در حاشیه بازداشت فرانسوا بورگات اندیشمند بزرگ فرانسوی

فرانسوا بورگات ۷۶ ساله، استاد علوم سیاسی دانشگاه ایکس آن پرووانس و پژوهشگر برجسته در مؤسسه ملی تحقیقات علمی فرانسه و رییس سابق مرکز تحقیقات جهان اسلام و عرب در دانشگاه ایکس است.
این دستگیری بنا بر اعلام دادگاه به دلیل اظهارات او درباره نزدیکی پایان اسرائیل پس از عملیات «طوفان الاقصی» انجام شده است. وی ساعت ۸ صبح روز سه شنبه برای انجام تحقیقات به دادگاه فراخوانده شد و ساعت ۸ شب به وقت فرانسه با قید وثیقه آزاد شد اما تحقیقات به گفته دادگاه ادامه خواهد داشت.

پلیس فرانسه نیز روز سه‌شنبه گذشته از دستگیری و تحت تحقیقات قرار گرفتن این اندیشمند حامی مردم غزه، به اتهام «دفاع از تروریسم» خبر داد. این دستگیری به دلیل اظهارات او در حمایت از مسئله فلسطین و محکومیت جنایات اسرائیل در غزه انجام شده است.

«رفیق شکات»، وکیل فرانسوی که دفاع از بورگات را برعهده دارد، اعلام کرد که اتهام او حمایت از تروریسم عنوان شده است. به نظر می‌رسد شاکی یکی از گروه های لابی اسرائیلی طرفدار اسرائیل در فرانسه و اروپا بوده است.
وکیل بورگات، در پستی در سکوی «ایکس» این اقدام را محکوم کرد و تأکید کرد که «مکان یک پژوهشگر و یک استاد دانشگاه در مرکز پلیس نیست.» او به خبرگزاری ها اعلام کرد که «یک سازمان یهودی اروپایی علیه بورگات، کارشناس در امور جهان عرب و اسلام، به دلیل بازنشر یک پست در سکوی «ایکس» در ۲ ژانویه گذشته شکایت کرده است.»
او توضیح داد که «بورگات پاسخ‌های صادقانه‌ای بر اساس جایگاهش به عنوان یک پژوهشگر و کتاب‌هایی که نوشته، ارائه می‌دهد.» این وکیل افزود که فرانسوا بورگات در مجمع ملی، مجلس سنا و دادگاه جنایی مورد بازجویی قرار گرفته و به او فرصت داده شده تا نظر خود را درباره نزاع در غزه و مردم فلسطین بیان کند.

ریشه‌ بازداشت، مصاحبه‌ درباره عملیات «طوفان الاقصی»
بورگات در یک پست در «ایکس» اعلام کرد، افتخار می‌کند که «بهترین مدال» علمی از سوی رئیس‌جمهور فرانسه امانوئل ماکرون به او اعطا شده و احضار خود را برای بازجویی و تحقیقات به اتهام «تجلیل از تروریسم» به تمسخر گرفت.
براساس اخبار منتشره دراین باره، ریشه‌های این ماجرا به مصاحبه‌ فرانسوا بورگات با مجله «لسان المغرب» درباره عملیات «طوفان الاقصی» باز می‌گردد. بنا بر اتهام دادگاه فرانسوی در شهر ایکس‌آن‌پرووانس، فرانسوا بورگات این عملیات را «برنامه‌ریزی شده برای نابودی اسرائیل در میان‌مدت» توصیف و تأکید کرده بود، حمله بی‌سابقه‌ای که مقاومت فلسطین در برابر اشغال اسرائیل انجام داد، یک نقطه عطف در تاریخ خاورمیانه و جهان خواهد بود.

بنا به این اخبار، فرانسوا بورگات به شدت از تجاوز اسرائیل به غزه انتقاد کرده و معتقد است رسانه‌های غربی نتوانستند تصویر حماس را تخریب کنند. او تأکید کرد که حماس «به طور قابل توجهی تقویت شده است». فرانسوا بورگات از حامیان مردم فلسطین در غزه به شمار می‌رود و تا کنون اقدامات بسیاری را در طول سال های اخیر در حمایت از مردم فلسطین و محکومیت کشتار اسرائیل علیه فلسطینیان در سطح اروپا انجام داده است.
در اظهارات مختلفی که مبنای بازداشت بورگات قرار داده اند، بورگات به طور علنی از غزه حمایت کرده و در پستی در «ایکس» اوایل سال جاری اعلام کرده که «احترام و تقدیر بیشتری برای رهبران حماس نسبت به رهبران اسرائیل قائل است.» او همچنین از موضع فرانسه در قبال حماس انتقاد کرده و آن را «تسلیم در برابر سیاست آمریکا و اسرائیل» توصیف کرده است. پیش از این نیز، پلیس فرانسه دانشمند علوم سیاسی فرانسه "فرانسوا بورگات" را در پایان ژوئن گذشته به اتهام «تجلیل از تروریسم» برای بازجویی احضار کرده بود.

فرانسوا بورگات کیست؟
فرانسوا بورگات شرق شناس بزرگ فرانسوی چهار کتاب اساسی درباره جریان اسلام سیاسی نوشته است. او با کتاب خود به نام «اسلام سیاسی: صدای جنوب» (۲۰۰۱) که درباره حرکت اسلامی در کشورهای مغرب عربی است، آغاز کرد. سپس کتاب «رو در رو با اسلام سیاسی» (۲۰۰۲) را نوشت. کتاب سوم او «اسلام سیاسی در زمان القاعده» (۲۰۰۵) نام دارد. و در نهایت، کتاب «فهم اسلام سیاسی» که به عربی ترجمه شده و توسط انتشارات دار الساقی در لبنان در سال ۲۰۱۷ منتشر شد.
«فرانسوا بورگات» نام برجسته‌ای در حوزه "فهم اسلام سیاسی معاصر" است، نه تنها به این دلیل که زندگی خود را وقف مطالعه این پدیده کرده و سال‌های زیادی از زندگی‌اش را در خاورمیانه سپری کرده است، بلکه به این دلیل که دیدگاه او در مطالعه پدیده اسلام سیاسی، نقش مهمی در درک و فهم جریان سیاسی معاصر در کشورهای اسلامی دارد. و اتفاقا باید موضع حمایت وی از مردم فلسطین و غزه در همین چهارچوب بررسی شود.
فرانسوا بورگات به دلیل حمایت از مسئله فلسطین و مخالفت با تبعیض و سخنان نفرت‌آمیز علیه مهاجران در فرانسه، به ویژه مهاجران شمال آفریقا در فرانسه، شناخته شده است. او پیش از این نیز به دلیل مواضع خود، با حملات رسانه‌ای وسیعی مواجه شده بود که این مواضع بازتابی از تجربه پژوهشی عمیق او در زمینه جهان عرب و جنبش‌های اسلامی است.

بورگات تا کنون چندین بار به دعوت مراکز مطالعاتی ایران از جمله دفتر مطالعات وزارت خارجه ایران و برخی دیگر از مراکز دانشگاهی و مطالعاتی ایران به کشورمان سفر کرده و در این سفرها آخرین بررسی ها و مطالعات خود را با اساتید دانشگاه ها از جمله گروه علوم سیاسی دانشگاه شیخ مفید به اشتراک گذارده است.
پروفسور فرانسوا بورگات در طول نیم قرن اخیر فعالیت های دانشگاهی و مطالعاتی مهمی در شمال افریقا و منطقه خاورمیانه داشته است. او سال ها به عنوان استاد حقوق و علوم سیاسی در دانشگاه های الجزایر و مصر تدریس داشته و به زبان های عربی و انگلیسی کاملا مسلط است و دارای جایگاه علمی و دانشگاهی مهم و ثابتی در کشورهای شمال افریقا به شمار می‌رود. او از اعضای برجسته و سرشناس آکادمی بررسی ها و مطالعات جهان عرب و اسلام در دانشگاه ایکس‌آن‌پرووانس (IREMAM)، مرکز ملی بررسی های علمی فرانسه Centre national de la recherche scientifique CNRS)‏) و آکادمی مطالعات خاور نزدیک فرانسه ( IFPO ) با نمایندگی های مطالعاتی در سوریه، لبنان و اردن بوده است. او هم چنین سال ها مدیر مرکز بررسی های تاریخی فرانسه در شهرهای دمشق، بیروت و صنعاء بوده است و ارتباطات او با سران جنبش های اسلامی در شمال افریقا و خاورمیانه از جمله رهبران اخوان المسلمین زبانزد عام و خاص است.

فرانسوا بورگات و اسلام سیاسی معاصر
فرانسوا بورگات در سال ۱۹۴۸ در شهر شامبری در منطقه رون آلپ در شرق فرانسه به دنیا آمد. او در دانشگاه گرنوبل فرانسه حقوق خواند و مدارک کارشناسی و کارشناسی ارشد خود را از این دانشگاه گرفت. به‌طور اتفاقی به منطقه عربی آمد، اما ۲۳ سال در آنجا ماند و در این مدت به بسیاری از کشورهای عربی مانند الجزایر، مصر، یمن، سوریه و عربستان سعودی سفر کرد. او برای انجام خدمت ملی به الجزایر آمد، اما حاضر به پذیرش خدمت نظامی در این کشور نشد و سپس برای تدریس حقوق در دانشکده حقوق در شهر قسنطینه منصوب شد و هفت سال در آنجا اقامت کرد، جایی که علاقه‌اش به جهان عرب افزایش یافت.
اقامت طولانی مدت فرانسوا بورگات در الجزایر فرصتی برای او بود تا از مرزهای فرهنگ فرانسوی خود خارج شود و وارد دنیای جدید و فرهنگ جدیدی شود که او را شگفت‌زده و کنجکاو کرد. در سال ۱۹۸۹، بورگات به مصر نقل مکان کرد و تا سال ۱۹۹۳ در مرکز اسناد اقتصادی و قانونی در قاهره و موسسات آموزش عالی آن کار کرد. در سال ۱۹۹۷، بورگات به یمن رفت تا به عنوان مدیر مؤسسه فرانسوی علوم اجتماعی و باستان‌شناسی در صنعا کار کند و تا سال ۲۰۰۳ در این سمت باقی ماند.

بین سال‌های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۳، بورگات به عنوان مدیر مؤسسه فرانسوی مطالعات خاور نزدیک کار کرد و مسئول شعب مؤسسه در اردن، سوریه، لبنان، عراق و فلسطین بود. او در سال ۲۰۱۸ به عضویت شورای روابط خارجی اتحادیه اروپا درآمد و برنامه های تحقیقاتی گروهی زیادی را در این اتحادیه به منظور بررسی تحولات کشورهای عربی و ارائه راهکارها، رهبری کرد.
بورگات در این مطالعات دیدگاهی متفاوت از جریان‌های غالب در آکادمی های غربی در تحلیل مشکلات جهان اسلام و عرب ارائه کرد. بسیاری از جریان‌های غالب، این مشکلات را به ریشه‌های فرهنگی و دینی نسبت می‌دهند، در حالی که بورگات، استعمار غربی و تأثیرات تاریخی آن در جهان عرب و اسلام را تا حد زیادی مسئول وضعیت فعلی منطقه معرفی کرد. بورگات برنامه اسلام سیاسی را به آن اندازه مبهم یا گیج‌کننده نمی‌داند که در غرب به اندازه کافی قابل فهم نباشد. او معتقد است که پشت عبارات دینی، اغلب مطالبه حقوق عمومی وجود دارد، چه در اقتصاد، چه در سیاست، چه در سطح محلی یا سطح جهانی. بورگات به تکامل این جریان به عنوان یک حالت سیاسی از تمرکز بر هویت و بیان تمایل به «بازشناسی جدید کشورهای عربی و اسلامی» پس از دوره‌های متوالی تسلط استعمار نگاه می‌کند.

بورگات معتقد است در سایه سکوت غرب و تراژدی بزرگی که اکنون در غزه می‌گذرد، غرب دیگر هیچ سخن جدیدی برای جهان اسلام و عرب نخواهد داشت و همه علوم نظری و انسانی غرب در برابر دیدگان شهروندان جهان اسلام و عرب در حال فرو پاشیدن استبورگات در نوشته‌های خود جریان‌های اسلامی را به عنوان گروه‌های انسانی در نظر می‌گیرد که فهم آنها فقط از طریق مطالعه عقایدشان میسر نیست، بلکه از طریق فهم واقعیت‌های اجتماعی و شرایط محلی آنها به عنوان یک حرکت پویا و قابل تغییر مداوم، بدون تکیه بر تصورات ثابت در یک دوره خاص است.

گفتمان اسلام سیاسی، واکنشی دربرابر استعمار غربی
از نگاه دکتر فرانسوا بورگات گفتمان اسلام سیاسی به عنوان یک واکنش در برابر استعمار غربی است که طی آن بخش وسیعی از عرب‌ها و مسلمانان معاصر می‌خواهند واژه‌نامه سیاسی اصیل و موروثی خود را در مقابل گفتمان سیاسی غرب استعمارگر و در برابر طیف سیاسی سکولار که وابسته به استعمارگران هستند، اتخاذ کنند.
از دیدگاه او، محدود کردن تأثیرات شریعت به محدوده قانون احوال شخصیه در بسیاری از کشورهای عربی و اسلامی و تحکیم سکولاریسم، نوعی جدایی بین فرهنگ محلی تاریخی و امور عمومی ایجاد کرده است. بنابراین، سکولاریسم توسط بسیاری از مذهبی‌ها به عنوان نوعی تجاوز نمادین در این کشورها تلقی شده است.

وی معتقد است خشونت از سوی معتقدان به ایدئولوژی «جهادی» به همان اندازه در حال گسترش است که خشونت غربی در حال گسترش و جهانی شدن است و این دو هرگز جدای از هم قابل بررسی و مطالعه نیست.
وی معتقد است رقیب جدی برای فلسفه غرب در کشورهای عربی و اسلامی وجود دارد،اگر به زبان فرانسوی با این رقیب صحبت کنید، او به عربی پاسخ می‌دهد. وقتی کلمه «سکولاریسم» را می‌شنود، آن را به معنای «مادی‌گرایی» می‌گیرد. اگر درباره «دولت» صحبت کنید، او ترجیح می‌دهد درباره «امت» صحبت کند و اگر درباره «دموکراسی» صحبت کنید، او درباره «شورا» سخن می‌گوید. این رقیب، تاریخ خاص خود، واژه‌نامه منحصربه‌فرد خود و دیدگاه مستقلی درباره جهان و هستی دارد.

بورگات معتقد است موج استعمارزدایی هنوز همه پیامدهای خود را نشان نداده است، اگرچه برخی تحلیلگران تمایل دارند که سریع قضاوت کنند و معتقدند فرآیند استعمارزدایی کاملاً پایان یافته و به گذشته پیوسته است. در این چارچوب، بورگات پدیده اسلام سیاسی را به عنوان بخشی از فرایند رویارویی بین استعمار غربی و تلاش‌ها برای رهایی از آن، تحلیل می‌کند که به نظر می‌رسد مراحل مختلفی را طی کرده است. یکی از این مراحل، مرحله رهایی از حضور نظامی مستعمره‌گر بوده و مرحله دیگر آن شامل غلبه بر تأثیرات فرهنگی آن خواهد بود.
این تحلیل از نظر بورگات بهترین راه برای درک ظهور اسلام سیاسی است، نه آنکه فقط تحلیل ها را به تناقضات مربوط به توسعه اجتماعی و اقتصادی این کشورها محدود و یا حتی محدود به چارچوب فرضیه بازگشت جهانی اهمیت عنصر دین در حوزه سیاسی کنیم.
توجه فرانسوا بورگات به تحولات چند دهه اخیر جهان اسلام و عرب نشان می‌دهد حرکت‌های اسلامی توجه جهانی را در سطوح مختلف به خود جلب کرده‌اند، از جمله در سطح آکادمیک، جایی که موضوع مورد علاقه بسیاری از پژوهشگران قرار گرفته است. این پژوهشگران، فقط عرب و مسلمان نیستند، بلکه غربی‌ها نیز به آن علاقه‌مند شده‌اند.

و بالاخره این که فرانسوا بورگات معتقد است در سایه سکوت غرب و تراژدی بزرگی که اکنون در غزه می‌گذرد، غرب دیگر هیچ سخن جدیدی برای جهان اسلام و عرب نخواهد داشت و همه علوم نظری و انسانی غرب در برابر دیدگان شهروندان جهان اسلام و عرب در حال فرو پاشیدن است.
جنگ اسرائیل علیه غزه با حمایت آمریکا از ۷ اکتبر تاکنون بیش از ۱۲۶ هزار کشته و زخمی فلسطینی، که بیشترشان کودکان و زنان هستند، به جا گذاشته و بیش از ۱۰ هزار مفقود در میان ویرانی‌های عظیم و قحطی‌ای که جان ده‌ها هزار کودک و شهروند عادی را گرفته است، دارد.
تل‌آویو جنگ را نادیده گرفته و به دو قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل برای توقف فوری آن و دستور دادگاه بین‌المللی برای اتخاذ تدابیری برای جلوگیری از نسل‌کشی و بهبود وضعیت انسانی فاجعه‌بار در نوار غزه توجه نمی‌کند.