از سالگرد سفر مخفیانه کیسینجر به چین تا سالگرد ترور شینزو آبه

به گزارش ایرنا، تاریخ همواره سرنخ‌هایی را برای شناخت و درک بهتر آنچه امروز اتفاق می‌افتد، در اختیارمان قرار می‌دهد. پیچ و خم‌های مسیر تاریخ با اتفاق‌های ریز و درشت در گذر زمان تغییر یافته و هر رخداد به نوعی در رقم زدن وضعیت ژئوپلیتیک حال حاضر تاثیرگذار بوده است. آسیا و اقیانوسیه که سهم قابل توجهی از وسعت این کره خاکی را به خود اختصاص داده، همانند دیگر نقاط دنیا تحولات مهم و تاثیرگذاری را از سر گذرانده است.

در این گزارش سعی داریم تا با شرحی از چندین رویداد تاریخی در بازه زمانی ۶ تا ۱۲ ژوئیه/ ۱۶ تا ۲۲ تیر (هفته جاری)، سرنخ‌هایی را از چگونگی شکل‌گیری سیاست‌ها و جغرافیای امروز منطقه آسیا و اقیانوسیه در اختیار مخاطب قرار دهیم.

سفر مخفیانه هنری کیسینجر به چین

هنری کیسینجر، مشاور امنیت ملی آمریکا در ژوئیه سال ۱۹۷۱ (تیر ۱۳۵۰) برای مأموریت‌های دیپلماتیک به طور مخفیانه به چین اعزام شد. این سفر مذاکرات اولیه در مورد تنظیم بیانیه و برنامه‌ریزی برای سفر تاریخی ریچارد نیکسون به این کشور را شامل می‌شد. ژو انلای نخست وزیر وقت چین برای پکن در مذاکرات ایفای نقش کرد و کیسینجر ۲۵ ساعت ملاقات با وی داشت. کیسینجر به دلیل نگرانی از افشای اطلاعات از مترجمان وزارت امور خارجه استفاده نکرد.

دیدارهای مخفیانه کیسینجر شامل هفت پیش نویس در مورد محتوای بیانیه شانگهای بود که در فوریه سال بعد آن (بهمن ۱۳۵۰) توسط دو کشور صادر شد. کیسینجر در ابتدا علاقه‌مند به تهیه پیش نویس بیانیه‌ای بود که فقط به منافع متقابل بین ایالات متحده و چین اشاره می‌کرد، اما ژو به دنبال گنجاندن اختلاف‌ها بین کشورهایشان بود تا سندی معنادارتر ایجاد کند. این اقدام در راستای نشان داده صداقت در روابط، کیسینجر را تحت تاثیر قرار داد و همین منجر به این شد که وی به طور فزاینده دیدگاه مساعدی نسبت به رهبری چین داشته باشد.

روزنامه چاینا دیلی می‌نویسد که او پس از سفر مخفیانه خود به این کشور در سال ۱۹۷۱، که عادی‌سازی روابط چین و آمریکا را آغاز کرد، بیش از ۱۰۰ بار از چین بازدید کرد. کیسینجر که نوامبر ۲۰۲۳ (آذر ماه ۱۴۰۲) در سن صد سالگی درگذشت، در طول نیم قرن گذشته و بیشتر، به عنوان پل ارتباطی بین پکن و واشنگتن در میان فراز و نشیب‌های روابط دو کشور عمل می‌کرد. شی جین‌پینگ، رئیس جمهور چین معتقد است که کیسینجر تلاش مادام العمر خود برای ارتقای توسعه روابط پکن و واشنگتن و تقویت دوستی بین دو ملت را ادامه داد و نام او همیشه با روابط چین و آمریکا همراه خواهد بود.

ترور شینزو آبه با سابقه‌ترین نخست وزیر ژاپن

در ۱۷ تیرماه سال ۱۴۰۱، باسابقه‌ترین رهبر ژاپن پس از جنگ جهانی دوم، در حالی که در مقابل ایستگاه راه‌آهن یاماتو سیدیجی در شهر نارا سخنرانی می‌کرد از پشت هدف تیراندازی قرار گرفت و پس از شنیده شدن صدای دو گلوله به زمین افتاد. وی در اثر شدت جراحات خود در بیمارستان در گذشت. تتسویا یاماگامی عامل تیراندازی فردی ۴۱ ساله که عضو سابق نیروی دریایی این کشور بود، توسط نیروهای امنیتی ژاپن دستگیر شد.

شینزو آبه از دسامبر ۲۰۱۲ (آذر ۱۳۹۱) تا سپتامبر ۲۰۲۰ (شهریور ۱۳۹۹) سکان سیاست ژاپن را در دست داشت. در زمان وی سیاست‌های ژاپن به شکل قابل توجهی چرخش به راست را تجربه کرد. آبه یکی از مدافعان سرسخت بازنگری در قانون اساسی صلح طلب ژاپن پس از جنگ جهانی دوم بوده است. در اصل ۹ قانون اساسی این کشور آمده که برای همیشه از جنگ به عنوان حق حاکمیت ملت و تهدید یا استفاده از زور به عنوان وسیله‌ای برای حل و فصل اختلافات بین المللی چشم پوشی می‌کند.

در راستای سیاست‌های آبه، دولت فومیو کیشیدا نخست وزیر فعلی ژاپن نیز متعهد شد در یک تغییر سیاست بزرگ مبتنی بر قانون اساسی توانایی برای حمله به دیگر کشورها را به دست آورد، چرا که با «چالش‌های امنیتی شدید چین، کره شمالی و روسیه» مواجه است. کیشیدا وعده داده بود که روی تقویت قابلیت‌های دفاعی ژاپن بر اساس استراتژی امنیت ملی به روز شده کار کند. این سند اساسی در حوزه سیاست خارجی و امنیت، حق کشور برای حمله متقابل در صورت حمله، برنامه‌های دستیابی به موشک‌های دوربرد و قصد افزایش هزینه‌های دفاعی به ۲ درصد تولید ناخالص داخلی در راستای خطوط ناتو را مشخص می‌کند. توکیو، پیش‌نویس بودجه دفاعی با رکورد ۵۱ میلیارد دلاری را برای سال مالی ۲۰۲۳ تصویب کرد که ۲۶.۳ درصد نسبت به سال مالی جاری افزایش داشت. این بودجه برای یازدهمین سال متوالی افزایش یافت.

بازگشایی گذرگاه مرزی بین چین و هند پس از ۴ دهه

در سال ۲۰۰۳، با آب شدن یخ روابط چین و هند، سفر آتال بیهاری واجپایی، نخست وزیر هند به چین، به از سرگیری مذاکرات برای باز کردن مرز منجر شد. موافقت‌نامه‌های مرزی امضا شده در سال ۲۰۰۳ بر اساس توافق‌های ۱۹۹۱ و ۱۹۹۲ برای گسترش تجارت مرزی شکل گرفت. بر این اساس مقرر شد که هند ۲۹ قلم کالا را به چین و پکن نیز در مقابل ۱۵ قلم کالا را از این طریق به دهلی نو صادر کند درحالیکه ارزش تبادلات تجاری چین و هند در سال ۲۰۰۵ میلادی با ۵/۳۷ درصد افزایش به ۱۸ میلیارد و ۷۳۰ میلیون دلار رسیده بود.

در اوت ۲۰۰۳ (مرداد ۱۳۸۲)، وزیر ارشد ایالت سیکیم هند با یک سرباز ارتش آزادیبخش خلق در امتداد مرز دست داد و یک ساعت مچی به وی داد و سرباز چینی در عوض یک پاکت سیگار به وزیر ارشد داد. این نشان دهنده بازگشت تجارت از طریق ناتولا بود. افتتاح رسمی گذرگاه چندین بار بین اواسط ۲۰۰۴ تا ۲۰۰۶ به تعویق افتاد اما سرانجام، پس از چندین دهه ناتولا به طور رسمی در ۶ ژوئیه ۲۰۰۶ (۱۵ تیر ۱۳۸۵) بازگشایی شد و به یکی از سه پست مرزی باز تجاری بین چین و هند در آن زمان تبدیل شد. اقدام برای بازگشایی این گذرگاه بخشی از اقدامات سیاسی چین و هند در رابطه با به رسمیت شناختن رسمی تبت و سیکیم به عنوان بخشی از هر یک از این کشورها بود.

یک گذرگاه دیواری سنگی به عرض ۱۰ متر جایگزین حصار سیم خاردار بین هند و چین شد. سال ۲۰۰۶ نیز به عنوان سال دوستی چین و هند مشخص شد. دلایل باز شدن گذرگاه دو طرف، دلایل اقتصادی و استراتژیک از جمله تثبیت مرزها بوده است اما هیچگاه اختلاف نظرهای مرزی بین دو کشور را حل و فصل نکرد. «ناتولا» بخشی از گذرگاه مشهور جاده ابریشم درارتفاع ۴ هزار و ۴۰۰ متری از سطح دریا واقع شده و به دنبال جنگ کوتاه مدتی میان چین و هند درسال ۱۹۶۲ میلادی مسدود شد. فراز و نشیب در روابط بین پکن و دهلی نو همواره از آن زمان به بعد وجود داشته است و یکی از مهم‌ترین تحولات مربوط به تنش‌های مرزی در سال ۲۰۲۰ است که در آن دست‌کم ۲۰ سرباز هندی و ۴ نیروی چینی کشته شدند. این بدترین درگیری مسلحانه بین دو طرف در نیم قرن گذشته بود.

استقلال جزایر سلیمان؛ ایجاد زمین رقابت بین چین و آمریکا

در دهه ۱۹۵۰ واگذاری جزایر سلیمان به استرالیا که تحت استعمار انگلیس بود، مورد بحث و گفتگو قرار گرفت اما استرالیا زیر بار مسئولیت کنترل آن نرفت. به دنبال آن یک شورای قانونگذاری و اجرایی در این مجمع الجزایر شکل گرفت. در دوره‌ای که استعمارزدایی جهان را فراگرفته بود و انگلیس دیگر قادر به تحمل بار مالی استعمارگری نبود، مقام‌های این حوزه در انگلیس سعی کردند مردم جزایر سلیمان را برای خودگردانی آماده کنند. از همین رو جزایر سلیمان نیز یک سال پس از پاپوآ گینه نو و همچنین ۶ سال پس از تونگا، در ۷ ژوئیه ۱۹۷۸ (۱۶ تیر ۱۳۵۷) استقلال کامل خود را به دست آورد.

آمریکا در دهه ۹۰ در تلاش برای کاهش پست‌های دیپلماتیک و تغییر اولویت‌های دوره جنگ سرد حضور در منطقه اقیانوسیه را کاهش داده بود. آمریکا در سال ۱۹۹۳ سفارت خود در جزایر سلیمان را تعطیل کرد. اما وزارت خارجه آمریکا بهمن ماه ۱۴۰۱ برای مقابله با افزایش نفوذ چین در اقیانوسیه سفارت خود را در «هونیارا» پایتخت جزایر سلیمان دایر کرد.

آمریکا و استرالیا، از زمانی که چین یک پیمان امنیتی در سال ۲۰۲۲ برای داشتن یک پایگاه در جزایر سلیمان، منعقد کرد برای تقویت روابط در منطقه اقیانوسیه تلاش می‌کنند. از آن زمان، چین به جای تحقق یک معاهده امنیتی واحد با ۱۰ کشور جزیره‌ای اقیانوس آرام به دنبال توافق‌های تک به تک با آنها است. اقیانوس آرام به منطقه رقابت شدید برای نفوذ بین واشنگتن، که به طور سنتی آن را به عنوان حیاط خلوت خود می‌نگریست و پکن، که متحدان دیپلماتیک تایوان را در آنجا هدف قرار داده، تبدیل شده است.

اعلام عقب‌نشینی آمریکا از ویتنام

در روز ۱۰ ژوئن ۱۹۶۹ (۲۰ خرداد ۱۳۴۸) ریچارد نیکسون رئیس جمهور وقت آمریکا در نشستی با نگوین وان تیو رئیس جمهور ویتنام جنوبی در جزیره میدوی، اعلام کرد که ایالات متحده ۲۵ هزار سرباز را تا پایان ماه اوت آن سال از ویتنام خارج خواهد کرد. اولین نیروهایی که آنجا را ترک کردند، اعضای لشکر سوم دریایی و لشکر نهم پیاده نظام ارتش بودند و اولین عقب نشینی قابل توجه نیروهای آمریکایی در جنگ بود. از این رو در تاریخ ۸ ژوئیه ۱۹۶۹ (۱۷ تیر ۱۳۴۸) اولین دسته از نیروهای آمریکایی با یک هواپیمای C-۱۴۱ به پایگاه نیروی هوایی مک‌کورد در ایالات متحده بازگردانده شدند.
در ۲۸ آوریل ۱۹۷۵ (۸ اردیبهشت ۱۳۵۴)، نیکسون دستور عقب‏‌نشینی کامل نیروهای آمریکایی از ویتنام را صادر کرد. به دنبال خروج نیروهای آمریکایی، دولت ویتنام جنوبی سقوط کرد و ویتنام شمالی و جنوبی، کشور واحدی تشکیل دادند. در طی جنگ آمریکا علیه ویتنام که بیش از ۱۰ سال به طول انجامید، بیش از سه میلیون ویتنامی و ۵۰ هزار آمریکایی کشته و چندین برابر آن، مجروح شدند. با خروج نیروهای نظامی آمریکا از ویتنام، اولین شکست ایالات متحده از کشوری کوچک شکل گرفت و وجهه بین‌‏المللی این کشور در جهان را لکه ‏دار ساخت.