آذربایجان‌غربی جلوه‌گاه زیبای عزاداری حسینی

به گزارش ایرنا، صدای پای محرم که می رسد سراسر شهر و روستا سیاه پوش می شود نه با فرمان کسی بلکه با جان و دل، از کوچه پس کوچه ها و خیابانها که بگذاری دسته ها و گروههای خواهی دید که ایستگاههای صلواتی، محلی برای سینه زنی و زنجیر زنی آماده می کنند یکی داربست را محکم می بندند، دیگری پارچه های سیاه با نوشته هایی چون یاحسین ، و یا شعر مشهور محتشم کاشانی "یارب این چه شورش است که در خلق عالم است" را بر در و دیوار و خیابانها نصب می کنند.

شوق کار در این ماه کودک و بزرگ نمی شناسد و همه باهم رقابت می کنند، عشقشان سینه زدنهای شب و نوحه گفتن برای ابا عبدالله است، هرکدام از جوانان و نوجوانان مدتها قبل تمرین می کنند تا در رثای سرور آزادگان جهان نوحه بگویند این رقابت آنقدر زیاد می شود که آخر سر نوبت بندی می کنند.

ایستگاههای صلواتی را جوانان و نوجوانان سیاه پوش اداره می کنند بساط چایی و شربت را برپا می کنند و دست به سینه به عاشقان عصمت و طهارت خدمت می کنند.

محرم در آذربایجان غربی ماه مهربانی و عطوفت است اینجا دراین ماه دلها یکی می شوند و یکبار دیگر زنجیرها و طبل های خود را آماده کرده و درمیدان شهر، مساجد و مصلاها عزاداری می کنند.

اما گذشته از این، سنت های کهن دیگری همچنان دراین دیار پا برجا مانده است سنت هایی که به برکت ابا عبدالله(ع) شفا می بخشند، حیات می دهند و زندگی دوباره و مهمتر از همه فقیر و غنی را کنار هم جمع می کنند یکی از این سنت های کهن برپایی" امام حسین سوفراسی" یا سفره امام حسین است که هر لقمه ای که از آن برداری پربرکت است چنانکه در پربرکت و شفا بخش بودن این سفره روایت های حقیقی سالها و قرنهاست سینه به سینه نقل می شود و بر تارک تاریخ درخشان عزاداری های محرم این دیار نقش می بندند.

زنان و مردان به شکرانه محصول خوبشان، شفای فرزندشان و هرکس به ازای نذرهایی که داشته با این سفره دینش را ادا می کند.

عاشورا و تاسوعا که فرا می رسد در شهر و روستا و محله ها آنها که نیت کرده اند چند روز مانده به عاشورا و تاسوعا اعلام می کنند روز عاشورا یا تاسوعا تمام محله به این سفره دعوتندگاهی به شام،گاهی به ناهار و بعضی وقتها هم به صبحانه دعوت می کنند یکی یکی افراد محله را دعوت می کنند تا کسی جا نماند.

زن و مرد و کوچک و بزرگ برای مزین کردن این سفره سراز پا نمی شناسند همه به کمک آنکه " امام حسین سوفراسی" یا سفره امام حسین پهن می کند می آیند بیشتر هم آشپز خودشان هستند مواد اولیه لازم را چند روز قبل آماده کرده و روز عاشورا یا تاسوعا از اول صبح اقدام به آماده کردن غذا می کنند طوریکه تا زنجیرزنان و سینه زنان وقتی پس از ساعت ها زنجیر زنی و سینه زنی در خیابان ها و کوچه ها وقت ناهار به مسجد می رسند سفره ها پهن شده و غذا ها پخش می شود.

غایبان و آنها که به هردلیلی نتوانسته اند به این سفره برسند غذایشان به منزلشان فرستاده می شود.

مردم آذربایجان غربی عقیده دارند خداوند کریم حاجات تمام کسانی که این سفره ها را پهن می کنند و یا از این سفره ها غذا می خورند را برآورده می کند به همین دلیل خیلی از کسانی که در خانه مریضی دارند که قادر به حضور در پای این سفره ها نیست با مراجعه به مساجد یا خانه های مردم از سفره امام حسین (ع) غذایی را به امید شفای بیماران به خانه می برند.

نه تنها مسلمانان بلکه دردیار اقوام و ادیان غیر مسلمانان نیز از این سفره بهره مند می شوند و آنها نیز از خوان نعمت ابا عبدالله الحسین (ع) بهره ایی می برند.

سفره امام حسین (ع) سراسر برکت است

چه بسا بارها درایام محرم بر سفره امام حسین (ع) نشسته و با تبرک از این سفره شفا یافته اند چنانکه یکی از هموطنان مسیحی با شوق تمام از امام حسین (ع) می گوید و اظهار می دارد: ما دراین ماه همانند برادران مسلمان خود عزاداریم امام حسین متعلق به تمام بشریت اعم از هردین و مذهب است و فریاد رهایی از سلطه زورمندان خواسته هرانسان آزاده ایی است.

وی که خود را کوروش معرفی کرد ادامه داد: ما از ایام و عزاداری های بهره ها بردیم همه این عزاداری ها و اشک ریختن ها برایمان پر برکت بوده ما نیت کرده و نذر داده و می دهیم چرا که سالهاست سرور آزادگان جهان نذر و نیاز ما راهم مستجاب کرده و می کند.

او از خودش می گوید که در کودکی قدرت تکلم نداشت پدرش نذر می کند در روز تاسوعا نذری و احسان دهد این کار را می کند و پس از گذشت مدتی او سلامتیش را به دست می آورد و امروز چنان با صلابت و روان صحبت می کند گویی او مشکلی نداشته است.

این شهروند مسیحی اظهارمی دارد: من سر سفره امام حسین (ع) نشستم از غذای آن سفره که با نیت هایی پاک تهیه می شود خوردم در تاسوعا برای خوب شدنم نذری دادن و من شفا یافتم.

وی ادامه داد: نمی دانید چه بهره هایی از این ماه و عزاداری ها و سفره های امام حسین (ع) می بریم" امام حسین سوفراسی" باشکوهترین سفره این ماه بوده و به عبارتی سراسر برکت است و هر ذره ایی که از آن میل کنی شفا می یابی.

"سفره امام حسین" تبلور ارادت قلبی مردمان این دیار به ابا عبدالله

مردم شناس آذربایجان غربی نذری دادن و پهن کردن سفره امام حسین (ع) را از سنت های کهن این دیار دانسته و می گوید: نه امروز بلکه سالیان سال است عاشقان عصمت و طهارت در این دیار همزمان با ایام عزاداری ابا عبدالله الحسین (ع) بویژه در تاسوعا و عاشورای حسینی سنگ تمام گذاشته و با پهن کردن سفره امام حسین(ع) عشق خود را به اوج می رسانند.

حسن سپهرفر ادامه می دهد: اینجا در شهر و روستا تدارک برپایی چنین سفره ایی از مدتها قبل دیده شده و وسایل مورد نیاز خریداری و با همراهی دوست و آشنا و مردم محل این سفره چیده می شود.

وی به دیگر آیین های محرم در آذربایجان غربی اشاره کرده و می گوید: اینجا علاوه بر برپایی سفره امام حسین و نذری دادن سنت های دیگری با قدمتی بالا همچنان هرسال در ایام محرم تکرار می شوند.

علم گردانی سنتی با قدمتی کهن

علم‌ها یادآور صحنه حُزن و اندوه و در عین حال روایتگر غم انگیزترین واقعه تاریخ هستند، قداستی دارند و حرمتی و هر کسی آن را بدست می‌گیرد بر اقبال خود می‌نازد و عاشقانه از ابا عبدالله الحسین (ع) حاجت می‌طلبد، شفای بیمار و صدها حاجت در دل مانده را.

سپهر فر اظهار می دارد: علم‌گردانی، در این دیار قدمتی دیرینه دارد و به روایتی در برخی از روستاها علم‌هایی با قدمت چند صد ساله ماندگار شده که هر سال با فرا رسیدن محرم در دستان عزاداران حسینی قرار گرفته و نذری‌های عاشقان اهل بیت عصمت و طهارت (ع) را در خود جای می‌دهند.

وی ادامه می دهد: علم‌ها حرمت و قداستی دارند و به گفته بزرگان، پیرمردان و پیرزنان و آنان که عمری مراسم عزای حسین (ع) را در این دیار تجربه کرده‌اند علم‌ها کوچه به کوچه، روستا به روستا و محله به محله می‌گردند تا تداعی کننده صحنه کربلا و علمداری بزرگ علمدار دشت نینوا باشند.

مردم شناس آذربایجان‌غربی ادامه می دهد: علم‌گردانی در روستاها حال و هوای دیگری دارد و در روز عاشورا علم یک روستا را به روستای دیگر میهمان می‌برند.

سپهرفر، کانون اصلی علم‌گردانی در آذربایجان‌غربی را روستای "عرب‌لوی دره ارومیه" معرفی کرد و ادامه داد: در این روستا علم‌هایی با قدمت طولانی وجود دارد البته مشابه این آیین در روستاهای "دیزج تکیه" و "کولق" نیز با شکوه خاصی برگزار می‌شود.

"علم" چوب بلندی است که بر بالای آن نماد "آل عبا" گذاشته شده و مردم پارچه‌های سبز رنگ نذری خود را به نیت برآورده شدن جاجت‌هایشان به آن گره می‌زنند.

وی ادامه داد: علم گردانی ابتدا در باغ رضوان ارومیه برگزار می‌شد و بعدها مسجد "مهدی‌القدم" از کانون‌های برگزاری این آیین شد علاوه بر این بقاع متبرکه امامزاده ابراهیم و محمد، امامزاده بکشلو، امامزاده غریب حسن و "آغا قبری" ارومیه نیز از جمله مکان‌هایی هستند که بیشترین عزادار را در آیین علم‌گردانی به خود اختصاص می‌دهند چنانکه بقعه امامزاده ابراهیم و محمد هر سال هزاران عزادار روز عاشورا را پذیرایی می‌کند.

سپهر فر افزود: "علم‌گردانی ارومیه در سال ۱۳۹۴ هجری شمسی به شماره ۱۱۳۳ در فهرست آثار ناملموس معنوی کشور به ثبت رسیده است".

عَلم یا "توغ" یکی از وسیله‌های نمادین به کار رفته در آیین سوگواری مام محرم در میان عموم شیعیان است و عزادار بودن مردمان هر دیار یا حضور دستجات عزاداری را از فاصله دور نشان می‌دهد علم‌گردانی یا برافراشتن علم‌های بلند یادآور مهمترین هدف امام‌حسین‌(ع) از قیام کربلا که همانا اهتزاز پرچم اسلام است محسوب می‌شود.

تعزیه‌خوانی سنت دیگر محرم در آذربایجان غربی

این مردم شناس افزود: مسجد مهدی‌القدم ارومیه که بنا به قولی میزبان قدوم مبارک امام زمان (عج) در سال‌های دور بوده، بیش از ۶۰ سال است با ابتکار اهالی منطقه آیین تعزیه‌خوانی را میزبانی می‌کند و هزاران مشتاق اهل‌بیت عصمت و طهارت (ع) در این مکان گرد هم می‌آیند تا برای امام‌حسین (ع) و اصحاب آن حضرت اشک ماتم بریزند.

وی افزود: درارومیه آیین تعزیه‌خوانی در خصوص واقعه کربلا با حضور تیم‌های زبده نمایشی و حتی افرادی که به‌صورت تجربی در این مسیر پا گذاشته‌اند، برگزار می‌شود که یکی از مهمترین و با قدمت‌ترین آنها تعزیه‌خوانی در محله مهدی‌القدم ارومیه است.

صحنه‌های شهادت اصحاب امام‌حسین (ع)، حضور حضرت ابوالفضل (ع) در علقمه و پُر کردن مشک آب و همچنین نبرد آن حضرت با سپاهیان عمر سعد، پشیمان شدن حربن یزید ریاحی، توبه او و همچنین نبردش با یزیدیان، شهادت حضرت علی‌اصغر، حضرت علی‌اکبر و حضرت قاسم (ع)، آتش‌زدن خیمه‌ها و به اسارت گرفتن حضرت زینب (س) و دیگر افراد خانواده امام حسین (ع) جلوه‌های بارزی است که در طول ایام منتهی به عاشورا در فضایی آکنده از حزن و اندوه مقابل مسجد مهدی‌القدم ارومیه در قالب تعزیه به تصویر کشیده می‌شود.

سپهرفر اظهار کرد: تعزیه‌خوانی در روز عاشورا در برخی روستاهای شهرهای ارومیه، خوی، سلماس و ماکو هم برگزار می‌شود ولی بزرگترین تعزیه‌خوانی آذربایجان‌غربی در "مسجد مهدی‌القدم" ارومیه برپا شده و گروه‌های مختلفی از عزاداران در این مراسم حضور می‌یابند.

وی با بیان اینکه مسجد تاریخی "مهدی‌القدم" در ارومیه خیابان حب نقی (سرداران) قرار گرفته و امروزه به قدمگاه حضرت ولی عصر (عج) مشهور است گفت: بیش از ۲ قرن پیش در دوران قاجاریه به هنگام مرمت مسجد قطعه سنگی زیر خاک نمایان شد که متبرک به جای پای حضرت امام زمان (عج) بود و امروزه در ضریحی در داخل مسجد نگهداری می‌شود.

تعزیه خوانی و شبیه خوانی هم در سال ۱۳۸۸ به شماره ۷۳ در فهرست میراث ناملموس کشور به ثبت رسیده است.

خیمه سوزندان قدیمی ترین آیین روز عاشورا

سپهر فر افزود: همه ساله به یاد آتش زدن خیمه‌های اهل بیت ابا عبدالله الحسین (ع) در صحرای کربلا، روز عاشورا در ارومیه آیین خیمه سوزاندن انجام می‌شود، تعدادی چادر که با پارچه‌های سبز آذین بندی شده بعد از اقامه نماز ظهر عاشورا و همزمان با ساعات شهادت سالار شهیدان و سرور آزادگان عالم در میدان کربلا، به آتش کشیده می‌شود.

وی ادامه داد: گردانندگان این نمایش معمولا لباس‌های عربی سرخ رنگ بر تن کرده با چکمه، شمشیر، سپر، تیر و کمان بر دوش با رجز خوانی همچون سربازان سپاه یزید خیمه‌ها را آتش می‌زنند و کودکانی که به عنوان بخشی از نمایش در خیمه‌ها جا داده‌اند به بیرون فرار کرده و لشکریان یزید آنها را دنبال کرده و با وسایلی به نماد تازیانه بر بدن آنها می‌زنند.

این مردم شناس با بیان اینکه نمایش خیمه سوزان از قدیمی‌ترین آیین‌های روز عاشوراست که همه ساله گروه کثیری از مردم از نقاط مختلف استان برای دیدن این نمایش به ارومیه می‌آیند گفت: محل اصلی نمایش خیمه سوزان مسجد مهدالقدم ارومیه است که در روز عاشورا با استقبال پرشور و بی نظیر عاشقان عصمت و طهارت (ع) روبرو می‌شود.

وی افزود: همچنین نظیر این مراسم در شهرهای خوی، نقده، سلماس و میاندوآب نیز برگزار می‌شود.

بعد از اجرای این آیین، حاضران با صدای بلند همراه با گریه فریاد می‌زنند: "قتیل کسیلدی / مقتول بریده شد".

بیشتر در نقاطی که شبیه‌ خوانی برگزار می‌شود مراسم سوزاندن خیمه با تعزیه همراه است و تعدادی شبیه ‌خوان کودک نیز در صحنه نمایش در حال فرار و شیون هستند تا تاثیر آن ملموس‌ تر شود.

بازگشت اسب بی سرنشین از دشت کربلا یکی از غم ‌انگیزترین صحنه‌های این مراسم است که به صورت نمادین در شهرهای مختلف آذربایجان غربی بازآفرینی می‌شود.

برای این منظور اسب سفید رنگی مجهز به پارچه‌های سبز و سفید در حالیکه آغشته به خون است و به آن تیر و پیکان‌های چوبی نیز متصل کرده‌اند، در بین دسته‌های عزاداری می‌گردانند.

به گزارش ایرنا، آذربایجان غربی از دیرباز همواره در ایام محرم زیباترین صحنه ها را در پاسداشت مقام و منزلت شهید کربلا به تصویر کشیده در این دیار چند روز مانده به محرم مردم از جشن و شادی و هر برنامه ایی که محتوای شاد داشته باشند خود داری کرده و در عوض سراسر شهرها و روستاها را با پارچه های سیاه منقش به نام مبارک ابا عبدالله الحسین (ع) و یاران باوفایش مزین می کنند.

هر کوی و برزن مقر و محل ایستگاهاتی صلواتی شده و خیابانها و مساجد و مصلاها و حتی برخی از نقاط شهر محل زنجیر زنی و سینه زنی می شود.

تاسوعا دراین دیار بنام علمدار کربلا حضرت عباس (ع) نامگذاری شده و از ارج و قرب بیشتری برخوردار است و در این روز فریاد یا ابوالفضل در فضای این دیار طنین انداز می شود.

و عاشورا نقطه اوج این ایام است و شور و عزاداری آن مثال زدنی است.