به گزارش خبرنگار حوزه سلامت ایرنا، پزشکی شغلی است که جوانان نخبه با رویای شیرین پوشیدن لباس سپید، عزت و احترام در بین مردم و زندگی با درآمد مناسب و آینده‌ای روشن انتخاب می‌کنند، رویایی که بسیاری از پزشکان جوان پس از ۱۳ سال رنج و تحصیل شبانه‌روزی آن را مربوط به گذشته می‌دانند و می‌گویند این عرصه دچار فراز و نشیب بیشتری شده است.
رزیدنت‌ها یا همان دستیاران پزشکی خط مقدم مواجهه با بیماران در بیمارستان‌های آموزشی درمانی هستند و در عمل می‌توان گفت که بار اصلی بیمارستانها بر دوش آنهاست. افرادی که حتی در تعهدات اجباری که می‌دهند هم کاملا باید تحت اختیار دانشگاه علوم پزشکی محل تحصیل باشند و حتی در طول این دوره حق تاسیس و اداره مطب خصوصی یا درمانگاه ندارند.
دوره رزیدنتی در رشته‌های مختلف متفاوت است و چهار تا پنج سال به طول می انجامد. به طور مثال دوره رزیدنتی برای رشته‌هایی مانند ارتوپدی، داخلی و جراحی، چهار سال است. این رزیدنت‌ها به بیمارانی در حوزه تخصص خود و زیر نظر استادان یا سال‌بالایی‌ها، رسیدگی می‌کنند.
در بسیاری از بیمارستان‌های آموزشی درمانی خبری از استاد نیست و سلسله مراتب نهایتاً به رزیدنت سال بالایی می‌رسد بنابراین رزیدنت پزشکی است که دوره پزشکی عمومی خود را تمام کرده و دوره تخصص خود را می‌گذراند. همچنین به پزشکانی که متخصص شده و در حال گذراندن دوره فوق تخصصی هستند نیز فلوشیپ گفته می‌شود.
اینترن نیز دانشجوی مراحل پایانی پزشکی عمومی است که می‌تواند زیر نظر استاد یا متخصص در بیمارستانها، طبابت کند و بعد از گذراندن این دوره عملی که ۱۸ ماه است، فارغ‌التحصیل محسوب می‌شود. بنابراین ۱۸ ماه پایانی دوره ۷ ساله پزشکی، دوره اینترنی است. پیش از آن نیز به دانشجویان پزشکی که یک سال در بیمارستان حضور دارند، اما اجازه طبابت ندارند، استاجر گفته می‌شود.
دریافتی رزیدنت‌ها یک بار در سال ۱۴۰۰ از حدود ۳ میلیون تومان به ۶ میلیون تومان رسید و در سال ۱۴۰۱ افزایشی نداشت و در سال ۱۴۰۲ از مبلغ ۶ میلیون تومان به ۸ میلیون تومان رسید. ولی آیا همه مشکل این پزشکان جوان که مشغول گذراندن دوره تخصص هستند، هزینه کم حق الزحمه و فشار کاری است؟
بابک شکاری معاون آموزشی سازمان نظام پزشکی مشکلات معیشتی و فشار کاری را از مشکلات اصلی رزیدنت ها می داند که سبب می شود تا معضل خودکشی در این قشر تحصیلکرده بروز کند؛ او معتقد است در کنار مشکلات معیشتی، این موضوع که غربالگری دستیاران به صورت اجباری توسط دانشگاههای علوم پزشکی انجام می شود، یکی دیگر از مشکلات این بخش است.
وی اظهار داشت: کارانه هایی که دیر پرداخت می‌شود، سختی کار، شیفت های طولانی، حقوق پایین از علل خودکشی نیروهای طرحی است.
عمده‌ترین مشکلات دوران رزیدنتی
دوران رزیدنتی برای پزشکان جوان با مشکلات فراوانی همراه است؛ مشکلاتی که می‌توان آنها را از نظر روانی تا مالی دسته بندی کرد. وقتی وارد بیمارستان‌های آموزشی درمانی یا دولتی می‌شویم، حضور پر رنگ رزیدنت‌ها را حس می‌کنیم و این نخستین بار سنگینی است که بر شانه‌های رزیدنت‌ها گذاشته می‌شود و می‌توان گفت که وظیفه آنها بسیار سنگین است.
مشکل دوم، دستمزد است. زیرا دستمزدی که به رزیدنت‌ها داده می‌شود، هیچ تناسبی با وضعیت اقتصادی ندارد. به طور مثال، حقوق دستیار پزشکی در ماه بین ۶ تا ۷ میلیون تومان است. حالا فرض کنید این مبلغ در شهرهای بزرگی مثل تهران، چه مشکلی از فرد حل می‌کند؟
مشکل دیگر رزیدنت‌ها این است که وقتی به زندگی افرادی که فارغ التحصیل شده‌اند و حالا مشغول طبابت هستند، نگاه می‌کنند، می‌بینند که حتی بعد از فارغ التحصیلی هم شاید نتوانند زندگی آبرومندانه‌ای با توجه به رشته تحصیلی خود فراهم کنند. زیرا بسیاری از افراد بعد از فارغ التحصیلی هم مشکلات فراوان اقتصادی دارند.
وضعیت دریافتی رزیدنت‌ها
بر اساس قوانین و مقررات دوره دستیاری، ماهانه مبلغی به عنوان کمک هزینه تحصیلی به دستیار یا رزیدنت پرداخت می‌شود. این مبلغ در مدت مرخصی استعلاجی بیش از سه ماه، به دستیاران تعلق نمی‌گیرد. به دستیاران ارشد معادل ۱۰ درصد کمک هزینه تحصیلی ماهانه به عنوان حق ارشدیت پرداخت می‌شود.
آنچه درباره درآمد بالای پزشکان گفته می‌شود مربوط به تعداد اندکی از پزشکان مشهور بالای شهر است؛ مسئولان کشور نیز معمولا به همین پزشکان مراجعه و با خودشان حساب می‌کنند و می‌گویند چقدر وضع پزشکان خوب است. اما در این شرایط برای یک پزشک طرحی یا جراح مستقر در مناطق محروم که درآمد بسیار کمی دارد، انگیزه‌ای برای انجام جراحی نیست.
در چنین شرایطی، کاری که پزشک طرحی انجام می‌دهد، این است که به هر روش ممکن بیمار را به مرکز استان یا تهران ارجاع می‌دهد و به همین دلیل شاهد انبوه بیماران مراجعه کننده از شهرهای مختلف به تهران هستیم زیرا پزشکان در مناطق محروم، انگیزه‌ای برای طبابت و جراحی ندارند و حتی بعد از مدتی برای مهاجرت اقدام می‌کنند.
حقوق دستیاران پزشکی به ۱۲۰ تا ۲۸۰ میلیون ریال افزایش یافت
باید گفت که مشکلات مربوط به رزیدنت‌ها از سالها قبل وجود داشته و ادامه دار است اما نکته اینجاست که پیش از این همتی برای حل مشکلات آنها وجود نداشت اما در دولت سیزدهم حل مشکل این قشر و سلامت روان آنها مورد توجه قرار گرفت که افزایش هشت برابری حقوق آنان مهمترین اقدام صورت گرفته است.
حسینعلی شهریاری رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس دوازدهم در این رابطه گفته است: با توجه به نگرانی‌ها و مشکلاتی که جامعه دستیاری داشت، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و معاونت آموزشی در رابطه با افزایش حقوق دستیاران کارهای خوبی را شروع کرد و حقوق دستیاران پزشکی امسال به ۱۲۰ تا ۲۸۰ میلیون ریال افزایش یافت.
وی افزود: حقوق دستیاران که تازه شروع به کار می‌کنند بر اساس رشته‌های مختلف متفاوت است اما به طور میانگین حداقل ۱۲۰ میلیون ریال و برای دستیاران متاهل ۱۵۰ میلیون ریال است؛ این مبلغ به تدریج برای رزیدنت سال چهارم دانشگاه تا مبلغ ۲۸۰ میلیون ریال هم می‌تواند افزایش داشته باشد.
این نماینده مجلس دوازدهم گفت: پنج درصد کارانه بدون سقف، در رابطه با کارکرد دستیاران، قابل پرداخت است و بخشنامه آن هم به دانشگاه‌ها ابلاغ شده است و معاون آموزشی وزارتخانه هم برای این که دانشگاه‌ها را موظف به اجرای آن کند دستور دادند که هر دانشگاهی این ابلاغیه را اجرا نکند حتما مورد پیگیری قانونی قرار گیرد.
شهریاری افزود: دستیاران پزشک از لحاظ مسکن نیز مشکل دارند که برای رفع این مشکل، بسیاری از دانشگاه‌ها مسکن‌های متاهلی می‌سازند، جاهایی هم که این مسکن‌ها در دسترس نیست وام‌های صندوق دانشجویی می‌تواند تا حدودی کمک کند.
وی مشکل بیمه را یکی دیگر از مشکلات دستیاران و رزیدنت‌ها برشمرد و تاکید کرد: یکی از مشکلات رزیدنت‌ها مشکل بیمه است که در مورد بیمه دستیاران، با وجود پیگیری‌هایی که داشتیم، به جایی نرسیدیم.
دریافتی دستیاران پزشکی در دولت سیزدهم هشت برابر شد
معاون آموزشی وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به یکی از اقدامات ارزشمند دولت سیزدهم در حوزه آموزش پزشکی اشاره و بیان کرد: دریافتی دستیاران تخصصی و فوق تخصصی، دانشجویان پزشکی و کارورزان علوم پزشکی با هدف افزایش انگیزه آنان هشت برابر شد.
ابوالفضل باقری فرد افزود: متوسط دریافتی دستیار تخصصی در زمان شروع به کار دولت سیزدهم بین ۲۰ میلیون ریال تا ۳۰ میلیون ریال بود که اکنون این میزان برای مجردها به ۱۲۰ میلیون ریال و برای متاهل‌ها به ۱۵۰ میلون ریال افزایش یافته است.
وی اضافه کرد: دریافتی کارورزان پزشکی هم در زمان آغاز به کار دولت سیزدهم ۱۵ میلیون ریال تا ۲۵ میلیون ریال بود که در حال حاضر به ۳۵ میلیون ریال برای مجردها و ۵۰ میلیون ریال برای کارورزان متاهل رسیده است.
باقری فرد تصریح کرد: برخی از مناطق کشور با کمبود پزشکان متخصص بالینی روبرو است و بر همین اساس انگیزه دانشجویان پزشکی در رشته عمومی و دستیاری باید برای ادامه تحصیل افزایش یابد و اعطای برخی از تسهیلات در دوره دستیاری تخصصی، عامل افزایش انگیزه و کسب مهارت به شمار می‌رود.
وی دوره دستیاری را دوره‌ای سخت عنوان کرد و افزود: پزشکان در این دوره باید به صورت تمام وقت در اختیار باشند و دولت نیز با افزایش حق‌الزحمه دوره دستیاری، تامین معیشت آنان را مورد توجه قرار داد که در افزایش انگیزه آنان اثرگذار بوده است.
معاون آموزشی وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در مورد رشته‌های کم‌اقبال هم بیان کرد: دریافتی دستیاران تخصصی این رشته‌ها از امسال افزایش می‌یابد و با دریافتی دستیاران فوق‌تخصصی برابری می‌کند.
وی به عناوین برخی از این رشته‌ها هم اشاره، و بیان کرد: دستیاران تخصصی در رشته‌های طب اورژانس، داخلی، عفونی و اطفال از امسال معادل دستیاران فوق تخصصی حق‌الزحمه دریافت می‌کنند.
رقابت بیش از ۱۲ هزار نفر در آزمون دستیاری پزشکی/افزایش ۱۲درصدی ظرفیت برای امسال
یکی از دستاوردهای بهبود دستمزد دستیاران پزشکی، افزایش تمایل دانشجویان برای حضور در این عرصه است؛ به طوری که اردیبهشت امسال بیش از ۱۲ هزار داوطلب در آزمون دستیاری پزشکی شرکت کردند و البته ظرفیت پذیرش دانشگاههای علوم پزشکی با افزایش ۱۲ درصدی در سال جاری روبروست. یعنی سال گذشته سه هزار و ۲۰۰ نفر در سراسر کشور در دوره دستیاری پزشکی پذیرفته شدند که امسال به بیش از ۵ هزار نفر افزایش پیدا کرده است.
از آنجایی که یکی از چالش‌هایی که این مسئله ایجاد می‌کند بحث کمبود تعداد پزشکان به ازای افزایش جمعیت سالمندان است، چرا که اگر تعداد سالمندان بیشتر شود به مراتب، نیاز به مراقبت‌های بهداشتی و خدمات درمانی نیز بیشتر خواهد شد. در آلمان، اسپانیا، اتریش و کوبا در سال ۲۰۲۳ به ترتیب به ازای هر ۱۰ هزار نفر ۴۴.۴، ۴۵.۸، ۵۴.۶ و ۸۴.۳ پزشک وجود دارد.
این درحالی است که در ایران به ازای ۱۰ هزار نفر ۱۳ پزشک وجود دارد. اگر با سرانه جهانی که ۳۰ پزشک به ازای ۱۰ هزار نفر است هم مقایسه شود بازهم میزان سرانه پزشک ایران از آن عقب‌تر است و آوازه یک کمبود عمیق را می‌رساند. بدون افزایش تا ۲۰ سال آینده، باید پزشک وارد کنیم! با جمعیتی که در حال حاضر در ایران وجود دارد، ۱۰.۴ درصد آن بالای ۶۰ سال هستند و تا سال ۱۴۳۰ این جمعیت به ۲۶ درصد یعنی یک چهارم جمعیت می‌رسد.
این پیری جمعیت گریبان پزشکان را هم گرفته است. در دهه هفتاد طی کاهشی که در تعداد پزشکان افتاد، آن دسته از پزشکانی که از اوایل دهه ۶۰ با افزایش ظرفیت، وارد سیستم درمانی شده بودند، در حال حاضر به سنین بازنشستگی رسیده‌اند. ۴۰ درصد پزشکان در حال حاضر در بازه سنی ۶۰-۴۵ سال هستند و تا ۲۰ سال آینده بیش از ۵۰ هزار پزشک از چرخه خدمت خارج می‌شوند.
در این راستا و با مطالبه‌گری‌های فراوان بالاخره در سال ۱۴۰۰، با ابلاغیه شورای عالی انقلاب فرهنگی، افزایش ۲۰ درصدی ظرفیت پزشکی و ۱۵ درصدی ظرفیت دندان‌پزشکی در دولت سیزدهم اتفاق افتاد. همچنین در همین راستا، با افزایش حقوق دستیاران باعث کاهش فشار کاری کادر درمان نیز شد. این کمبود در ظرفیت پزشک متخصص نیز وجود دارد.
سرانه پزشک متخصص در کشور به ازای ۱۰ هزار نفر ۵.۹ است، به گونه‌ای که این سرانه در کشورهایی مانند ترکیه، کره‌جنوبی، استرالیا و ایتالیا به ترتیب ۱۲.۶، ۱۷، ۱۷.۷ و ۳۱ است. طی چند ساله اخیر، درحالی که ظرفیت پذیرش دستیاران را افزایش دادند، اما هنوز در بسیاری از این رشته‌ها کمبود و یا حتی فقدان موجود است. در دولت سیزدهم، در اقدامی حمایتی از این افزایش، راه ورود دستیاران به تخصص‌های مدنظر را تسهیل کردند.
در این رابطه بهرام عین اللهی وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی افزایش تعرفه‌های دستیاران پزشکی از سوی دولت را یکی از مشوق‌های ترغیب دانشجویان برای حضور در دوره دستیاری دانست و گفت: در سال جاری حقوق دستیاران مجرد ۱۲ میلیون تومان و دستیاران متاهل ۱۵ میلیون تومان در نظر گرفته شد و از طرف دیگر مراکز درمانی نیز از درآمدهای اختصاصی خود کارانه ای را به دستیاران پرداخت می کنند که این موضوع باعث شده که امسال استقبال بیشتری برای ورود به دوره دستیاری را شاهد باشیم.
البته باید توجه داشت که افزایش ظرفیت پذیرش دانشجوی پزشکی ضامن تامین نیروی متخصص نیست و باید از طریق سیاست گذاری و برنامه ریزی بلندمدت نسبت به نگهداشت نیروی انسانی متخصص در نظام بهداشت و سلامت تلاش کرد؛ محمد رئیس زاده رئیس کل سازمان نظام پزشکی کشور در این زمینه می گوید: نیروی انسانی همه‌چیز حوزه سلامت کشور است؛ حتی اگر پیشرفته‌ترین بیمارستانها و تجهیزات و تکنولوژی کشور را داشته باشید اما دستتان از نیروی تخصصی حوزه سلامت خالی باشد راه به‌جایی نمی‌برید.
وی در عین حال یادآور شد: سرعت دسترسی به خدمات پزشکی ایران از بسیاری کشورهای پیشرفته دنیا بهتر است؛ سالانه در برخی از کشورها بیش از ۱۰ هزار مرگ و میر به علت نوبت دهی طولانی برای مراجعه به پزشک وجود دارد در حالی که در کشور ما چنین چیزی نیست.
رئیس زاده با بیان اینکه ۴۲ درصد پزشکان در شهرها مشغول به کار هستند، تاکید کرد: تمام مشکلات سلامت مناطق محروم را نمی توان با نیروهای طرحی برطرف کرد باید به سمت بومی گزینی پیش رویم و نیروهای متخصص تربیت شوند. نیروی کیفی و با رغبت را در این مناطق قرار نمی دهیم و معمولا این افراد به اجبار به این مناطق اعزام می‌شوند.
وی نیروی انسانی را سرمایه اصلی نظام سلامت کشور عنوان کرد و گفت: چالش‌هایی مانند توجه نکردن به پر شدن ظرفیت برخی تخصص‌ها و عدم ورود به برخی رشته‌های فوق تخصص، گرفتاری نیروهای طرحی و نوع تقسیم‌بندی آنها، مشکلات حوزه رزیدنتی، موضوعات مربوط به مهاجرت (اول در حوزه شغلی و بعد جغرافیایی) از این دسته مشکلات حوزه منابع انسانی هستند که باید برای آن برنامه ریزی شود.
حسین قناعتی رئیس دانشگاه علوم پزشکی تهران نیز با اشاره به اینکه تا پیش از روی کار آمدن دولت سیزدهم و ریاست جمهوری آیت‌الله رئیسی دانشجویان رزیدنتی زندگی خود را با ماهی ۲ تا ۳ میلیون تومان می‌گذراندند تاکید کرد: دولت آیت‌الله رئیسی خیلی خوب عمل کرد و دستمزد دستیاران را به میزان قابل توجهی افزایش داد.
نظر شما