دهد. این نکته را باید در نظر داشت.
در کنار اینکه سال گذشته اولین باری بود که ناشران دانشگاهی به طبقه فوقانی رفتند، وقتی راهپیمایی در قسمت در ورودی مصلی تا این قسمت را در نظر بگیریم، مسیر خیلی طولانی‌تر از این حرف‌هاست و فرد خسته می‌شود و هیچ فضای سبزی وجود ندارد و زیر آفتاب باید این مسیر طولانی را طی کند تا به غرفه‌ها برسد. درخواست این است که آسانسور پیگیری شود. می‌گفتند پله برقی اتفاق نمی‌افتد ولی آسانسور امکان‌پذیر است.
نظر شما