دورنمای جایگاه جهانی دانشگاه‌های ایران در پایان برنامه هفتم

گزارش دریافتی ایرنا از روابط عمومی مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام، سید احمد فاضل زاده روز شنبه اظهار کرد: مهمترین اهداف رتبه‌بندی بین‌المللی دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی، تدوین سیاست‌های پژوهشی و فناوری برای رقابت بین الملل، تدوین نقشه راه به سمت جهانی شدن دانشگاه‌ها در تراز جهانی، مقایسه عملکرد دانشگاه ها با برترین دانشگاه‌های جهان، جذب اعضای هیات علمی بین المللی، بازاریابی برای جذب دانشجویان خارجی و کمک به دیپلماسی علمی و فناوری است.

وی ادامه داد: در رتبه بندی جهانی کیو اس ۲۰۲۵، دانشگاه‌های صنعتی شریف با رتبه ۳۴۲، تهران با رتبه ۳۶۸، صنعتی امیرکبیر با رتبه ۴۰۳ و علم و صنعت ایران با رتبه ۴۳۶ و صنعتی اصفهان با رتبه ۴۸۹ ، دانشگاه تبریز با رتبه ۵۵۲، شیراز با رتبه ۷۰۰-۶۹۱، شهید بهشتی با رتبه ۹۰۰-۸۵۱ و فردوسی مشهد با رتبه ۱۰۰۰-۹۵۱ جای دارند.

فاضل زاده عنوان کرد: در رتبه بندی ۲۰۲۴ تایمز، ۷۳ دانشگاه و ۲ دانشگاه مؤسسه آموزش عالی از جمهوری اسلامی ایران حضور دارند که دانشگاه‌های صنعتی شریف با قرار گرفتن در بازه رتبه‌ای ۳۵۰-۳۰۱ برترین دانشگاه ایرانی حاضر در این رتبه بندی جهانی است.

رئیس مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام گفت: در پایگاه رتبه‌بندی تایمز طی سالهای ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۴، تنها یک دانشگاه ایرانی حضور داشت که در سال ۲۰۲۴ به ۷۳ دانشگاه رسیده است.

وی افزود: در رتبه بندی اخیر تایمز، دانشگاه‌های صنعتی شریف، دانشگاه صنعتی امیرکبیر، دانشگاه علم و صنعت ایران و تهران نسبت به سال گذشته، ارتقای رتبه دارند و برترین رتبه‌ها را در میان دانشگاه‌های کشور کسب کرده‌اند.

فاضل زاده اعلام کرد: در رتبه‌بندی ۲۰۲۳ شانگهای، ۱۰۰۰ دانشگاه برتر جهان رتبه بندی شده اند که در این بین ۱۰ دانشگاه ایرانی نیز دیده می‌شود و دانشگاه تهران با کسب رتبه در بازه ۵۰۰-۴۰۱ در جمع ۵۰۰ دانشگاه برتر دنیا قرار گرفته است.

رئیس مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام گفت: رتبه بندی شانگهای از معتبرترین رتبه بندی‌های جهانی است که نتایج آن از ۲۰۰۳ تا کنون به صورت سالانه از سوی دانشگاه شانگ‌های ژیائوتنگ منتشر می شود.

وی اضافه کرد: به صورت کلی می توان گفت که در رتبه بندی جاری شانگهای متاسفانه شاهد افزایش حضور و ارتقای رتبه دانشگاه های کشور نبوده ایم. تعداد دانشگاه های کشور از ۱۱ دانشگاه در سال گذشته به ۱۰ دانشگاه رسیده است و دانشگاه تهران به عنوان دانشگاه اول ایران از بازه رتبه ای ۴۰۰-۳۰۱ به بازه رتبه ای ۵۰۰-۴۰۱ و دانشگاه علوم پزشکی تهران از بازه رتبه ای ۵۰۰-۴۰۱ به بازه رتبه ای ۶۰۰-۵۰۱ تنزل پیدا کرده است.

فاضل‌زاده گفت: رتبه بندی جهانی ISC (ISC world University rankings) یکی دیگر از نظام‌های رتبه بندی جهانی است که برای اولین بار در سال ۲۰۱۸ از سوی ISC و براساس تجربه ۱۰ ساله در رتبه بندی دانشگاه‌ها برای مقایسه حرکت علمی و عملکرد دانشگاه‌های کشور در جهان اسلام و دنیا انجام شده است.

وی اعلام کرد: در رتبه بندی جهانی ISC ۲۰۲۳، تعداد ۲۵۵۵ دانشگاه برتر از ۱۱۴ کشور و ۶ قاره دنیا وجود دارند و از جمهوری اسلامی ایران ۶۹ دانشگاه در این رتبه بندی حضور دارند.

فاضل زاده اظهار کرد: با گردآوری داده ها در مؤسسه ISC بدون خوداظهاری دانشگاه ها از سراسر جهان، پایگاه داده موثق و معتبری شکل گرفته که می توان از آن برای سیاست‌گذاریهای پژوهشی و بررسی موقعیت دانشگاه‌های ایران در سطح جهان استفاده کرد و رتبه بندی جهانی ISC می تواند نقش مهمی در سوق دادن دانشگاه های ایران به سمت دانشگاه های تراز جهانی داشته باشد.

وی افزود: یکی از مهمترین دستاوردهای رتبه بندی جهانی، ایجاد یک پایگاه داده از جزئیات کامل اطلاعات علمی و پژوهشی کشورها و دانشگاه های تراز اول دنیا است که در نتیجه آن امکان برنامه ریزی و تهیه نقشه راه، به منظور دستیابی به اهداف و چشم انداز کشور و نیز دانشگاه های کشور در سطح بین المللی وجود دارد.

راهکارهای ارتقای رتبه دانشگاه ها در رتبه بندی های جهانی

رئیس مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام گفت: امروزه رتبه بندی‌های دانشگاهی در سطح جهان به مقبولیت قابل توجهی رسیده و اعضای هیات رئیسه دانشگاه‌ها تا اعضای هیات علمی و دانشجویان و در سطوح بالاتر سیاستگذاران علم و فناوری از این رتبه بندی‌ها در اهداف متفاوتی بهره می برند.

وی ادامه داد: این رتبه‌بندی‌ها در سطح رتبه‌بندی ملی می‌تواند نشان دهنده قابلیت، نقاط ضعف و قوت دانشگاه‌ها در ابعاد مختلف و میزان هم راستایی آنها با سیاست‌هایی باشد که کشورها برای دانشگاه ها در نظر گرفته اند.

فاضل‌زاده اضافه کرد: حضور دانشگاه‌ها در رتبه بندی‌های بین المللی می‌تواند علاوه بر نشان دادن موقعیت آنها در مقایسه با یکدیگر، در برقراری دیپلماسی علمی از جمله جذب اعضای هیات علمی بین‌المللی و جذب دانشجویان خارجی و تدوین سیاست‌های پژوهشی نیز به کار گرفته شود و مسیر حرکت به سمت جهانی شدن و تبدیل دانشگاه ها به دانشگاه های تراز جهانی را هموار کند.

وی ادامه داد: امروزه رتبه بندی های دانشگاهی در سطح جهان به مقبولیت قابل توجهی رسیده اند و ذینفعان از اقشار مختلف از اعضای هیات رئیسه دانشگاه ها تا اعضای هیات علمی و دانشجویان و در سطوح بالاتر سیاستگذاران علم و فناوری از این رتبه بندی‌ها در اهداف متفاوتی بهره می برند.

رئیس مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام درباره راهکارهای ارتقا رتبه دانشگاه‌های کشور در رتبه‌بندی‌های جهانی گفت: با توجه به این اهمیت می توان با بررسی روش‌شناسی نظام های رتبه بندی‌های معتبر و در نظر گرفتن شاخص ها و معیارهایی که هر کدام به منظور ارزیابی دانشگاه‌ها در نظر می‌گیرند، برای حضور و ارتقای رتبه دانشگاه‌ها در این نظام‌ها برنامه‌ریزی‌های لازم را انجام داد.

فاضل زاده گفت: طی سالهای اخیر، وزارت علوم علاوه بر جایگاه جهانی، با نگاه به اسناد بالادستی و برنامه راهبردی نظام، بخشی از توجه خود را معطوف به سیاست‌گذاری و سرمایه گذاری برای اولویت های پژوهشی و فناوری نیاز محور کرده و کوشیده است تا پژوهشگران را به آفرینش علم بومی برای حل چالش ها و نیازهای کشور هدایت کند.

وی افزود: این بخش از تلاش‌های پژوهشگران، لزوما در آمار جهانی تولید علم و نظام های رتبه بندی بازتاب نمی یابد؛ بنابراین باید تلاش کرد تا تولید علم بومی و جهانی هم راستا با یکدیگر رشد داشته باشند.

فاضل‌زاده اظهار کرد: حضور پژوهشگران پراستناد در دانشگاه‌ها به عنوان یک شاخص در برخی رتبه‌بندی‌های جهانی مانند شانگهای و ISC در نظر گرفته می‌شود، بنابراین تلاش برای تدوین مقالات اثرگذار و همکاری‌های بین‌المللی می‌تواند در کسب این عنوان کمک کننده باشد.

رئیس مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام گفت: سیاست جذب پژوهشگران مطرح کشورهای دیگر در سال های اخیر در برخی از کشورها از جمله عربستان سبب شده است که این کشور با استفاده از نام و آثار این پژوهشگران در بسیاری از زمینه ها از جمله پژوهشگران پراستناد، رتبه دانشگاهی در سطح بین المللی به رتبه‌های خوبی دست یابد؛ با اینکه این روش به صورت کلی پذیرفته شده نیست اما می‌توان با برقراری دیپلماسی علمی در سطح پذیرفته شده و عرف جهانی از آن بهره برد.

فاضل‌زاده با بیان اینکه تحقیقات علمی، برای برقراری دیپلماسی علمی میان کشورها ضروری است، اضافه کرد: وزن زیادی از معیارهای رتبه‌بندی در رتبه بندیهایی مانند کیو اس به نظرسنجی و بررسی شهرت دانشگاهی مربوط می‌شود؛ بنابراین برقراری دیپلماسی و حضور در محافل علمی جهانی می تواند، علاوه بر ارائه چهره فرهنگی، مذهبی و تمدن چندهزار ساله ایرانی، به افزایش نفوذ و عمق استراتژیک خود از طریق ارائه توانمندی های علمی نیز بپردازد.

وی گفت: برقراری دیپلماسی علمی در افزایش رویت پذیری آثار علمی، کسب استناد و افزایش اثرگذاری آنها بسیار تاثیرگذار است و این مورد در همه نظام‌های رتبه بندی به عنوان یک شاخص قوی و تاثیرگذار به شمار می‌رود.

فاضل زاده ادامه داد: انتشاراتی که در مجلات چارک اول و یا مجلات معتبر ساینس و نیچر منتشر می‌شوند به عنوان آثار با کیفیت، شاخصی با اهمیت در نظام‌های رتبه‌بندی مانند شانگهای و ISC هستند و در بیشتر مواقع شانس دریافت استناد بیشتری هم دارند. بر همین اساس دقت در انتخاب نشریه برای منتشر کردن آثار پژوهشی می‌تواند شانس دریافت امتیاز در این شاخص را افزایش دهد.

وی افزود: همکاری با صنعت به عنوان ماموریت نسل سوم دانشگاه ها در نظام های رتبه بندی از جمله تایمز و ISC دیده شده است. لذا تحقق این امر علاوه بر اینکه سبب جریان یافتن جهت دانش دانشگاهی به سمت صنعت می شود و علم تئوری را علم کاربردی تبدیل می کند که در اقتصاد دانش بنیان نقش اساسی ایفا می‌کند و می‌تواند در ارتقای رتبه دانشگاه ها نیز می تواند موثر باشد.

فاضل‌زاده بیان کرد: به این دلیل توسعه زیر ساخت های فناوری در دانشگاه ها باید مورد توجه قرار گیرد و تامین بودجه‌های پژوهشی و فناوری برای تقویت زیرساخت ها و افزایش پژوهانه محققان در تحقق این امر بسیار مهم است.