به این معنی که دولت‌های مختلف، می‌توانند اصول سیاست خارجی را اولویت بندی کرده و به آن‌ها وزن دهند. به عنوان مثال در یکی از دولت‌های گذشته، موضوعات فرعی مانند مذاکره برای یک توافق، نه تنها تقریباً تمام سیاست خارجی را به خود معطوف کرده بود بلکه کشور را در حالت تعلیق و چشم انتظاری قرار داده بود. همچنین با سیاست‌های نامتوازنی مواجه بودیم که مسائل کلانی مانند سیاست همسایگی، اقتصاد، ارتباط با کشورهای غیر غربی و حتی عملکرد در مواجهه با محور مقاومت را تحت تاثیر قرار داده بود.
سیاست خارجی دولت سیزدهم با راهبرد «سیاست متوازن هوشمند» یکی از درخشان‌ترین دوره‌های پس از انقلاب بوده است. دولت شهید رئیسی در حوزه سیاست خارجی توانسته بود نقاط قوت دولت‌های دوازده گانه قبل از خود را احصا و اجرا کرده و نقاط ضعف آن‌ها را بازبینی، بازسازی و اصلاح کند.
سیاست خارجی دولت شهید رئیسی حداقل شش نقطه قوت مهم داشت که با استعانت از آن‌ها توانسته بود در فرصت کوتاه سه ساله، دست آوردهای زیادی را به دست آورد.
۱. انتخاب وزیری در تراز انقلاب اسلامی
سابقه انقلابی، جهادی و جانبازی، جهان بینی عمیق، تجربه بالا، نگاه جامع و دقیق به تحولات و ویژگی‌های متعالی شخصیتی شهید امیرعبداللهیان برای نمایندگان مجلس وقت (یازدهم) جای هیچ گونه تردیدی باقی نگذاشته بود که وی را به عنوان مقبول‌ترین وزیر خارجه پس از انقلاب اسلامی با ۲۷۰ رای موافق، ۱۰ رای ممتنع و تنها ۶ رای مخالف مورد تایید قرار دهند.
با انتخاب دکتر امیرعبداللهیان به عنوان وزیر امور خارجه، دو مقوله میدان و دیپلماسی که در برهه‌ای فاصله زیادی از یکدیگر گرفته بودند، به بالاترین سطح هم افزائی رسیدند. ویژگی‌های شخصیتی امیرعبداللهیان مانند مشورت پذیری، ذکاوت، سعه صدر و خویشتن داری، بیان سنجیده، تواضع و روحیه همکاری جویانه با سایر نهادهای موثر در طراحی سیاست خارجی موجب شد که گره‌هائی که در بُعد داخلی مسیر سیاست خارجی ایجاد شده بود، باز شوند.
۲. نگاه چند بُعدی به سیاست خارجی
از ویژگی‌های بارز سیاست خارجی در دوره شهید آیت الله رئیسی تغییر حرکت تک ساحتی در عرصه خارجی بود. تجربه تلخ تلاش برای ارتباط با چند قدرت غربی و ثمره تقریبا هیچ آن و همچنین رکود در سایر بخش‌های خارجی موجب شد دکتر امیرعبداللهیان در اولین گام به واکاوی سیاست‌های تکراری گذشته و لزوم طراحی جدید بپردازد.
توجه به آفریقا، شرق آسیا، همسایگان و آمریکای جنوبی از دل این تعریف بیرون آمد. عضویت ایران در پیمان شانگهای، بریکس، سازمان APAC، موافقتنامه تجارت آزاد ایران با کشورهای عضو اوراسیا و موارد مشابه در مدت کوتاه ریاست جمهوری شهید رئیسی ثمره این نوع نگاه بود.
۳. توجه به اقتصاد در سیاست خارجی
اقتصاد مهمترین بخش مغفول مانده سیاست خارجی کشورمان پس از انقلاب اسلامی بوده است. در برهه‌هایی به کلی به محاق رفته بود، در برهه‌ای به صورت معکوس عملیاتی شد. به این معنی که سیاست خارجی اهتمام خود را بر روی تسهیل واردات کالا حتی کالاهای غیرضروری معطوف داشته بود. در برهه‌ای نیز اقتصاد خارجی صرفاً در ارتباط با چند کشور به خصوص غرب طراحی و اجرا شد، مساله‌ای که چنان سطحی پیش رفت که موجب انتقاد شهید حاج قاسم سلیمانی شد.
البته در دولت نهم و دهم گام‌های موفقیت آمیزی برای تنوع بخشی به سیاست خارجی در بُعد اقتصادی انجام گرفت اما با حاشیه سازی‌های غیر ضروری که دولت وقت به آن دامن می‌زد، این سیاست نتوانست به درستی ادامه یابد.
در دولت شهید آیت الله رئیسی اقتصاد به یکی از محورهای اصلی سیاست خارجی تبدیل شد، انتخاب مهدی صفری به عنوان معاون اقتصادی وزارت امور خارجه که حتی در برهه‌ای به عنوان کاندیدای احتمالی وزارت در حال احیای بازرگانی مطرح شده بود، نشانه‌ای از این اهتمام و تمرکز بود. در یک مثال روشن، در دوره آیت الله رئیسی مراودات و قراردادهای ایران با آفریقا چهار برابر شد و رئیس جمهور عازم کشورهایی شد که بعضاً بیست سال روئسای جمهور کشورمان به آنجا سفر نکرده بودند.
۴. استفاده از ظرفیت‌های داخلی برای تقویت سیاست خارجی
در دولت شهید آیت الله رئیسی سیاست خارجی و داخلی از دو جهت در هم تنیده و در خدمت یکدیگر قرار گرفت. از یک طرف رقابت‌های منفی بین نهادهای موثر در طراحی و اجرای سیاست خارجی که در برخی دولت‌های گذشته شاهد آن بودیم از بین رفت و هم صدائی حکیمانه‌ای بین دستگاه‌ها ایجاد شد. در این دوره شاهد بیشترین هماهنگی بین وزارتخانه‌ها و ارگان‌های سیاسی، اقتصادی، امنیتی، فرهنگی، بهداشتی و عمرانی مرتبط با سیاست خارجی بودیم.
از سوی دیگر ظرفیت‌های فکری، صنعتی، دفاعی و اجتماعی داخلی در پیوند با سیاست خارجی در خدمت منافع ملی قرار گرفت. به این معنی که به عنوان مثال در برهه‌ای قابلیت تکنولوژیک ایران در تولید واکسن موجب شد سد سیاست‌های غیر دوستانه‌ای که برخی از کشورها در ارائه واکسن در پیش گرفته بودند شکسته شود.
سیاست نگاه به ظرفیت‌های داخلی و اتکا بر دستاوردهای دانش بنیان در صنعت نفت و گاز از دیگر مثال‌های موفق دولت آیت الله رئیسی است که در خدمت سیاست خارجی در آمد.
همچنین توان و اقتدار دفاعی کشورمان در برهه‌ای با عمل دیپلماتیک پیوند خورد و توانست مساله‌ای را که می‌توانست در مرزهای شمالی به بحران تبدیل شود، خنثی کند. حتی برخی از تحلیلگران انجام موفقیت آمیز و به موقع عملیات وعده صادق را حاصل همراهی کامل دولت شهید رئیسی عنوان داشته‌اند، عدم همراهی و موافقت دولت در آن روزهای حساس می‌توانست سطح و موفقیت عملیات را با نوسان مواجه کند.
۵. سیاست همسایگی
حسن همجواری و بازسازی عملی روابط با همسایگان پانزده گانه کشورمان یکی از مهمترین سیاست‌های دولت آیت الله رییسی در عرصه خارجی بود. برقراری ارتباط با عربستان سعودی، تبادل سفیر با امارات، بهبود روابط با کویت، مدیریت موفقیت آمیز اختلافات با دولت افغانستان، جمهوری آذربایجان و اقلیم کردستان عراق، افزایش سطح مراودات چند لایه با ترکیه و روسیه، حل و فصل مساله گازی با ترکمنستان و خط لوله صلح با پاکستان و چندین مورد دیگر در ارتباط با همسایگان، حاصل رویکرد جدید دولت آیت الله رئیسی به سیاست خارجی بود که شهید حسین امیرعبداللهیان با تخصص و تجربه منطقه‌ای خود به خوبی از پس آن بر آمد.
۶. گفتمان عزتمندانه
مهمترین عنصر سیاست خارجی که سایر سیاست‌ها، طرح ها، رویکردها و دست آوردها منشعب از آن است مساله ظهور و تقویت گفتمان عزتمندانه‌ای است که دولت سیزدهم بر اساس سه اصل عزت، حکمت و مصلحت اتخاذ کرده بود.
هنگامی که شهید امیرعبداللهیان در هشتم شهریور ۱۴۰۰، یعنی پنج روز پس از انتخابش به عنوان وزیر امور خارجه، به اجلاس بغداد رفت و در هنگام عکس یادگاری پایان مراسم، جای خود را که پشت رییس جمهور فرانسه در نظر گرفته بود تغییر داد و به صف اول آمد، برخی آن را اقدامی لحظه‌ای و استثنائی دانستند اما رفتار مقتدرانه شهید امیرعبداللهیان و ادبیات غرور انگیز مقامات کشورمان در حوزه خارجی ثابت کرد که عزم دولت آیت الله رییسی در تغییر «دیپلماسی التماس» به «گفتمان اقتدار» به طور جدی در دستور کار قرار گرفته است.
گفتمان عزت و اقتدار برندی بود که دولت شهید آیت الله رییسی و وزیر شهیدش دکتر امیرعبداللهیان با جهد و تلاش شبانه روزی در حال تقویت و تثبیت آن به عنوان یکی از بندهای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بودند.
گفتمان و برندی که می‌تواند ایران اسلامی را به عنوان الگوی کشوری مقتدر، قابل اعتماد، مستقل و صاحب سبک در توسعه معرفی کند و نه تنها منافع کشورمان بلکه منافع منطقه را تامین کند.
نظر شما