از هیات‌امنای دانشگاه‌ها جز پوسته باقی‌ نمانده/بودجه حتی کفاف حقوق را نمی‌دهد

مقیمی سی‌وسومین رئیس دانشگاه تهران، خود نیز دانش‌آموخته این دانشگاه و استادتمام مدیریت دولتی دانشکدگان مدیریت دانشگاه تهران است و از سال ۱۳۸۲ عضو هیات‌علمی دانشگاه تهران بوده است. همچنین مسئولیت‌های اجرایی مانند معاونت آموزش و برنامه‌ریزی دیوان محاسبات کشور، معاونت اداری و مالی دانشگاه تهران، ریاست پردیس فارابی دانشگاه تهران و عضویت در شورای اقتصاد دانش بنیان دانشگاه آزاد اسلامی نیز داشته است.

یکی از روزهای گرم و طولانی مرداد ۱۴۰۳ و در حالیکه دولت چهاردهم در حال استقرار است و وزرای جدید به مجلس شورای اسلامی معرفی شده‌اند، فرصتی فراهم شد تا میهمان مقیمی در اتاق زیبا و تاریخی طبقه پنجم ساختمان مرکزی دانشگاه باشیم. اتاقی که به اندازه دانشگاه تهران تاریخ را در خود جا داده است و از بدو ورود به آن وارد دالانی از روزهای سخت، پرشور، افتخارآفرین و حتی هیجانی و سخت می‌شویم. در این گفت‌وگوی اختصاصی با مقیمی حدود سه سال مدیریت وی را در دانشگاه تهران مرور کردیم.

مشروح این گفت‌وگو را که در دو بخش تنظیم شده، می‌خوانید. وی در بخش اول به توضیح در مورد برخی حواشی مطرح شده در مورد دانشگاه تهران طی سه سال پرداخت. بخش دوم این گفت‌وگو بر دستاوردهای دانشگاه تهران در زمینه طرح‌های عمرانی و زیرساختی، وضعیت دانشگاه در رتبه‌بندی‌های جهانی دانشگاه‌ها، پروژه شهر دانش و آخرین وضعیت این پروژه متمرکز است.

اما مقیمی در برابر سوال ما در مورد وضعیت و مهم‌ترین چالش‌های آموزش عالی در شرایط کنونی گفت از نظر ساختار مدیریتی باید تحولی اساسی رخ دهد و اختیارات دانشگاه‌ها در قالب ساختار هیات امنایی افزایش پیدا کند؛ زیرا امروزه از هیات امنای دانشگاه‌ها جز پوسته چیزی باقی نمانده است.

تجهیز آزمایشگاه مرکزی دانشگاه با وام ۱۵۰ میلیون یورویی بانک آلمانی

اقدامات زیرساختی و عمرانی هم در دانشگاه در این مدت انجام شده، البته دانشگاه تهران به دلیل بناهای تاریخی و قدیمی نیاز به اقدامات عمرانی زیادی دارد. در این مورد و در مورد پروژه شهر دانش دانشگاه تهران توضیح دهید.

در خصوص طرح‌های عمرانی و زیرساخت‌های دانشگاه تهران فعالیت‌های زیادی در این دوره انجام شده است؛ به طوری که قابل قیاس با ۳۰ سال مدیریت دانشگاه تهران است و در هر یک سال به اندازه ۱۰ سال فعالیت زیرساختی و عمرانی کرده‌ایم. منابع این فعالیت‌ها از تبدیل به احسن دارایی‌ها تامین شده است. بخش مهمی از منابع در قالب مولدسازی تامین شد. در واقع دارایی‌هایی داشتیم که احتمال گرفتن این فضاها در قالب مولدسازی دولت از دانشگاه تهران زیاد بود یا اماکنی که برای حفاظت آنها مشکل داشتیم.

اگر تاریخچه دانشگاه تهران را بررسی کنیم در هر مقطع زمانی قسمتی از دانشگاه تهران جدا شده است، در این دوره نه‌تنها این اتفاق نیفتاد بلکه از سرمایه‌ها به شکل بهینه استفاده کردیم. قبلا زیرساخت رفاهی محدودی داشتیم، اما امروز زیرساخت‌های رفاهی دانشگاه در قالب مجتمع‌های فرهنگی و اقامتی سه برابر شده است. این زیرساخت‌ها در مشهد مقدس، رضوانشهر و تهران ایجاد شده است. همچنین در زیرساخت‌های آموزشی دانشکده‌های جدیدی تاسیس شده است.

لایه دانشکدگان را در ساختار آموزشی دانشگاه ایجاد کرده و توسعه دادیم که قبلا تحت عنوان پردیس بود، ذیل هر دانشکدگان چند دانشکده است. در دوره جدید ۴ دانشکده مستقل حکمرانی، گردشگری، علوم خانواده و تجارت و بازرگانی ایجاد کردیم. دانشکده بیوتکنولوژی ذیل دانشکدگان علوم، همچنین ذیل دانشکدگان مدیریت ۴ دانشکده جدید ایجاد شد و دانشکده علوم و فناوری‌های میان‌رشته‌ای به دانشکدگان ارتقا یافت و ۴ دانشکده ذیل این دانشکدگان ایجاد شد. مجموعه ساختمان جدیدی برای دانشکدگان علوم و فناوری‌های میان‌رشته‌ای جنب دانشکدگان فنی در کارگر شمالی که سال‌ها گودال آن حفر شده بود، ساختمان بزرگی را اکنون در حال ساخت داریم که مرحله اول آن مهرماه افتتاح می‌شود. همه دانشکده‌های جدید، ساختمان مناسب نداشتند که در مدت کوتاهی و در محدوده طرح توسعه دانشگاه، ساختمان‌هایی را برای آنها از محل تبدیل به احسن دارایی‌های دانشگاه احداث کردیم، یا ساختمان‌های میراثی دانشگاه را بازسازی و دانشکده‌های جدید را در آنها استقرار دادیم.

تاسیس تلویزیون اینترنتی دانشگاه تهران، راه‌اندازی خانه گفتگو در ایام التهابات ۱۴۰۱ با حضور اساتید از طیف‌های فکری مختلف، طراحی و اعطای نشان عالی دانش، ارتقای رتبه و جایگاه دانشگاه تهران در اکثر نظام‌های رتبه‌بندی جهانی، موفقیت در جذب دانشجویان بین‌الملل، توسعه زیرساخت‌های فناوری‌های دیجیتال و ایجاد سامانه‌های جدید، اقدامات قانونی و تسهیلاتی برای احداث آزمایشگاه مرکزی دانشگاه تهران با مشارکت بانک آلمانی ای.آی. اچ EIH، ساماندهی اماکن و فضای فیزیکی طرح توسعه دانشگاه تهران، تحول در نظام آموزشی دانشگاه تهران با طراحی رشته‌های جدید و بازنگری در رشته‌های موجود با تمرکز بر مهارت‌ورزی دانشجویان، تاسیس دانشکده‌های حکمرانی، بیوتکنولوژی، گردشگری، علوم خانواده، تجارت و بازرگانی، دانشکدگان مدیریت، دانشکدگان علوم و فناوری‌های میان رشته‌ای، پردیس بین‌المللی کاسپین، پردیس بین‌المللی اروند، پردیس بین‌المللی خلیج فارس در قشم، پردیس علم و فناوری شهید چمران در اشتهارد ویژه مهارت‌ورزی دانشجویان، تاسیس شعبه دانشگاه تهران در گرجستان و عراق از جمله مهمترین اقدامات دوره مدیریت جاری در حوزه آموزشی و پژوهشی دانشگاه تهران است.

ایجاد زیرساخت‌های آموزشی، فرهنگی و رفاهی از طریق بازسازی و نوسازی خوابگاه‌های دانشجویی، ساخت و بهره‌برداری از خوابگاه‌های متاهلان، آغاز ساخت پروژه خوابگاه متاهلی ۵۰۰ واحدی، مجموعه آبی و استخر ۱۷۵۷ در سایت مرکزی دانشگاه تهران، ساخت و بهره‌برداری از مهدکودک دانشگاه تهران، بازسازی و نوسازی کامل محل استقرار دانشکده‌های بیوتکنولوژی، حکمرانی، علوم خانواده و گردشگری، بازسازی، نوسازی، مقاوم‌سازی و توسعه دانشکده‌های ادبیات و علوم انسانی، مدیریت، روانشناسی، کشاورزی، زبان‌ها و ادبیات خارجی، ژئوفیزیک، علوم ورزشی و تندرستی، فارابی، معارف اسلامی و اندیشه اسلامی، پردیس کیش، پردیس خلیج فارس، پردیس کاسپین، پردیس اروند، اداره کل مهارت، اداره کل عمرانی، اداره کل رفاهی، تالار علامه امینی، تالار شهید سلیمانی، سالن اجلاس دانشگاه تهران، احیای قنات دانشگاه تهران، ساخت مرکز توسعه رهبران کسب‌وکار، برج فناوری در دانشکده دامپزشکی با مشارکت معاونت علمی ریاست جمهوری، توسعه زیرساخت‌ها و افزایش استقرار شرکت‌های فناور و دانش‌بنیان در پارک علم و فناوری و بسیاری دیگر از پروژه‌های زیرساختی. مصوب نمودن طرح تفصیلی طرح توسعه دانشگاه، ساماندهی اماکن شهر دانش و رسیدگی به مشکلات همسایگان در شهر دانش از جمله دیگر اقدامات مدیریت دانشگاه در این دوره سه ساله بوده است.

تعیین تکلیف وضعیت پروژه شهر دانش

پس بخشی از مشکلات معارضین شهر دانش حل شده که این دانشکده‌ها در آن بخش تاسیس شده‌اند؟

بله، بخشی از مشکلات اهالی شهر دانش این بود که دانشگاه به دلیل اینکه منابع کافی نداشت و بناها را خریداری نکرده بود، خرید و فروش این بناها هم ممنوع شده بود و آنها گلایه داشتند که یا بناهای ما را بخرید یا امکان خرید و فروش را آزاد کنید. دانشگاه اقدام کرد و این بناها آزاد شد. مساله ما در مورد شهر دانش این بود که چون اعتبار کافی نداشتیم، برخی بناها به خرابه و محل مشکلات و مسائل اجتماعی تبدیل شده بود و همسایه‌ها هم اذیت می‌شدند. بنابراین بر اساس طرح تفصیلی جدید این مشکلات حل شد و با اراضی موجود که در اختیار داریم تا سال‌ها می‌توانیم سرمایه‌گذاری کرده و بناها را توسعه دهیم و از جهت زمین در طرح توسعه دانشگاه مشکلی نداریم. اولین طرح توسعه دانشگاه بعد از سال‌ها در این دوره مدیریت با احداث مجموعه آبی ۱۷۵۷ دانشگاه تهران مشتمل بر مجموعه از استخرها، کلینیک ورزشی و سالن همایش به اجرا درآمد. ساخت مهد کودک دانشگاه تهران با اعتبار بنیاد فرهنگی مصلی نژاد در مدت کمتر از هفت ماه در محل طرح توسعه دانشگاه، طرح عمرانی دیگری است که به اجرا درآمده و بقیه طرح‌ها نیز به تدریج اجرا خواهد شد.

بر اساس طرح تفصیلی جدید شهر دانش، املاک یا خریداری یا تعیین تکلیف شده؟

بله اصلاحیه‌ای به طرح تفصیلی اولیه زده شد و وزارت راه و شهرسازی هم آن را تایید کرد. علاوه بر آن امکان فروش املاک همسایگان فراهم شد.

وزارت علوم از دانشگاه تهران الگو می‌گیرد

در حوزه نظام آموزشی چه اقداماتی انجام شده است و نقش وزارت علوم در این تحول چگونه بوده است؟

تحولی در حوزه آموزش دانشگاه از جهت واگذاری اختیارات به دانشکده‌ها و محتوای دروس انجام شده است و بازنگری رشته‌ها با سرعت و کیفیت بالای انجام شده است. در این ارتباط وزارت علوم هم از دانشگاه تهران الگو گرفته است و آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های تدوین‌شده دانشگاه را استفاده و به دانشگاه‌های دیگر ابلاغ کرده است. همچنین حدود ۴۵۰ نفر در این ۳ سال جذب کردیم و تعداد بازنشسته‌ها در مقایسه با دوره‌های گذشته در کمترین حالت بوده است. درس یادگیری تجربی با هدف آشنایی دانشجویان با محیط‌های کاری و بازدیدهای عملی برای تمام رشته‌های تحصیلی اجرا شده و برای ایجاد ایستگاه‌های مهارت‌ورزی و اردوهای مهارتی دانشجویان و کسانی که درس یادگیری تجربی دارند نیز پردیس‌های علم و فناوری در جوار صنعت تاسیس کرده‌ایم که دانشجویان به صورت دوره‌ای در آنها استقرار می‌یابند.

دانشجویان را برای آشنایی از نزدیک با صنعت به پردیس علم و فناوری می‌بریم. اکنون یک پردیس علم و فناوری با نام شهید چمران در اشتهارد داریم، یکی هم در میدان بهمن تهران که با سازمان آموزش فنی‌وحرفه‌ای‌ قرارداد بستیم. در قشم و اروند هم فعالیت‌های یادگیری تجربی داریم. در ابتدای این دوره مدیریت یک چالش عمده داشتیم، شروع کار ما در انتهای بیماری همه‌گیر کرونا بود و همه سیستم‌های اداری، خوابگاه و آموزشی دانشگاه تعطیل شده بود. با مشکل اعتباری شدیدی روبرو بودیم ولی معاون اول رئیس‌جمهور و ستاد اجرایی حضرت امام (ره) بسیار کمک کردند تا زیرساخت‌های آموزشی و رفاهی آماده شوند و آموزش حضوری آغاز شود. برای زیرساخت‌های آزمایشگاهی دانشگاه پروژه بزرگی را آغاز کردیم. طرح ساخت و تجهیز آزمایشگاه مرکزی دانشگاه تهران با همکاری سازمان استاندارد، گمرک جمهوری اسلامی ایران، بانک کشاورزی و بانک شهر و با مشارکت مالی بانک ای. آی. اچ آلمان در دست اجرا داریم و از شورای اقتصاد مصوبه گرفتیم که ۱۵۰ میلیون یورو از اعتبارات بانک ای آی اچ برای تجهیزات آزمایشگاه وام بگیریم و بازپرداخت اقساط آن در قالب بودجه سالیانه دولت صورت خواهد گرفت. در این آزمایشگاه ۳۵۰ قلم اصلی تجهیزات آزمایشگاهی استقرار پیدا خواهد کرد و مشکل قدیمی دانشگاه مربوط به تجهیزات آزمایشگاهی فرسوده و از رده خارج شده، برطرف خواهد شد.

در مورد نظام‌های رتبه‌بندی جهانی، رتبه دانشگاه تهران چگونه است؟ در کدام نظام های رتبه‌بندی تنزل یا ترقی داشته‌اید؟

عملکرد دانشگاه تهران تقریبا در تمام نظام‌های رتبه‌بندی ارتقا پیدا کرده است. جایگاه دانشگاه تهران در سال ۲۰۲۳ میلادی در ۱۱ نظام کلیدی بین‌المللی ارتقا یافته است. تنها در نظام رتبه‌بندی شانگهای کمی افت داشته‌ایم، هر چند مقام اول ملی را همچنان حفظ کرده‌ایم. جایگاه دانشگاه تهران در رتبه‌بندی دانشگاهی کیواس در سال ۲۰۲۳ نسبت به سال گذشته میلادی ۱۴۱ پله بهبود یافت. در نظام رتبه‌بندی آموزش عالی تایمز جایگاه جهانی دانشگاه تهران از بازه ۶۰۱ تا ۸۰۰ در سال ۲۰۲۲ میلادی به بازه ۴۰۱ تا ۵۰۰ در سال ۲۰۲۳ میلادی بهبود پیدا کرد. در ویرایش ژانویه ۲۰۲۴ نظام رتبه‌بندی وبومتریکس، دانشگاه تهران به رتبه ۲۸۵ جهان دست یافته است.

این دستاوردها در حالی به دست آمد که برخی کلاس‌ها در ایام التهابات پاییز ۱۴۰۱ تعطیل شد و تعداد مقالات هم در آن دوره کاهش یافت؛ اگر در معدود نظام‌های رتبه‌بندی همچون شانگهای تنزل داشته‌ایم، مطمئن هستم عملکرد سال جاری به اندازه‌ای خوب بوده که وضعیت دانشگاه تهران در این نظام رتبه‌بندی هم بهبود خواهد یافت.

از هیات امنای دانشگاه‌ها تنها پوسته‌ای باقی است

آموزش عالی امروز مسائل زیادی دارد؛ کاهش تعداد دانشجویان، ناتراز بودن تعداد دانشجویان در رشته‌های مختلف، مسائل مالی دانشگاه‌ها و غیره. از نظر شما مهمترین چالش کدام است و چطور می‌توان آن را حل کرد؟

مهم‌ترین چالش کاهش تعداد دانشجو نیست و این طبیعی است. آمار جوانان کاهش یافته است و از جنبه دیگر قرار نیست همه دانشگاه بروند، البته خوب است ولی انتظارات زیادی ایجاد می‌کند. ریشه و علت العلل مسائل آموزش عالی، کیفیت است و باید اختیارات دانشگاه‌های بزرگی مثل تهران افزایش یابد. از نظر ساختار مدیریتی به طور کلی اولا باید تحولی اساسی رخ دهد و اختیارات دانشگاه‌ها در قالب ساختار هیات امنایی افزایش پیدا کند. امروزه از هیات امنای دانشگاه‌ها جز پوسته چیزی باقی نمانده است، فقط یک سطح سازمانی به سایر سطوح اداری افزوده است و دانشگاه‌ها را به یک واحد اداری زیرمجموعه وزارت علوم تبدیل کرده است. نوع نگرش ساختاری وزارت علوم به دانشگاه‌ها باید متفاوت از سایر وزارتخانه‌ها به واحدهای زیرمجموعه باشد. وقتی این نوع نگرش ساختاری بر دانشگاه‌ها حاکم است، منابع مالی دانشگاه‌ها باید از بودجه عمومی به صورت کامل تامین شود. در حالی که کمبود منابع مالی بیش از هر نهاد دولتی در دانشگاه‌ها وجود دارد و بودجه در نظر گرفته شده حتی کفاف پرداخت حقوق هیات علمی و کارکنان دانشگاه تهران را نمی‌کند و دولت انتظار دارد دانشگاه‌ها از طریق درآمد اختصاصی خود بر کمبودهای مالی فایق آیند.

این که از یک طرف مانع استقلال اداری و مالی دانشگاه‌ها شویم و دست آنها را ببندیم و از طرف دیگر از آنها بخواهیم در این دنیای پرتلاطم و رقابتی در عرصه علم و فناوری جهانی شنا کنند، منطق مردودی است. بنابراین بسیاری مشکلات دانشگاه‌ها برای تبدیل شدن به دانشگاه‌های نسل جدید و کارآفرین، ریشه در این منطق نادرست دارد. در ارتباط با کاهش دانشجویان متقاضی تحصیل در دانشگاه‌ها نیز باید گفت دو علت اساسی دارد: یکی کاهش نرخ رشد جمعیت کشور و دیگری نبود قابلیت اشتغال در بسیاری رشته های دانشگاهی. دانشگاه‌ها برای مقابله با این دو چالش باید انعطاف‌پذیری خود را افزایش دهند؛ به گونه‌ای که در شرایط کاهش تقاضا ناشی از کاهش رشد جمعیت کشور به جای تمرکز اصلی بر فعالیت آموزشی، ظرفیت‌های کارکردهای پژوهشی و فناوری را افزایش دهند و از سوی دیگر ظرفیت رشته‌های پرتقاضا را افزایش داده و با طراحی رشته‌های جدید و بازنگری در رشته‌های سنتی و قدیمی متناسب با تقاضاهای جدید بازار، برای داوطلبان ورود به دانشگاه‌ها جذابیت ایجاد کنند. اگر در قالب ساختار هیات امنایی واقعی، تاسیس، رشد و توسعه دانشگاه‌ها به جای تصمیمات سیاسی تابع منطق رقابت بازار باشد، به صورت طبیعی دانشگاه‌هایی که به تقاضاهای بازار پاسخگوتر باشند دوام می‌آورند و بقیه از صحنه خارج می‌شوند و شاهد رشد قارچ‌گونه نهادهای آموزش عالی دولتی و غیرانتفاعی نخواهیم بود.

دانشگاه‌ها که مستقل و هیات‌امنایی هستند؟

هیات امنا باید تضمین‌کننده استقلال اداری و مالی دانشگاه‌ها از وزارت علوم همچنین سازمان برنامه و بودجه و سازمان امور اداری و استخدامی باشد. اگر قرار باشد تصمیمات هیات امنا توسط وزارت علوم محدود شود و مصوبات آن در همه هیات امناهای دانشگاه‌ها در قالب آیین‌نامه‌های اداری و مالی یکسان‌سازی شود و توسط سازمان برنامه و بودجه و سازمان امور اداری و استخدامی وتو شود، چه ضرورتی دارد که جلسات هیات امنا برگزار شود. اگر قرار باشد وزارت علوم نقش خود را در مدیریت دانشگاه‌ها به قیمت کاهش اختیارات هیات امنا افزایش دهد، موجودیت وزارت علوم برای توسعه علم و فناوری و دانشگاه‌های پیشرو همچون دانشگاه تهران، تهدید است و مصلحت این است که اختیارات هیات امنای دانشگاه‌ها جایگزین وزارت علوم، تحقیقات و فناوری شود، حتی اگر به قیمت انحلال این وزارتخانه تمام شود.

بالاخره همه کشورها وزارت آموزش عالی یا وزارت متناظری دارند...

خیر، بسیاری کشورها اصلا وزارت علوم ندارند و دانشگاه‌ها مستقل اداره می‌شوند. علاوه بر آن ما در کشور چند نهاد در این زمینه علم و فناوری داریم؛ وزارت علوم، وزارت بهداشت، معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان را داریم. بودجه‌ها و منابع مالی در اختیار معاونت علمی ریاست جمهوری است و دانشگاه‌ها و وزارت علوم بر سر منابع ناچیز با هم دست و پنجه نرم می‌کنند و همین بودجه ناچیز هم تا بخواهد بین دانشگاه‌ها توزیع شود، در بخش ستادی وزارتخانه‌ها هزینه‌ می‌شود. اختیارات دانشگاه‌ها باید افزایش یابد، هیات‌امناهای دانشگاه‌ها به صورت نمایشی است و اختیارات واقعی ندارند. باید ابتکار عمل را به دانشگاه‌ها بدهیم، هم اختیار داشته باشند و هم پاسخگو باشند و اعتبارات و بودجه عمومی به جای اینکه در اختیار نهادهایی همچون معاونت علمی ریاست جمهوری باشد، بیشتر باید در اختیار دانشگاه‌ها قرار گیرد.

پایان بخش دوم.