گروه جامعه ایرنا - کودکی را تصور کنید که چشم خود را در خانواده‌ای باز می‌کند که یکی از والدین یا هر دوی آنها به مواد مخدر اعتیاد دارد؛ این کودک از نخستین روزهای زندگی نه تنها با نام و بوی مخدرها آشنا می شود بلکه در ذهن پاک او قبح منفی استعمال دخانیات و مواد مخدر به مرور از بین می رود.
سال‌ها بعد که این کودک پا به مدرسه و سپس جامعه می گذارد، این پرسش ذهن او را درگیر می سازد که اگر استعمال موادمخدر و یا کشیدن سیگار درست نیست چرا والدین من از آن استفاده می‌کنند؟ و این سرآغاز درگیری‌های ذهنی او در مواجهه با مواد دخانی و مخدر خواهد بود و حتی قابلیت فرو افتادن او دامن آسیب‌های اجتماعی را خواهد داشت.
تن دادن به مصرف انواع موادمخدر باید زمینه‌هایی داشته باشد؛ بنابراین کودکانی که والدین معتاد دارند، ریسک گرفتار شدنشان در دام اعتیاد بیش از سایر کودکان است و اگر حتی موفق شوند که آلوده به اعتیاد نشوند، شخصیت درونی این افراد مقابل دوستان، همکلاسی‌ها و هم‌بازی‌ها به دلیل اعتیاد والدین و نگرانی‌ها و واهمه آنان از رویارویی همسالانشان با مساله اعتیاد پدر و مادرشان تخریب خواهد شد.
زمانی که کودکی حضور والدین معتاد خود را در کنار دوستان و همکلاسی‌های خود تصور می‌کند، به نوعی همیشه فردی سرکوب شده و با شخصیتی تضعیف شده محسوب می‌شود که از همراهی آنها بیم دارد و حتی گاهی دوست دارد هیچگاه والدین او به مدرسه نیایند و حتی در خیابان‌ها و کوچه‌ها حضور نداشته باشند.
همین موضوعات باعث شده که چنین کودکانی همواره احساس شرمندگی و سرافکندگی داشته باشند و نخواهند که والدین خود را در اجتماع مشاهده کنند. اما آیا واقعا این همه تخریب شخصیت کودکان در کنار دوستان آنان به اعتیاد می‌ارزد؟
شخصیت کودکان با والدین معتاد در هاله‌ای از ابهام
شکل‌گیری شخصیت کودک در شرایط اعتیاد والدین در هاله‌ای از ابهام است؛ برخی به بخاطر اراده قوی، توانایی نه گفتن و مشاهده شرایط پدر و مادر معتاد خود، آینده‌ای روشن را برای خود ترسیم می‌کنند اما برخی دیگر از کودکان به دلیل وضعیت نامناسب مالی، اراده و پشتکار نسبتا ضعیف در دام اعتیاد می‌افتند و این افراد شخصیت‌هایی شکننده در میان دیگر دوستان خود دارند.
البته باید یادآور شد که نه تنها پدر و مادر، بلکه محیط اجتماعی، فضای مدرسه و دوستان در گرایش کودکان و نوجوانان و در واقع شکل‌گیری شخصیت آنان در آینده بسیار تاثیرگذار است.
گاهی کودکان در بدترین شرایط خانوادگی، محیطی، اجتماعی و ناباب‌ترین دوستان حتی می‌توانند والدین خود را از این گرداب نجات دهند اما همیشه اینگونه نیست و شخصیت کودکان با مفهوم اعتیاد و معتاد شکل می‌گیرد.
بنابراین زمینه اعتیاد و ورود به آسیب‌های اجتماعی برای چنین کودکانی بیشتر از دیگر کودکان و نوجوانان فراهم است.
شکل‌گیری شخصیتی شکننده با آمادگی فراوان برای گرایش اعتیاد
سعید صفاتیان کارشناس حوزه اعتیاد در گفت و گو با خبرنگار اجتماعی ایرنا به تشریح تاثیر اعتیاد والدین بر روحیه فرزندان پرداخت و ایجاد حس ناامیدی در کودکان و گرایش به سمت اعتیاد را دو آسی عمده آن ذکر کرد.
وی اظهار داشت: زمانی که پدر یا مادر و یا هر دو معتاد باشند، فرزندانشان با انواع موادمخدر، روش‌های مصرف، انواع آسیب‌های اجتماعی، وضعیت نامناسب مالی، ورود و گرایش به اعتیاد و هزاران موضوع دیگر نه تنها آشنا می‌شوند.
صفاتیان ادامه داد: کودکی که از زبان پدر یا مادر معتاد خود می‌شنود که موادمخدر خوب نیست اما هر روز موارد کشیدن سیگار یا مصرف موادمخدر آنان را می بیند، نمی‌تواند شخصیتی مجزا از این شرایط داشته باشد و چه بسا مسیر اعتیاد و معتاد شدن را از دیگر گروه‌های هم‌سال خود زودتر آغاز کند.
این کارشناس حوزه اعتیاد معتقد است: در چنین شرایطی این کودکان شخصیتی شکننده، پرخاشگر، عصبی، روحیه ناامیدکننده و آمادگی فراوان برای گرایش به اعتیاد خواهند داشت. همین مساله باید برای خانواده‌ها دارای چنان اهمیتی باشد که بخواهند کودکان خود را از این وضعیت نجات دهند.
تاثیر رفتارهای والدین معتاد بر شخصیت فرزندان
صفاتیان با اشاره به اینکه رفتارهای پدر و مادر معتاد روی شخصیت فرزندان در شرایط دارای اعتیاد تاثیر جدی برای گرایش آنها به سمت این مواد دارد، افزود: زمانی که یک بچه از والدین معتاد خود می‌شنود که مواد مخدر خوب نیست اما خود آنان در هر شرایطی مواد مصرف می‌کنند این فرد نمی‌تواند در آینده خود را برای مصرف نکردن مواد متقاعد کند.
وی با اشاره به اینکه در حوزه پیشگیری از اعتیاد ضعف داریم، اظهار داشت: در مواردی والدین عنوان می‌کنند که مواد مخدر را برای تسکین دردهای خود استفاده می‌کنند. فرزندی که این سخنان را می شنود، در سن نوجوانی و جوانی ممکن است با کوچکترین تعارف حتی به بهانه سردرد، مصرف مواد را شروع کند.
این کارشناس اعتیاد می‌گوید؛ دیدن اعتیاد والدین نه تنها گرایش به مواد مخدر را در فرزند تقویت می کند بلکه روی روحیه و شکل‌گیری شخصیت او در آینده تاثیر جدی دارد به طوری که ممکن است پرخاشگر شود.
وی دلیل این پرخاشگری را چنین توضیح داد: کودک بین آنچه در محیط اجتماعی از نامناسب بودن انواع موادمخدر می شنود با چیزی که در کودکی از والدینش درباره مصرف آنها دیده یا شنیده، تعارض و تناقض می‌بیند و پرخاشگر می‌شود.
صفاتیان ادامه داد: ایجاد شخصیت دوگانه در این گروه از کودکان، او را به فردی افسرده تبدیل خواهد کرد که ممکن است به راحتی او را به سمت موادمخدر هدایت کند تا از بار افسردگی خود بکاهد.
تکرار رفتارهای نادرست والدین در آینده
صفاتیان با بیان اینکه کودکان رفتارهای خوب و بد والدین را در بزرگسالی تکرار می‌کنند، تصریح کرد: مشاهده اعتیاد والدین و شنیدن واژگانی چون دادگاه و زندان، سبب عادی سازی چنین موضوعاتی در ذهن کودک می‌شود در حالی که جامعه نسبت به چنین موضوعاتی واکنش منفی دارد.
این کارشناس حوزه اعتیاد، شکل گیری حس سرخوردگی، ناامیدی، اضطراب، افسردگی و گوشه گیری را از دیگر پیامدهای اعتیاد والدین بر فرزندان عنوان کرد و گفت: چنین احساسی حتی پس از مرگ پدر و مادر نیز با این افراد خواهد بود.
وی یکی دیگر از آسیب‌های اعتیاد والدین را گرایش فرزندان به استعمال مخدرهای جدید عنوان کرد و گفت: از آنجا که رفتارهای والدین بیشترین تاثیر را بر روحیه و شخصیت فرزندان دارد، اگر جلوی اعتیاد والدین گرفته نشود، خطر میل فرزندان به مخدرها تداوم خواهد داشت.
وی خاطر نشان کرد: حتی اگر والدین فروشنده موادمخدر بوده و مصرف کننده نباشند، باز هم روی رفتار و خلق و خوی کودک اثر منفی خود را خواهد داشت و انگیزه قاچاق را در او تقویت کرده و می تواند مسیر زندگی فرد را تغییر دهد.
صفاتیان افزود: فرزندان دارای والدین معتاد، یک شخصیت ضداجتماعی خواهند داشت و در آینده یک فرد نرمال نخواهند بود.
خانواده‌های از هم گسسته با والدین معتاد
عالیه شکربیگی، استاد دانشگاه و جامعه‌شناس حوزه خانواده در گفت‌وگو با خبرنگار گروه جامعه ایرنا درباره پیامدهای اعتیاد والدین بر فرزندان اظهار داشت: بی‌تردید خانواده‌ای که یک یا هر دو والدین معتاد باشند، یک خانواده از هم گسسته و فروپاشیده به شمار می‌رود که به دلیل ضعفی که در اعضای خانواده وجود دارد، گرایش بیشتری به سمت مصرف موادمخدر و معتاد شدن دارند.
وی ادامه داد: چنین خانواده‌ای به طور یقین توان تربیتی، آموزشی و حمایتی از فرزندان به ویژه کودکان ندارد زیرا کودک از زمانی که چشم باز می‌کند، با بسیاری از آسیب‌های اجتماعی همچون اعتیاد آشنا می‌شود.
به گفته وی، این نوع کودکان شخصیتی شکننده خواهند داشت که در آینده نیز به واسطه داشتن اینگونه شخصیت‌های ناپایدار آماده دریافت هرگونه آسیب از همان روزهای کودکی، نوجوانی و جوانی است.
شکربیگی معتقد است: زمانی که اینگونه فرزندان در یک فضای از هم گسسته و با اعضای خانواده گرفتار در آسیب‌های اجتماعی همچون اعتیاد بزرگ می‌شوند، نه تنها نسبت به پدر و مادر بی‌تفاوت هستند بلکه آینده‌ای مبهم همراه با انواع آسیب‌ها را تجربه خواهند کرد.
وی افزود: به طور قطع این موضوع در تربیت، شخصیت، نوع نگاه کودک به آینده، تصمیم‌گیری‌ها، آینده‌نگری و آسیب‌پذیری آنها بسیار موثر خواهد بود.
خروجی خانواده‌های معتاد، تربیت فرزندانی با اعتماد به نفس پایین
خروجی خانواده‌های دارای پدر یا مادر معتاد، فرزندانی با اعتماد به نفس بسیار پایین، دارای زمینه‌های افسردگی، اضطراب، استرس، تشنه محبت و آماده برای هرگونه آسیب اجتماعی هستند
جامعه‌شناس حوزه خانواده گفت: خانواده‌هایی که اعتیاد دارند، حتی نمی‌توانند کارکرد اصلی خود را انجام دهند و فرزندانی تربیت می‌کنند که به لحاظ روانی از میزان اعتماد به نفس پایینی برخوردار هستند.
وی افزود: می‌توان گفت که یک کودک در حد بسیار ضعیف از سوی این خانواده‌ها تربیت و تحویل جامعه می‌شود.
وی اظهار داشت: خروجی خانواده‌های دارای پدر یا مادر معتاد، فرزندانی با اعتماد به نفس بسیار پایین، دارای زمینه‌های افسردگی، اضطراب، استرس، تشنه محبت بوده و برای هرگونه آسیب اجتماعی آماده هستند.
شکر بیگی افزود: فرزندان تربیت شده در این خانواده‌ها از هر دستاویزی برای پاسخ دادن به محبت دیگران به خودشان پیدا می‌کنند.
وی، درباره اینکه چنین خانواده‌ای چگونه می‌تواند کودکی سالم را تربیت کند یا چگونه می‌شود چنین خانواده‌ای فرزندانی سرشار از محبت، دوستی، اعتماد به نفس بالا و سربلند در بین دوستان تحویل جامعه دهد؟ گفت: خانواده‌های دارای والدین معتاد به ندرت می‌توانند خانواده‌ای موفق در هر زمینه‌ای باشد زیرا برای هر نوع آسیب اجتماعی مهیا هستند.
والدین معتادان حمایت شوند
شکربیگی در پاسخ به این سوال که برای جلوگیری از این آسیب ها بر فرزندان چه باید کرد، اظهار داشت: باید برای خانواده‌های دارای پدر یا مادر معتاد محیطی به وجود آورد که بتوانند اعتیاد خود را ترک کنند و سلامتی خود را بازیابند.
وی افزود: در مرحله دوم باید نهادهای حمایتی و مددکاران اجتماعی در کنار اینگونه خانواده‌ها باشند تا بتوانند حمایت‌های لازم را از آنان داشته باشند.
وی، فراهم کردن شرایط لازم از سوی نهادهای حمایتی و مددکاران اجتماعی برای ترک اعتیاد والدین را ضروری دانست و گفت: از آنجا که بسیار از این خانواده‌ها از توان اقتصادی خوبی برخوردار نیستند، بنابراین باید وضعیت معیشتی آنان را هم سامان داد.
این مدرس دانشگاه ادامه داد: باید به شیوه‌ای از این خانواده‌ها حمایت شود که نهاد خانواده بتواند از اعضای خودش حمایت کند.
وی افزود: برای رسیدن به این هدف همکاری نهادهای مدنی، آموزشی، فرهنگی و حمایتی ضروری است.
وی اضافه کرد: حمایت از این خانواده‌ها برای پشت سرگذاشتن بحران اعتیاد لازمه هر اقدامی است البته رسانه‌ها نیز در این زمینه فعالیت مهمی خواهند داشت و باید به خانواده‌ها اطلاع‌رسانی کنند که اعتیاد چه پیامدهای منفی برای اعضای خانواده به دنبال دارد.
نظر شما