معناکاوی از «مانیفست سیاست خارجی» پزشکیان

به گزارش گروه سیاست خارجی ایرنا؛ مقاله مسعود پزشکیان در «تهران تایمز» به عنوان نقشه راه سیاست خارجی دولت چهاردهم بازتاب گسترده ای در فضای داخلی و بین المللی به همراه داشته است.

یادداشت رئیس جمهور منتخب ایران با عنوان : «پیام من به جهان جدید» با واکنش های مثبتی در سپهر سیاسی ایران مواجه شده است.

پزشکیان در این مقاله به تشریح جهت گیری کلی دیپلماسی دولت آینده پرداخته و برای محیط سیاسی بین الملل پیام روشنی دارد. یادداشت پزشکیان منعکس کننده محیط عملیاتی و سطح میدان کنشگری ایران در سیاست خارجی دولت پیش رو است. مقاله منتخب مردم ایران در نشریه تهران تایمز را می توان مانیفست دیپلماسی دولت چهاردهم ارزیابی کرد.

طی ۴۸ ساعت گذشته درباره این مقاله نظراتی ابراز شده است اما مانیفست سیاست خارجی پزشکیان دارای سایه روشن ها و فرامتنی است که با معناگشایی و خوانش لابه لای سطور آن به فهم «نقشه راه بین المللی» دولت جدید جمهوری اسلامی ایران کمک شایانی می کند.

یکم؛ نهمین جمهور ایران، در تشریح سیاست های خود در خارج از قلمرو سرزمینی ایران، فرصت های پیش روی کشورمان در نظام بین الملل را نادیده نگرفته است و تلاش کرده درکی «واقع بینانه» از مسیر آینده داشته باشد. مسعود پزشکیان می نویسد: دولت من قصد دارد سیاستی فرصت‌گرا را پیگیری کند که با ایجاد «تعادل» در روابط با همهٔ کشورها، منطبق با منافع ملی، توسعه اقتصادی و نیازهای صلح و امنیت منطقه‌ و جهان باشد.

دوم؛ رئیس جمهور ایران به درستی عنصر «آنارشیک» بودن (آنارشی به معنای عدم وجود یک قدرت فائقه و نظم دهنده در نظام بین الملل) را پذیرفته است و از یک جهان جدید صحبت به میان آورده است. مسعود پزشکیان در چنین دنیایی، از گستردگی «توزیع قدرت» آگاه است و به شناسایی فرصت های حاصل از آن خواهد پرداخت. رئیس جمهور منتخب به «دوران گذار» از نظام جهانی «پساجنگ سرد» (Post Cold War) واقف است و یک برنامه ریزی دقیق می تواند دوران انتقالی -Transition- نظم بین المللی را به فرصتی برای تامین حداکثری منافع ملی ایران تبدیل کند.

سوم؛ موضوعی که مسعود پزشکیان در یادداشت سیاست خارجی خود به نمایش گذاشته است پیگیری یک راهبرد بین المللی از ترکیب نظری «واقع گرایی» و «سازه انگاری» در روابط بین المللی است. این به معنای فاصله گرفتن از برخی خطوط «ایده آلیسم» در روابط خارجی ایران است که در برخی مقاطع در دستگاه سیاست خارجی کشور مشاهده شد. دولت چهاردهم با یک آسیب شناسی به درستی پی به "نسخ" این رهیافت نظری در سیاست بین الملل معاصر برده و کاملا بعید به نظر می رسد نشانه های آن در دیپلماسی دولت جدید مشاهده شود.

وزارت خارجه دولت پزشکیان، دیپلماسی احتمالا بر مدار «خلق قدرت» و «افزایش قدرت» با هدف "ثبات" واحد سیاسی ایران در یک جهان آشوبناک که در آن عنصر «عدم قطعیت» موج می زند خواهد چرخید. انتخاب راهبرد «رئالیسم» یا «واقع گرایی» که امروزه انتخاب سیاست خارجی غالب کشورهای جهان در نظام بین الملل است دستورالعمل مشخصی برای دولت چهاردهم دارد. همچنین دولت جدید ایران در کنار این مسئله، تلاش خواهد کرد با اتکا به رهیافت سازه انگاری (Constructivism) "تصویر ایران" در جهان را ارتقا دهد و به خنثی سازی «برساخت منفی» از ایران در فضای بین الملل بپردازد. مسئله ای که طی سالهای گذشته با موضوع «امنیتی سازی» از برنامه هسته ای ایران برای افکار عمومی ایران کاملا شناخته شده است. در این زمینه، شکل گیری تصویر مثبت ایران در منطقه و جهان پس از جنگ غزه به خاطر راهبرد اصولی و همه جانبه دفاع از فلسطین، فرصتی استثنایی برای دولت چهاردهم خواهد بود که «قدرت نرم» ایران را در سطح بین المللی افزایش دهد.

چهارم؛ نهمین رئیس جمهور ایران در مانیفست سیاست خارجی خود این پیام صریح را به کشورها و دولت های همسو با ایران داده است که جهت گیری «سیاست خارجی متوازن» به معنای کنار گذاشتن متحدان ایران و حذف دوستان روزهای سخت از "سبد سیاست خارجی" نخواهد بود بلکه دولت چهاردهم در جستجوی استحکام بیشتر روابط فی مابین با متحدان منطقه ای و جهانی خود است. به ویژه دولت پزشکیان به روشنی خواستار همکاری بیشتر با «متحدان شرقی» در پلتفرم های همکاری بین المللی و ایفای نقش ایران در میانجی گری صلح در اوکراین شده است.

رئیس جمهور منتخب در این رابطه می نویسد: «چین و روسیه همواره در روزهای سخت دوست و پشتیبان ما بوده‌اند. ما این دوستی را بسیار ارزشمند می‌دانیم. نقشهٔ ‌راه ۲۵ ساله ایران و چین یک گام مهم در جهت ایجاد یک «شراکت جامع راهبردی» سودمند برای هر دو کشور بود؛ و ما تمایل داریم در آستانه ورود به نظم جدید جهانی، همکاری‌های گسترده‌تری در این مسیر با پکن برقرار سازیم. در سال ۲۰۲۳، دولت چین نقش مهمی در تسهیل عادی‌سازی روابط ما با عربستان سعودی ایفا کرد و از این طریق دیدگاه سازنده و رویکرد آینده‌نگرانه خود را در امور بین‌المللی به نمایش گذاشت. روسیه یک هم‌پیمان راهبردی ارزشمند و همسایه ایران است و دولت من متعهد است که به گسترش و تقویت همکاری‌هایمان پایبند بماند. ما برای مردم روسیه و اوکراین آرزوی صلح داریم و دولت من آماده حمایت فعالانه از ابتکارات دیپلماتیک در جهت دستیابی به این هدف خواهد بود. دولت من همکاری‌های دوجانبه و چندجانبه با روسیه را - به ویژه در چارچوب‌هایی مانند بریکس، سازمان همکاری شانگهای و اتحادیه اقتصادی یوراسیا - در اولویت قرار خواهد داد.

پنجم؛ پزشکیان به این درک صحیح هدایت شده است که در یک جهانی که به سمت نظم جدید و "ترتیبات تازه" میل پیدا می کند، «مناطق» نقش آفرینی ویژه ای خواهند داشت. در این خصوص عرض اندام قدرت های نوظهور غیر غربی و منطقه وسیعی از دنیا که به «جنوب جهانی» مشهور است، در کانون توجهات بین المللی قرار گرفته است. آمریکای لاتین و آفریقا از مناطقی هستند که بستر مناسب و همواری برای کنش گری ایران دارند. فرصت های بکری در قاره آفریقا نهفته است که طی ۲ سال گذشته در رادار سیاست خارجی دولت سیزدهم و رئیس جمهور شهید آیت الله رئیسی قرار گرفته بود. مسعود پزشکیان در مانیفست دیپلماسی دولت خود می خواهد این روند را ادامه دهد.

منتخب مردم نوشته است: «با علم به اینکه صحنه جهانی از الگوهای سنتی فراتر رفته است، دولت من متعهد است که روابط متقابل مفید خود را با بازیگران بین‌المللی نوظهور در جنوب جهان، به خصوص با کشورهای آفریقایی، تقویت نماید. در این راستا، به دنبال ارتقاء همکاری‌ها و تقویت مناسبات‌مان خواهیم بود. ایران با کشورهای آمریکای لاتین روابط مستحکمی دارد و دولت من در جهت حفظ و تعمیق آن به منظور پیشبرد توسعه، گفتگو و همکاری در همه زمینه‌های اقدام خواهد کرد. همکاری بین ایران و کشورهای آمریکای لاتین از آنچه در حال حاضر برقرار است، به مراتب ظرفیت‌های بیشتری دارد و ما پیگیر تقویت پیوندهایمان خواهیم بود.»

ششم؛ مقاله پزشکیان در "تهران تایمز" پیام واضحی هم برای غرب هم دارد. خوانش بخشی از نوشته رئیس جمهور منتخب به این معناست که پزشکیان می کوشد به متحدان ۲ سوی آتلانتیک تفهیم کند او قرار نیست در سیاست خارجی ایران «رفرم» ایجاد کند. موضع قاطع درباره آپارتاید رژیم صهیونیستی اولین هشدار پزشکیان به غرب است. در مرحله بعد دیپلماسی منطقه ای دولت پزشکیان همچنان تابعی از روندی است که در دولت قبل به حصول نتایج مثبت و قابل توجهی در احیای روابط کشورهای منطقه با ایران و رقم خوردن دوران نوینی از همکاری های منطقه ای انجامید. همچنین منتخب مردم ایران حامل این پیام به طرف آمریکایی و اروپایی است که خروجی دیپلماسی دولت چهاردهم «تک محصولی» نخواهد بود. در عین حال دولت پزشکیان بر مبنای راهبرد دائمی سیاست خارجی ایران از گفت و گو رویگردان نیست و دولت جدید آماده گفت و گوهای سازنده ای خواهد بود که ایالات متحده و تروئیکای اروپایی با اراده جبران سیاست های خطا و ظالمانه سال های گذشته وارد آن شوند.