محمدرضا مخبردزفولی که در عین حال به عنوان عضو هیات علمی دانشگاه تهران، عضو حقیقی شورای عالی انقلاب فرهنگی، انستیتو پاستور، بنیاد ملی نخبگان و مشاور فرهنگی و علمی تولیت آستان قدس رضوی فعالیت می‌کند، از برگزیدگان دومین دوره جایزه علمی علامه طباطبائی بنیاد ملی نخبگان در سال ۱۳۹۱ است که در گفت‌وگوی اختصاصی با خبرنگار ایرنا به تشریح نقش فرهنگستان‌های مختلف علوم و استفاده از ظرفیت‌های دولت چهاردهم از فرهنگستان علوم پرداخت و از سازوکار مشترکش با دولت خبر داد که در زیر به آن پرداخته شده است.
فرهنگستان علوم در راستای توجه و تبیین اهمیت فناوری‌های نوظهور مانند هوش مصنوعی و کوآنتوم چه اقداماتی انجام داده است؟
فرهنگستان علوم جزء فعالان عرصه هوش مصنوعی است و در بحث سند ملی هوش مصنوعی مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز حضوری فعال در کارگروهی با ترکیب شماری از دانشمندان داشت، اعضای این کارگروه به ضرورت و اهمیت اینکه به چه چیزهایی در این سند باید توجه کرد، پرداختند که در نهایت با تبیین فرهیختگان این فرهنگستان در همین کارگروه در شورای عالی انقلاب فرهنگی به سند ملی تبدیل و ذیل آن سازمان ملی هوش مصنوعی راه‌اندازی شد که امیدواریم با تلاش‌های دولت چهاردهم، سازمان ملی‌هوش مصنوعی حضور موثری در جریان استفاده از هوش مصنوعی در مجموعه‌ها و هم کارهای امور جامعه ایفا کند.
هوش مصنوعی به عنوان یک ابزار تاثیرگذار، در آینده زندگی بشریت نقش دارد و اگر به جا استفاده کنیم می‌تواند در جهت رفاه باشد و اگر نادرست به کار گرفته شود احتمالا آسیب‌های جبران‌ناپذیری هم به دنبال خواهد داشت.
با توجه به جلسه اخیر با معاون اول رئیس‌جمهور و اینکه فرهنگستان را اتاق فکر دولت خوانده‌اند، چه راهکاری برای ارائه بهتر نظرهای فرهنگستان به دولت و اجرایی شدن آن در نظر دارید؟
معاون اول رئیس‌جمهور، عضو پیوسته فرهنگستان علوم است و در نشست اخیر به عنوان عضو این فرهنگستان حضور یافت که این فرصت معاون اولی عارف برای پشتیبانی بیشتر از پیشرفت علمی و فناوری کشور است. البته موثرتر شدن فرهنگستان‌ها و توجه بیشتر به نظرات تخصصی و کارشناسی که فرهنگستان‌ها به دولت و به مجموعه‌های مختلف در کشور ارائه می‌کنند، می‌تواند فرصت مغتنمی باشد. ما در حال تعریف سازوکار مشترک با دولت هستیم تا پیشنهادهای فرهنگستان به دولت یا از طرف دولت به فرهنگستان ارائه و سپس با بررسی و جمع‌بندی، پیشنهاد نهایی داده شود و هم بر اساس ماموریتی که داده می‌شود پاسخگو باشیم.
اخیرا رتبه علمی ایران از جهت انتشار مقاله در پایگاه اسکوپوس از ۱۵ به ۱۷ کاهش یافت. دلایل این امر ناشی از چیست و چه راهکاری برای جبران آن پیشنهاد می‌دهید؟
در بحث رقابت‌های جهانی، فرهنگستان علوم فعالیت خود را از مدت‌ها قبل در عرصه علم‌وفناوری شروع کرده است. یک زمانی هیچ دانشگاهی و هیچ اثر مکتوب جدی به نام ایران در پایگاه‌های نمایه‌سازی در دنیا ثبت نبود، به عنوان نمونه در ۴۰ سال قبل، عنوان می‌شد که ایران و عراق به طور مشترک ۳ دهم درصد تولید علم دنیا را داشتند که در واقع در رتبه‌های آخر جدول بود اما ایران یک جهش و نهضت بزرگ علمی را بعد از انقلاب اسلامی در تاسیس رشته‌ها و دانشگاه‌های جدید و هم در ورود به رقابت‌های جهانی در تولید علم از جمله تولید مقاله اشت که اکنون ۲ درصد تولید علم دنیا به طور میانگین برای ایران است و از نظر میزان ارجاعات هم جزو کشورهای باکیفیت هستیم.
هر چند فراز و نشیب‌هایی هم داریم و در سال‌هایی که رتبه‌بندی می‌کنند یک سال ممکن است دو رتبه بهتر یا کمتر شویم و جایگاه جابه‌جا شود اما اینکه فقط فکر کنیم فقط همین نشان‌دهنده پیشرفت علمی است، اشتباه بوده زیرا پیشرفت علمی به مقاله و اجرا، به کار تاسیسی در علم جهانی و هم به تولید فناوری‌های جدید برای حل مشکلات است.
ورود در رقابت جهانی و حرکت در مرزهای دانش، یک بال است و اما همه اجزا نیست. یک بال جدی دیگر ورود دانشمندان و جریان علمی و نخبگان برای گره‌گشایی و حل مسائل و مشکلات کشور است. مشکلات کشور ما با دانش، دانشمندان و نخبگان حل می‌شود که اینها بال‌های به‌هم پیوسته هستند.
بنابراین هم باید آموزش و کار تحقیقاتی کیفی‌تر و هدفمندتر شود و به سمت گره‌گشایی مردم باشد. جریان علمی و دانشگاهی ما نباید خود را محصور در مقاله ببیند. ما باید همیشه رصد و مراقبت کنیم اما محدود به یک بخش نباشد با یک بالا و پایین شدن دو رتبه احساس نکنیم جایگاهمان دچار آسیب جدی شده است. در مقطع زمانی ما تنها پنج اختراع بین‌المللی داشتیم که امروز به ۱۵۰ ثبت اختراع بین‌المللی رسیده است. اما مسیر رو به جلو است چون پیشران صنعتی شدن دانش، ثبت اختراع است و نشان می‌دهد دانشمند، یافته‌های علمی را به بسته فناورانه تبدیل کرده که این تبدیل شدن به محصول را هم دارد.
آیا بازنگری آیین‌نامه‌های ترفیع و ارتقای استادان دانشگاه در راستای کاهش اهمیت مقاله دلیل کاهش رتبه علمی ایران بوده است؟ آیا این اقدام درست بود یا آیین‌نامه‌ها باز هم باید بازنگری شود و اساسا رتبه علمی و انتشار مقالات علمی از نظر شما چقدر مهم است؟
خیر تاثیری نداشته است، زیرا از همه دانشمندان و اعضای هیات علمی و همچنین از همه دانشگاه‌ها نباید توقع یکسان داشت. معمول است یک دانشگاه ماموریت فرامرزی و دانشی داشته باشد اما ۳۰۰ دانشگاه بزرگ در کشور داریم و همه لزوما یکسان نیستند و نمی‌توان از همه اعضای هیات علمی، یک درخواست مشترک مانند هم داشت.
اکنون آسیب‌هایی در شورای عالی انقلاب فرهنگی، فرهنگستان‌ها و هم در مجموعه وزارت علوم و بهداشت شناسایی شده و همچنان در حال شناسایی است، برای رفع آن راه‌حل‌های جدیدی مطرح می‌کنند که هم حکمرانی علم و فناوری و هم گره‌گشایی از مسائل کشور با نگاه‌های جدید برای آینده در دستور کار است.
نظر شما