پس از انتخاب رئیس‌جمهوری جدید و پیروزی مسعود پزشکیان در انتخابات تنگاتنگ ۱۵ تیرماه، بحث و گمانه‌زنی‌ها در حوزه انتخاب وزرا و تشکیل کابینه نیز شدت بیشتری یافته و این مساله با توجه به گسترش بسیار زیاد در فضای رسانه‌ای کشور ذهنیت عمومی را نیز حساس کرده است.
در همین رابطه پژوهشگر ایرنا با سه تن از کارشناسان برجسته وزارت جهاد کشاورزی در مورد مهم‌ترین چالش‌های این وزارتخانه برای وزیر جدید به گفت‌و گو نشست که توسط آنان برجسته شد. نکته حائز اهمیت این است که این کارشناسان حاضر به طرح نام خود دراین گزارش نشدند.
به گفته این سه نفر، وزارت جهاد کشاورزی مادر سایر وزارتخانه‌هاست که به‌طور مستقیم با سفره مردم و امنیت غذایی و حتی امنیت ملی کشور سرو کار دارد و از این‌رو می‌توان گفت کوچکترین بی‌تدبیری در سکانداری این ارگان می‌تواند تبعات خسارت‌بار و جبران‌ناپذیری به دنبال داشته باشد که این مهم با توجه به وضعیت کنونی جامعه از اهمیت بسیار ویژه‌ای برخوردار است.
گزارش پیش‌رو حاصل گفت‌وگوی یک‌ساعته با این کارشناسان است که مهم‌ترین بخش‌های آن ارائه می‌شود:
وزارت جهاد کشاورزی به دلیل ارتباط مستقیم با امنیت غذایی کشور و تولید فرآورده‌های کشاورزی و دامی، سهم جدی در سفره مردم دارد که بی‌توجهی به این موضوع می‌تواند به بحران‌های مهمی ایجاد کندجهادکشاورزی مادری که مادری را در حق جامعه تمام کرده
«جهادکشاورزی، مادری مظلوم برای سایر وزارتخانه‌ها» اولین نکته‌ای بود که در رابطه با این وزارت مطرح شد. این وزارتخانه به دلیل ارتباط مستقیم با امنیت غذایی کشور و تولید فرآورده‌های کشاورزی و دامی، سهم جدی در سفره مردم دارد که بی‌توجهی به این موضوع می‌تواند، بحران‌های بزرگی برای کشور ایجاد کند.
به عبارتی تامین مواد غذایی برای جمعیت بیش از ۸۰ میلیون نفری کار بسیار دشواری است. تمام مردم از ابتدای صبح تا شامگاه به نوعی با این وزارتخانه در ارتباط هستند. اما متاسفانه هرکسی هم که بیشترین کار را انجام می‌دهد بیشتر از سایرین بر بوته نقد است.
این موضوع به حدی جدی است که برای درک بهتر آن باید گفت، اگر وزارت جهاد کشاورزی نتواند به خوبی از پس تولیدات فعلی بر آید، امنیت اجتماعی با مسایل و مشکلات متعددی روبرو خواهد بود. به طور مثال زمانی‌که قیمت مرغ در میدان بهمن تهران بالا و پایین می‌شود، تبعات آن تا دورترین نقاط ایران ادامه دارد. بنابراین بخش زیادی از آرامش کنونی از تامین مواد غذایی حاصل شده که توسط این مجموعه تامین می‌شود.
هرچند وظیفه قانونی این نهاد چنین چیزی است اما نمی‌توان از میزان اهمیت آن کاست. حفظ منابع پایه و تولید پایدار اصل اساسی است و جهادکشاورزی باید حفظ منابع پایه مانند آب، خاک، مراتع، جنگل‌ها و حتی ذخایر ژنتیکی را در دستور کار خود داشته باشد تا کشور بتواند به نقطه اوج خودش برسد. این که باید برنامه‌ریزی دقیق و سیاستگذاری صحیح در حوزه تولید داشت که میزان آن تغییر نکند شاید در مقام حرف ساده باشد اما در عمل بسیار سخت و دشوار است زیرا باید علاوه بر گسترش تلاش‌ها در بخش تولید به بسیاری از دستگاه‌ها هم پاسخگو بود.
تامین نیروی انسانی کارآمد و خشکسالی، بزرگ‌ترین چالش وزارت جهاد
با وجود این میزان از اهمیت، متاسفانه بزرگ‌ترین چالش این وزارتخانه جذب و استفاده از نیروی انسانی است. متاسفانه در سال‌های اخیر به دلیل حقوق بسیار پایین کارمندان و پرسنل هم میزان رضایتمندی کارکنان کاهش یافته و هم بسیاری از افراد بعد از آگاه شدن از شرایط حقوق و مزایا یا تلاشی برای ورود به مجموعه ندارند و یا اگر هم وارد شوند بعد از مدت کوتاهی انصراف داده و حاضر به همکاری نیستند.
بنابراین دیگر انگیزه‌ای برای کارکنان باقی نمی‌ماند که بخواهد در مقابله با بسیاری از بی‌قانونی‌ها مقاومت کند.شرایط اقتصادی بسیار سخت و دشوار است اما با همین شرایط هم بسیاری از پرسنل در حال انجام خدمت هستند. باید توجه داشت که نیروی انسانی بزرگ‌ترین سرمایه هر سازمان است و اگر در این مورد خاص دولت آینده تلاشی برای مرتفع کردن آن نداشته باشد، بحران‌های بزرگی در امنیت غذایی ایجاد خواهد شد.
به دلیل سیاستگذاری و برنامه‌ریزی‌های نادرست در حوزه ساخت مسکن و زمین شهری، متناسفانه بهترین و مرغوب‌ترین زمین‌های کشاورزی در حال تبدیل شدن به مناطق مسکونی هستند
تغییر اقلیم و خشکسالی مشکلی بسیار جدی و شاید بتوان گفت بزرگ‌ترین و جدی‌ترین مساله پس از موضوع نیروی انسانی، برای جهاد کشاورزی است. به دلیل خشکسالی‌های پی‌درپی و مدیریت نادرست منابع آب، ما با چالش خشکسالی روبرو هستیم و از سوی دیگر به دلیل سیاستگذاری و برنامه‌ریزی‌های نادرست در حوزه ساخت مسکن و زمین شهری، متناسفانه بهترین و مرغوب‌ترین زمین‌های کشاورزی در حال تبدیل شدن به مناطق مسکونی هستند.
چنین معضلی اگر توسط دولت آتی به صورت جدی با آن برخورد نشود، در آینده نه چندان دور در زمینه تولید محصولات کشاورزی با چالشی جدی مواجه خواهیم بود کما این که امروزه نیز با آن روبرو هستیم.
بهتر است تا دولت آتی تولید بسیاری از محصولات کشاورزی «آب‌بر» را به سمت «کشت فراسرزمینی» هدایت کند.
به طور مثال امروزه محصولی مانند ذرت که آب زیادی مصرف می‌کند به کشوری مانند برزیل(با منابع آب و خاک مرغوب)، استرالیا، روسیه، اوکراین، کشورهای آفریقایی و ... منتقل شده و بسیاری از کشورها با انعقاد قرارداد و اجاره زمین و آب تولیداتشان را به این کشور منتقل می‌کنند. بدین ترتیب برای حفظ منابع پایه باید بسیاری از محصولات آب‌بر از چرخه تولید حذف شوند که البته پیش زمینه چنین اقدامی هم بهبود روابط بین‌الملل و رفع تحریم‌هاست.
باید توجه داشت که مساله تغییر الگوی کشت بسیار جدی است، هرچند ما می‌توانیم از آب‌شیرین کن‌ها و یا منابع آب ژرف برای دسترسی به منابع آبی استفاده کنیم، اما این‌گونه اقدامات هزینه تولید را برای ما بسیار افزایش داده و موجب می‌شوند تا تولید کننده و کشاورز نتوانند در یک فضای رقابتی حضور یافته و بدین ترتیب در یک چرخه بی‌اثر قرار گرفته و به تدریج هم منابع آبی و هم منابع خاک از بین رفته و بدون بازگشت هزینه و سرمایه، خسارات جبران‌ناپذیری به کشور وارد می‌شود.
چند نرخی بودن ارز و خرید محصول از کشاورز، تولید دشوار
اکنون بخشی از محصولات کشاورزی مانند انواع نهاده‌های دامی و گوشت با قیمت ارز ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومانی به کشور وارد می‌شود که احتمالا با قیمت واقعی هم به دست مصرف کننده واقعی نمی‌رسد. از این نظر بهتر است نرخ ارز به صورت تک نرخی در کشور رایج شود چرا که از این نظر جلوی بسیاری از فسادها و سو استفاده‌ها گرفته خواهد شد. با این اقدام می‌توان گفت همان‌طور که یارانه‌ها باید به قشر آسیب‌پذیر برسند، در این زمینه هم عمل شود.
بهتر است تا دولت صندوقی برای تامین اعتبار خرید از کشاورزان پیش‌بینی کند تا بلافاصله بعد از خرید محصول از کشاورز، مبلغش ظرف ۲۴ ساعت پرداخت شودخرید محصول از کشاورز هم، معضلی است که همچنان لاینحل باقی مانده، و در این زمینه یکی از مشکلات دیگر وزارت جهاد کشاورزی به ویژه در رابطه با خرید محصول گندم از کشاورز است. به عنوان مثال محصولی که فروردین ماه از کشاورز خریداری شده همچنان مبلغی برایش پرداخت نشده است.
به همین دلیل دولت بهتر است صندوقی برای تامین اعتبار خرید از کشاورزان پیش‌بینی کند تا بلافاصله بعد از خرید محصول از کشاورز، مبلغش ظرف ۲۴ ساعت پرداخت شود. وقتی پرداخت‌ها برای کشاورزان به موقع نباشد، بی‌تردید انگیزه کاشت و تولید هم از بین خواهد رفت.
بدین ترتیب سیستم‌های مالی دولت مانند سازمان برنامه و بودجه، بانک مرکزی و ... باید برای وزارت جهاد کشاورزی استثناهایی قایل باشند تا اگر محصولی به دلیل محدودیت زمانی باید برایش پرداختی صورت گیرد، سریع این کار انجام شود. تولید کننده تحت هیچ شرایط نباید متضرر شود و اگر دولت بنابر مصلحتی حتی تصمیم گرفت تا تولیدات را معدوم کند، خسارت نباید به کشاورز وارد شود. اکنون وقتی قیمت محصول بالا و پایین می‌شود، این تولید کننده است که متضرر خواهد بود. اکنون هیچ ضابط قضایی و مالی برای جلوگیری از ایجاد ضرر به کشاورزان تهیه نشده است. منابع مالی برای جهاد کشاورزی بسیار جدی است و باید برای تامین آن منابع مالی پیش‌بینی شود.
اصلاح صندوق بیمه کشاورزی
قانون صندوق بیمه کشاورزی موضوع دیگری است که باید اصلاح شود. در رابطه با صندوق بیمه کشاورزان باید گفت جهت جبران خسارت وارده به محصولات بر اثر عوامل طبیعی یا هر چیز دیگری، قانون کنونی تنها بخشی از خسارت کشاورز را تامین می‌کند.
این در حالی است که باید برای جبران خسارت کشاورز، منابع مالی بیشتری در نظر گرفت. این که به جای جبران خسارت یک میلیاردی تنها ۱۰ درصد خسارت پرداخت می‌شود آن هم با این بهانه که بیمه شما بیش از این خسارتی را پرداخت نمی‌کند، چیزی است که باید برای اصلاح آن اقدام کرد.
کشاورزی هم مانند بخش بهداشت و درمان باید جایی به نام اورژانس کشاورزی داشته باشد تا خود وزیر بتواند از نزدیک و به صورت آنلاین بسیاری از مشکلات کشاورزان را مشاهده کندکشاورزی هم مانند بخش بهداشت و درمان باید جایی به نام اورژانس کشاورزی داشته باشد تا خود وزیر بتواند از نزدیک و به صورت آنلاین بسیاری از مشکلات کشاورزان را از نزدیک مشاهده کند و بداند مثلا در فلان روستا بر اثر سیل تا این اندازه خسارت به کشاورز وارد شده و زمان جبران خسارت از طریق بیمه به سرعت کاهش یابد. این چیزی است که در دولت دوازدهم و در زمان وزارت دکتر خاوازی به شدت دنبال شد. ایجاد بانک اطلاعاتی یکی از اقدامات به جاست که در هر لحظه از هر قسمت بخش کشاورزی باید اطلاعات دقیقی داشت.
ادر مورد بیمه تامین اجتماعی کشاورزان هم باید گفت که از چندین سال قبل این بیمه را داشتیم و کسانی‌که کشاورز هستند، بیمه تامین اجتماعی می‌شوند. البته این بیمه را یا خود کشاورز می‌پردازد و یا از طریق شرکت‌های کشاورزی این اقدام انجام می‌شود.بخشی از سهم بیمه را هم کشاورز و بخشی دیگر را دولت می‌پردازد.
در این رابطه هم بهتر است تا کارشناسان صنعت بیمه طرح موضوع کرده و راهکار ارائه دهند. باید در نظر داشت توسعه صنعت بیمه در بخش کشاورزی بسیار مهم و جدی است. امروزه صنعت بیمه در زمینه خودرو بخش زیادی از خسارات را پرداخت می‌کند اما در رابطه با بیمه بخش کشاورزی همچنان با مسائل زیادی دست و پنجه نرم می‌کنیم.
تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی و چند گانگی در مراکز تصمیم‌گیری
مساله بعدی در مورد تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی است. دسترسی افراد سوءاستفاده‌گر به بسیاری از زمین‌های کشاورزی درجه یک و دو در اطراف شهرها زیاد شده و این موضوع سبب شده تا این زمین‌های مرغوب کشاورزی و تولید برای کشور به دست آنان بیافتد و این افراد از مسیرهای مختلف قصد دست درازی به زمین‌های مرغوب را دارند.
امروزه دسترسی به ماهواره‌های رصد زمین‌های کشاورزی بسیار سهل شده و کوچکترین تغییر در زمین‌های کشاورزی را مشخص می‌کند. بنابراین با استفاده از این امکانات پیشرفته و هوش مصنوعی می‌توان بخش زیادی از فعالیت‌های فسادزا را رصد کرد و حتی از ایجاد خطاهای فاحش در بحث سوءاستفاده از زمین‌های کشاورزی و یا هرگونه فساد دیگر را جلوگیری نمود.
ما مسکن و خانه بهداشت زیادی برای بسیاری از روستاها ساختیم که به دلیل نبود تولید و اشتغال مناسب و با وجود هزینه‌های بسیار زیاد خالی از سکنه شد
اکنون بهترین زمین‌های کشاورزی با همین سوء استفاده در حال تخریب است. با طرح جهش مسکن و تبدیل زمین‌های کشاورزی به مسکونی هم ضربه مهلک دیگری به بخش کشاورزی و امنیت غذایی کشور وارد شده است. باید به این موضوع توجه کرد که خانه‌ها و خانه‌های بهداشت زیادی در بسیاری از روستاها ساخته شد اما به دلیل نبود تولید و اشتغال مناسب و اکنون خالی از سکنه است. البته مشکلات بخش کشاورزی بسیار جدی بوده و شامل منابع طبیعی دریایی، جنگلی و ... می‌شود که هر یک در جای خودش قابل بررسی است.
نکته دیگری که مساله امنیت غذایی و تولید در بخش کشاورزی را با مشکلات جدی روبرو کرده، بحث چندگانگی در مراکز تصمیم‌گیری جهاد کشاورزی است. مثلا در بخش برق و آب که اصلی‌ترین چالش حوزه کشاورزی است، تصمیم‌گیری در مورد آن با وزارت نیرو است. وزارت نیرو در این گرمای سوزان بدون برنامه قبلی و یا به هر دلیلی برق را قطع می‌کند و موجب می‌شود تا محصول تولیدی که به فناوری پیشرفته آبیاری نیاز دارد، کاملا از بین برود که این خسارت بسیار زیادی را به این بخش وارد می‌کند. لازم است تا وزارت نیرو با تدبیر و قبل از ایجاد چنین خسارتی، با اقداماتی نظیر ارائه پنل خورشیدی تولید برق و یا موتور برق به کشاورز، از ایجاد خسارت جلوگیری کنند. اگر واقعا در سطح کشور ادعا شده که ۷۰ درصد مصرف آب در بخش کشاورزی است، پس بهتر است تا اختیار استفاده از آن هم در حیطه مدیریت بخش کشاورزی باشد و بهتر است تا در دولت آتی راجع به این موضوع تصمیمات جدی و اثربخشی گرفته شود.
بخش کشاورزی تا جایی که امکان داشته به سمت روش‌های نوین آبیاری حرکت کرده و در حال تلاش برای تولید محصولات و تامین امنیت غذایی جامعه است اما بسیاری از نهادهای دیگر برای آن برنامه‌ریزی می‌کنند. با وجود همه این مشکلات سال گذشته برای شب عید هیچ مشکلی در بخش مرغ و تخم مرغ و ... نبود.
افرادی که در بدنه جهاد کشاورزی هستند بسیار بهتر از کسانی که از بیرون مجموعه هستند عملکرد خواهند داشت و تجربه ورود افرادی خارج از مجموعه وزارت جهاد کشاورزی چنانچه برای تجربه شد، با آسیب‌های زیادی همراه استالبته بخش زیادی از این موفقیت مربوط به تلاش‌های دولت آقای رئیسی بود که در بخش نهاده‌های دامی تلاش بسیار زیادی داشت و انشاءالله در دولت جدید که با حمایت مردم و رهنمودهای مقام معظم رهبری به موفقیت آقای پزشکیان منجر شد، این وضعیت هم ادامه یابد.
با توجه به این مشکلات در حوزه جهاد کشاورزی این سه کارشناس حوزه وزارت کشاورزی تاکید داشتند برای انتخاب وزیر و مدیران بهتر است این انتخاب از درون مجموعه جهاد کشاورزی باشد. خانواده جهاد کشاورزی بسیار بزرگ است که بسیاری از کارشناسان و مدیران خبره را در درون خودش دارد و تا پیش از این وزارت جهاد کشاورزی بسیاری از مدیران و وزرای دولت را تامین می‌کرد.
به‌طور قطع کسانی که در بدنه جهادکشاورزی هستند بسیار بهتر از افرادی که از بیرون مجموعه هستند عملکرد خواهند داشت و تجربه ورود افرادی خارج از مجموعه وزارت جهاد کشاورزی چنانچه برای تجربه شد، با آسیب‌های زیادی همراه است. در وزارت کشاورزی افرادی را داریم که در بحرانی‌ترین شرایط مدیریت را قبول کرده و به بهترین شیوه ممکن این وزارتخانه را مدیریت کرده‌اند.
نظر شما