بررسی اولویت غیرقیمتی دولت چهاردهم در کنترل ناترازی بنزین

به گزارش خبرنگار ایرنا، حبیب الله ظفریان مدیرکل دفتر مطالعات انرژی، صنعت و معدن مرکز پژوهش‌های مجلس در جلسه علنی مجلس و در جریان بررسی گزارش وزیر نفت درباره آخرین وضعیت تولید بنزین و گازوئیل در کشور گفت: بر اساس آخرین آمار، میزان تولید انرژی اولیه کشور حدود ۹ میلیون بشکه معادل نفت خام در روز است که پس از کسر صادرات، تزریق و هدررفت به همراه برخی مصارف داخلی واحدها در فرایند عرضه، در نهایت فقط ۴.۴ میلیون بشکه معادل نفت خام به مصرف نهایی می‌رسد.

وی افزود: با وجود داشتن بزرگترین ذخایر نفت و گاز متعارف دنیا، کشور با ناترازی در عرضه و تقاضای انرژی به ویژه در مورد گاز طبیعی، بنزین و گازوئیل روبه‌رو شده است. با وجود تلاش‌های قابل توجه دولت برای بهبود این وضعیت، میزان ناترازی انرژی در حال گسترش بوده و در حال حاضر متوسط ناترازی سالیانه گاز کشور حدود ۱۲۰ میلیون مترمکعب در روز و حداکثر میزان ناترازی در فصل سرد معادل ۳۱۵ میلیون مترمکعب در روز است.

مدیرکل دفتر مطالعات انرژی، صنعت و معدن مرکز پژوهش‌های مجلس بیان‌داشت: در مورد بنزین و گازوئیل نیز با وجود ایجاد مازاد عرضه بنزین در کشور پس از بهره‌برداری از پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس و ثبت رکورد صادرات بنزین به میزان سه میلیارد دلار در سال، در سال ۱۴۰۲ حداکثر ناترازی به بیش از ۱۵ میلیون لیتر در روز رسید که جهت تأمین نیاز داخل، اقدام به واردات و خرید محصولات مرتبط از واحدهای داخلی به میزان چهار میلیارد دلار شده است. این رقم در قانون بودجه سال ۱۴۰۳، معادل ۱۴۰ همت پیش بینی شده است.

طبق صحبت ظفریان یکی از مشکلات اساسی در صنعت فعلی نفت کشور، توجه به حل ناترازی بنزین خواهد بود که باید با استفاده راه‌حل‌های قیمتی و غیرقیمتی آن را کنترل کرد. یکی از این راه‌ها اختصاص بنزین به نفر است.

محمدصادق مهرجو کارشناس انرژی در خصوص طرح اختصاص سهمیه بنزین به نفر و لزوم قرار گرفتن آن در دستور کار دولت چهاردهم تصریح کرد: روی این طرح کارهای کارشناسی انجام شده است و خروجی بررسی‌های مرکز پژوهش های مجلس است. در این طرح قرار است به مدیریت تقاضای بنزین بپردازیم.

وی ادامه داد: تقاضای بنزین ورای سهمیه ای که برای افراد در نظر گرفته می شود در چارچوب یک بازار ثانویه پاسخ داده خواهد شد. به این معنا، افرادی که بیشتر از میزان سهمیه بنزین مصرف دارند، باید آن را از بازار آزاد تهیه کنند.

این کارشناس انرژی توضیح داد: در حال حاضر، یک سری پمپ های بنزین سیار در کشور فعالیت دارند که بیشتر در مناطق مرفه نشین تردد می کنند و به عرضه بنزین می پردازند. در این چارچوب، دستمزدی برای بنزین زدن محاسبه و بنزین نیز به صورت آزاد عرضه می‌شود. به طور مثال، برای ۱۰ لیتر بنزین باید ۳۰ هزار تومان بپردازید و ۵۰ هزار تومان هم به عنوان دستمزد پرداخت می کنید. با این حساب، در نهایت بنزین با قیمت لیتری هشت‌هزار تومان به فروش می رسد.

مهرجو گفت: شرایطی که در بالا توضیح داده شد، در واقع همان فروش بنزین با قیمت آزاد است. با توجه به شرایطی که الان در کشور داریم و شاهد سه نرخ برای بنزین هستیم و تقاضا در حال افزایش است، دولت چاره ای ندارد جز اینکه به سمت اعمال راهکار اختصاص سهمیه بنزین به نفر برود.

وی اضافه‌کرد: دولت در حال پرداخت یارانه پنهان زیادی برای بنزین است. به منظور حل و فصل این مشکل و کنترل تقاضا باید به ساماندهی این حوزه بپردازیم. اختصاص سهمیه بنزین به نفر نیز راهکاری است که باید مدنظر قرار بگیرد.

اسقاط خودروهای فرسوده

طبق آمار ستاد نوسازی سازمان حمل و نقل، بیش از ۳۵ میلیون خودرو در کشور در حال تردد بوده که بیش از ۱۳ میلیون یعنی ۳۷ درصد از این خودروها فرسوده هستند. طبق این آمار ۹۰ درصد از موتورسیکلت‌ها، ۴۸ درصد تاکسی‌ها، ۸۶ درصد مینی‌بوس‌ها، ۸۲ درصد اتوبوس‌های درون شهری و بیش از ۵۲ درصد از خودروهای برون شهری کشور فرسوده هستند.

بر اساس محاسبات سازمان نوسازی ناوگان حمل و نقل، خودروهای فرسوده اعم از سواری، سواری عمومی- تاکسی، کامیون و کامیونت به ترتیب روزانه، ۱۲.۵، ۲۱، ۱۵ لیتر بنزین و تجاری سنگین ۱۷۵ لیتر گازوئیل مصرف می‌کنند.

طبق اعلام شرکت پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی، استاندارد مصرف خودروهای سواری برای پیمودن هر ۱۰۰ کیلومتر برابر با پنج لیتر است که با فرض پیمودن متوسط ۲۰هزار کیلومتر به ازای هر خودرو در سال، مصرف روزانه خودروهای استاندارد، برابر با ۲.۷ لیتر بنزین خواهد بود. این عدد برای یک تاکسی استاندارد با درنظر گرفتن مصرف هشت لیتر در هر ۱۰۰ کیلومتر و پیموندن ۶۰هزار کیلومتر در سال برابر با ۱۰ لیتر در روز خواهد بود.

یک وانت استاندار برای پیموندن ۱۰۰ کیلومتر ۱۰ لیتر بنزین مصرف می‌کند و به طور متوسط ۳۰ هزار کیلومتر را در سال طی می‌کند؛ بنابراین مصرف سوخت روزانه این خودرو برابر با ۸.۲ لیتر بنزین خواهد بود.

براساس آمار بهینه سازی مصرف سوخت، موتور سیکلت‌های فرسوده بیش از ۲ برابر یک موتورسیکلت معمولی مصرف سوخت دارند. بر اساس آمار ستاد نوسازی حمل و نقل، مصرف یک موتورسیکلت فرسوده روزانه برابر با ۲ لیتر و مصرف یک موتورسیکلت ایده آل یک لیتر در روز است.

بنا بر این گزارش، در مورد خودروهای تجاری سنگین نیز گزارش بهینه سازی مصرف سوخت می‌گوید ۲ برابر یک تجاری سنگین مصرف سوخت دارند، بنابراین با توجه به اعلام ستاد نوسازی حمل و نقل مبنی بر مصرف روزانه ۱۷۵ لیتری گازوئیل خودروهای تجاری سنگین فرسوده، خودروهای استاندارد نصف آن یعنی ۹۰ لیتر گازوئیل در روز می‌سوزانند.

با یک حساب سرانگشتی به این نتیجه می‌رسیم که خودروهای فرسوده در روز ۴۶ میلیون لیتر بنزین و ۱۷.۵ میلیون لیتر گازوئیل را مصرف می‌کنند و در صورت جایگزینی این خودروها با خودروهای استاندارد، حدود ۲۷ میلیون لیتر بنزین و ۹ میلیون لیتر در روز صرفه‌جویی گازوئیل انجام خواهد شد.

با در نظر گرفتن هر لیتر بنزین و گازوئیل برابر با ۷۰ سنت، سالیانه ۹ میلیارد دلار خسارات ناشی از عدم اسقاط خودروهای فرسوده به کشور است و ۱۳ میلیارد لیتر بنزین را در سال می‌بلعند.

استفاده از ظرفیت سی ان جی

سبد سوختی خودروهای سواری کشور عمدتاً بنزین، سی‌ان‌جی و اندکی نیز ال‌پی‌جی است؛ البته استفاده از سوخت سی‌ان‌جی در کشور به سال ۱۳۸۵ بر می‌گردد، به طوری که به علت فراوانی منابع گاز در کشور، تصمیم گرفته شد که این سوخت وارد سبد سوختی کشور شود.

مصرف گاز طبیعی در سال‌های ابتدایی آغاز طرح تا سال ۱۳۹۵ با شیب قابل توجهی رشد کرد و تا سال ۱۳۹۳ به ۱۹.۳ میلیون متر مکعب در روز رسید، اما از سال ۹۳ به بعد رشد آن ثابت ماند.

"نوید خاصه باف" عضو مجمع فعالان صنعت سی‌ان‌جی کشور گفته بود: شورای اقتصاد در سال ۹۸ مصوبه طرح ملی دوگانه‌سوز کردن خودروهای عمومی و شخصی را ابلاغ کرد که طی آن مقرر بود یک میلیون و ۴۰۰ هزار دستگاه خودروی عمومی شامل وانت‌بار و تاکسی به صورت رایگان دوگانه‌سوز شود.

این مصوبه در ۲۳ بهمن ۱۴۰۱ اصلاح و به ۹۲۶ هزار ۹۱۰ خودرو دوگانه‌سوز/ بنزینی به سی‌ان‌جی سوز و کمک به احداث ۴۰۰ جایگاه عرضه گاز طبیعی فشرده (CNG) هوشمند، تغییر کرد.

طی سال‌های ۹۸ تا ۱۴۰۱ حدود ۲۰۰ هزار دستگاه خودرو دوگانه‌سوز شد که حاصل آن صرفه‌جویی ۳۵۰ میلیون لیتر بنزین بوده است. همچنین از ابتدای این طرح مقرر بود ۱۰۰ هزار دستگاه مینی‌بوس و ۴۰ هزار دستگاه اتوبوس سی. ان‌.جی‌سوز شوند، اما اجرایی نشد.

طبق جدول مندرج در پیوست این مصوبه قبل از اصلاح، باید تا پایان سال ۱۴۰۱، یک میلیون و ۲۰۶ هزار خودرو به گازسوز تبدیل می‌شد که این اقدام هم انجام نشده بود.

طبق محاسبات انجام شده در مصوبه شورای اقتصادی، به‌ازای هر خودرو تاکسی ۱۵۰، تاکسی ون ۳۵۰، وانت سبک ۱۴۰، وانت سنگین ۱۸۰ و مسافر بر شخصی ۳۰ لیتر صرفه‌جویی در ماه را رخ می‌داد، البته در صورتی که این خودروها گازسوز شوند. با توجه به افزایش مصرف بنزین و اگر مصوبه مذکور اجرا و یک میلیون ۲۰۶ هزار خودرو به تفکیکی که ذکر شده، تبدیل به خودرو گازسوز و به تعداد جایگاه‌ها سی‌ان‌جی نیز افزوده می‌شد، حدود ۲۹.۵ میلیون بنزین صرفه‌جویی صورت می‌گرفت و به طور کل ناترازی بنزین مفهومی پیدا نمی‌کرد.

اصلاح خودروهای کشور

از مسائل اساسی کشور، مصرف بالای خودروهای کشور است. در همین زمینه "جلیل سالاری" مدیرشرکت ملی پالایش و پخش گفت: سالیانه ۲ میلیون خودرو به تعداد خودروهای کشور اضافه می‌شود که معادل پنج تا ۶ میلیون لیتر به مصرف بنزین اضافه می‌کند. این عدد معادل تولید یک روز پالایشگاه تهران است؛ لذا باید به سمت بهینه‌سازی مصرف سوخت، بهسازی و نوسازی ناوگان عمومی و جاده‌ای حرکت کنیم.

وی با بیان اینکه باید به سمت تولید خودرو مطابق با استانداردهای بین‌المللی حرکت کنیم، افزود: مصرف بنزین در کشور به صورت میانگین برابر با ۱۱۶ میلیون لیتر در روز است که اگر خودروها با استاندارد بین‌المللی در کشور تولید می‌شد، مصرف بنزین در کشور ۶۰ میلیون لیتر در روز بود و می‌توانستیم ۵۰ میلیون لیتر در روز صادرات داشته باشیم.