به گزارش خبرنگار معارف ایرنا امروز، یکشنبه هشتم مهر در تقویم رسمی کشور به عنوان روز بزرگداشت مولوی معرفی شده است. جلال الدین محمد بن بهاءالدین بلخی معروف به مولوی و ملای رومی متوفای سال ۶۷۲ هجری قمری است و صاحب مثنوی معنوی از بزرگترین عارفان و شاعران ایرانی به شمار می رود. برخی اندیشمندان مولوی را از بزرگترین شاعران ایرانی و در ردیف حافظ و سعدی می دانند که در وسعت نظر و بلندی اندیشه و بیان ساده یکی از برگزیدگان جهان به شمار می رود.
مثنوی معنوی، اثر گرانسنگ مولوی از ۲۶ هزار بیت و ۶دفتر تشکیل شده و یکی از برترین کتاب‌های ادبیات عرفانی کهن فارسی و حکمت ایرانی پس از اسلام است. این کتاب در قالب شعری مثنوی سروده شده است. اگرچه قبل از مولوی، شاعران دیگری مانند سنائی و عطار هم از قالب شعری مثنوی استفاده کرده بودند ولی مثنوی مولوی از سطح ادبی بالاتر برخوردار است.
در این کتاب ۴۲۴ داستان پی در پی به شیوه تمثیل داستان، سختی‌های انسان در راه رسیدن به خدا را بیان می‌کند. این کتاب به درخواست شاگرد مولوی، حسام الدین حسن چلبی، در سال‌های ۶۶۲ تا ۶۷۲ قمری نوشته شده است. مثنوی در میان قالب‌های شعر فارسی، جزء قالب‌های سهل و آسان شعری شمرده می‌شود. به همین لحاظ نیز شعرایی چون نورالدین عبدالرحمن جامی، عطار نیشابوری و ده‌ها شاعر دیگر، طبع خود را در قالب مثنوی آزموده‌اند و غالبا در انشاء شعر موفق بوده‌اند اما آنچه مثنوی را از سایر مثنوی‌ها جدا می‌کند، روانی آن در عین خلاقیت و نوآوری ادبی و معنی دقیق الفاظ و تعبیرات جدید آن است. انتقال معنی از مطلبی به مطلبی و از حکایتی به مضمونی دیگر و در عین حال پیوستگی و ناگسسته بودن مطالب از بدیعیات است.
رضا اسماعیلی درباره مثنوی معنوی و این که بیشتر اشعار قرآنی مولوی به کدام معارف دینی اختصاص دارد، به خبرنگار ایرنا گفت: مثنوی معنوی همچون قرآن دانشگاه «آدم» سازی و کتاب حکمت و معرفت و اخلاق است. مثنوی از آغاز تا پایان، بدون هیچ اغراقی، آیینه تمام نمای معارف قرآنی و وحیانی است.
وی افزود: انسان های بزرگی چون عطار، مولانا، سعدی و حافظ، قله های اندیشه و جزء عالمان برجسته دینی هستند که می توانیم در حوزه دین و جهان بینی دینی به نظراتشان استناد کنیم ولی متاسفانه به خاطر آن که آن ها را به خوبی به جامعه معرفی نکرده ایم، امروز مردم فقط به عنوان شاعر آنها را می شناسند که جفای بزرگی در حق آن هاست.
نویسنده مجموعه شعر «بر بال ققنوس» در پاسخ به این سوال که چه مقدار از اشعار مولوی به آیات و روایات اختصاص یافته، اظهار داشت: شایسته است جواب این سوال را به صورت منظوم از زبان شیخ بهایی بشنویم که در بیان عظمت مثنوی معنوی گفته است «مثنویِ معنویِ مولوی هست قرآنی به لفظ پهلوی؛ من نمی گویم که آن عالی جناب هست پیغمبر، ولی دارد کتاب»
وی افزود: علامه اقبال لاهوری نیز در شعری بر این گزاره مُهر تایید زده و مثنوی معنوی را قرآنی به لفظ پهلوی خوانده است «پیر رومی، مرشد روشن ضمیر؛ کاروان عشق و مستی را امیر .....؛ از نَی آن نَی نوازِ پاک زاد؛ باز شوری در نهاد من فتاد؛ روی خود بنمود پیر حق سرشت؛ که به لفظ پهلوی قرآن نوشت».
این پژوهشگر ادبی ادامه داد: همچنین بسیاری از مثنوی پژوهان با شیخ بهایی در این خصوص همدل و هم عقیده اند و مثنوی معنوی مولوی را ترجمه منظوم آیات قرآنی و تفسیر احادیث دینی می دانند. مولانا از آنجا که حکیمی دین پژوه، مجتهدی برجسته و عارفی روشن ضمیر بوده، در مثنوی معنوی به سبک و سیاق قصص قرآن، معارف بلند دینی را به زبان قابل فهم در قالب قصه های شیرین روایت کرده و مردم را بر سر سفره دین نشانده است.
وی در پاسخ به این سوال که چرا اغلب سخنرانان در منبر و هیات کمتر به اشعار الهام گرفته از قرآن و روایات اهل بیت به ویژه حافظ و مولوی می پردازند، اظهار داشت: اگر همه سخنرانان، ذاکران و مداحان اهل بیت(ع) به این دقیقه مهم توجه کنند که امروز «هیات» نه فقط یک محفل خصوصی و «دورهمی» ادواری برای تخلیه هیجانات مذهبی و تحریک احساسات دینی، بلکه یک رسانه تاثیرگذار و قدرتمند برای معرفی اسلام ناب محمدی(ص) و تبیین و تبلیغ معارف توحیدی است، یقینا برای انتخاب شعر و مداحی در هیات وقت بیشتری می‌گذارند و با رویکردی جدی تر و هنرمندانه‌تر با این مقوله برخورد می‌کنند.
شاعر برگزیده کنگره‌های شعر دفاع مقدس گفت: امروز، داشتن صدا و سیمای خوب برای مداحی کفایت نمی‌کند. چون جنس کار یک مداح با جنس کار یک خواننده فرق می کند. امروز یک مداح خوب و موفق باید در کنار صوت و حنجره خوب، از تقوا و سلوک قرآنی، دانش و بینش دینی، بصیرت سیاسی، سواد ادبی و علومی چون «رفتارشناسی اجتماعی» نیز برخوردار باشد.
از گریستن تا نگریستن
وی افزود: یکی از دلایل دور افتادن شعر دینی و آیینی روزگار ما به ویژه شعر هیاتی، از اصالت و رسالت دینی عبارت است از افراط جامعه مداحان و ذاکران اهل بیت(ع) در توجه به خواست مشتری عام(نه خاص). در واقع مشتری عام شعر آیینی فقط با «گریستن» ارضا می‌شود اما مشتری خاص، از منزل گریستن می‌خواهد معبری به ملکوت «نگریستن» باز کند و حقیقت دین را دریابد.
اسماعیلی اضافه کرد: بعضی از مداحان هیاتی با شعار «آنچه شما خواسته‌اید» فقط و فقط به دنبال جلب رضایت مشتری عام هستند. به این معنا که مداح، امروز دنبال کسی می‌گردد که متاعش را بر او عرضه کند و او به قیمت خوب خریدارش باشد. در این داد و ستد، صد در صد خواست مشتری مهم است. این که او چه می‌خواهد و چه می‌پسندد؟ بنابراین مداح نیز برای این که تلاشش بی‌مزد نماند، کالایی را عرضه می‌کند که مشتری پسند است و از این جاست که برای ایجاد «شور» در مجالس عزاداری و رضایت خاطر مخاطب عام، پای روایت‌های غیرمستند و خواب و خیال و خرافه به شعر آیینی باز می‌شود و تو خود حدیث مُفصل بخوان از این مُجمل!
این منتقد ادبی افزود: امروز شوربختانه در حوزه تولید شعر دینی و آیینی شاهد چرخه وارونه و معیوبی هستیم. به این معنا که شاعران در عرصه خلق و آفرینش ادبی در برابر مداحان، و مداحان در برابر مخاطبان دچار انفعال شده‌اند. یعنی به جای آن که شاعر با معرفی شعر خوب و فاخر، ذوق مداح را بالا ببرد، مداح با سفارش شعر نازل، ذوق و سلیقه شاعر را پایین می‌آورد! به جای آن که مداح برای گرفتن شعر خوب به شاعر مراجعه کند، شاعر به سفارش مداح شعر کوچه - بازاری می‌گوید تا شعرش توسط مداح خوانده شود! و این یعنی چرخه معیوب.
عضو هیات مدیره انجمن قلم ایران ادامه داد: متاسفانه بسیاری از ما فراموش کرده‌ایم که خواهان و مشتری اصلی شعر آیینی، خدا و خاندان رسالت‌اند و پیش و بیش از هر کسی تایید و رضایت آنان باید مدنظر شاعر و مداح باشد. وقتی مشتری خداست، چشم داشتن به پسند دیگران و صله خواستن از غیر خدا کار مقبولی نیست.
وی تاکید کرد: اگر مداح اهل بیت از منزل «خودبینی» بیرون بزند و با خلوص نیت در این راه گام بردارد و هدفش تبلیغ و ترویج معارف توحیدی و تربیت و تزکیه باشد، به یقین صله خود را از حضرت کریم و سلسله کرامت دریافت خواهد کرد، چنان که حضرت لسان الغیب حافظ شیرازی می‌فرماید «تو بندگی چو گدایان به شرط مزد مکن که خواجه خود روش بنده پروری داند»
اسماعیلی درباره ترویج اشعار قرآنی مولوی در جامعه به ویژه برای جوان و نوجوان گفت: این رسالت بزرگ قبل از هر چیز به دوش آموزش و پرورش و نهادهای آموزشی است. معرفی قله های شعر و ادب پارسی در قدم اول باید از آموزش و پرورش آغاز شود. در مرحله بعد، رسانه های گروهی و مطبوعات باید در پرداختن به این موضوع جدیت داشته باشند.
نظر شما