به گزارش خبرنگار کتاب ایرنا، شورای تشکل‌های نشر و چاپ از سال‌هایی که سیدعباس صالحی به عنوان معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد انتخاب شده بود، فعالیت خود را آغاز کرد. در آن سال‌ها قرار شد به این تشکل توجه بیشتری شود، تشکل‌ها در جایگاه‌های مختلف حوزه کتاب و نشر، برای سیاست‌گذاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب و بخش‌های مختلف حضور داشتند. صالحی گفته بود: باید نسبت به این شورا و تشکل‌ها حساس باشیم و به آن‌ها توجه کنیم.
در راستای این لزوم توجه و نقش اثرگذارتری که تا حدودی کمرنگ شده بود اعضای شورای تشکل‌های نشر و چاپ از ابتدای دولت چهاردهم جلسات متعدد و منسجم‌تری نسبت به سال‌های گذشته برگزار کردند. از زمان برگزاری انتخابات ریاست جمهوری و بعد از آن برای انتخاب وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی وظیفه اجتماعی خود را انجام دادند و بعد از گذشت بیش از یک ماه از انتخاب وزیر فرهنگ، در میزگردی مطالبات خود را از این مقام و همچنین معاون فرهنگی بیان کردند.
در این میزگرد فتح‌الله فروغی رئیس هیات مدیره انجمن فرهنگی ناشران کتاب کودک و نوجوان، مریم‌السادات ظهوریان مدیرمسئول انجمن فرهنگی زنان ناشر، کاظم آرمان‌پور مدیر مسئول انجمن فرهنگی ناشران کتاب دانشگاهی، علی محمدپور دبیر انجمن فرهنگی ناشران دیجیتال کودک و غلامرضا شجاع مدیرعامل شرکت تعاونی لیتوگرافان ایران حضور داشتند.
شورای تشکل‌های نشر و چاپ در ماه‌های اخیر چه اقداماتی انجام داده است و هدف شما از شروع فعالیت مجدد چیست؟
فروغی: در ابتدا باید توجه داشت چاپ و نشر مکمل یکدیگر هستند،تشکل‌های نشر بدون حضور و فعالیت تشکل‌های چاپ نمی‌توانند کار کنند و صنعت چاپ هم بدون صنعت نشر پیش نمی‌رود. تنها تفاوت این است که حوزه نشر، فعالیتش فرهنگی است و تشکل‌های چاپ بیشتر در حوزه صنعتی فعالیت می‌کنند اما قدر مشترک‌های این دو حوزه بیشتر از تفاوت‌ها است.
تعدادی از تشکل‌هایی که مشابه ما هستند، یعنی دارای مجوز از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هستند، به جمع ما اضافه خواهندشد
با شروع کار دولت چهاردهم جلساتی با حضور نمایندگان تشکل‌های چاپ و نشر برگزار شد تا در جلسات بررسی شود، چه اقداماتی می‌تواند در این دولت انجام شود تا در راستای مسائل فرهنگی بهتر از دولت‌های قبل بتوانند فعالیت داشته باشد. ابتدا تلاش کردیم تا در انتخابات ریاست جمهوری موثر باشیم و بعد برای انتخاب وزیر پیشنهادهایی دادیم. خواسته‌هایمان را به ریاست جمهوری و همچنین به وزیر انتخابی او اعلام کردیم. تقاضای ملاقات و گفت‌وگو با وزیر فرهنگ داشتیم که هنوز محقق نشده است.
به نظرم با اینکه جمع حاضر تعدادی از تشکل‌های فرهنگی نشر هستند، اما ترکیب به نسبت جامعی را در حوزه کتاب تشکیل می‌دهند و در این مسیر از تجربه تشکل‌های دیگر هم برخوردار خواهیم شد. تعدادی از تشکل‌هایی که مشابه ما هستند، یعنی دارای مجوز از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هستند، به جمع ما اضافه خواهندشد. امیدواریم همه با هم بتوانیم وظایف مدنی خود را در ارتباط با حوزه فرهنگ دنبال کنیم.
مطالباتی که تشکل حاضر دارد در چند بخش توسط نمایندگان حاضراعلام خواهند کرد.
فعالان چاپ چه مطالباتی از وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و معاون فرهنگی این وزارتخانه دارند؟
شجاع: در زمان انتخابات ریاست جمهوری ۳۵ اتحادیه، تعاونی و انجمن حوزه صنعت چاپ، مطبوعات و کاغذ از مسعود پزشکیان حمایت کردند سپس در قالب همین تشکل‌ها حمایت عملی از راه تماس با نمایندگان مجلس از سیدعباس صالحی انجام دادیم و امروز به عنوان فعال در حوزه چاپ در جمع شورای تشکل‌ها هستم.
وزارت فرهنگ در ارتباط با مشکلاتی که با وزارت صنعت، معدن و تجارت در حوزه ترخیص ماشین آلات و تخصیص ارز مواجه هستیم، ورود کند
باید اعلام کنم تا جایی که اطلاع دارم، قبل از انتخاب وزیر فرهنگ این ۳۵ اتحادیه و تعاونی و انجمن انتظارها و خواسته‌هایی داشته تا شاهد تغییر رویه در حمایت و نظارت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بر فعالان حوزه چاپ باشند. وزارت ارشاد فقط به عملکرد فعالان چاپ نظارت داشته باشند و در مواجهه با سازمان امور مالیاتی و سازمان تامین اجتماعی که در مواقعی مانع تولید هستند، از فعالان چاپ حمایت کند. از دیگر مسائل و مشکلات این است که درخواست داریم وزارت فرهنگ در ارتباط با مشکلاتی که با وزارت صنعت، معدن و تجارت در حوزه ترخیص ماشین آلات و تخصیص ارز مواجه هستیم، ورود کند.
مطلب مهم دیگر عدم تخصیص ارز به واردات مواد اولیه صنعت چاپ است، در روزهای گذشته با تصمیم نادرست وزارت صمت، مبنی بر عدم تخصیص ارز نیمایی به چند کالای اساسی حوزه صنعت چاپ مانند انواع کاغذ گلاسه و مقوا که در کشور یا تولید نمی‌شود یا خیلی محدود تولید می‌شود، مواجه شدیم این اقدام فشار بزرگی بر بازار وارد کرد. قیمت کاغذ حتی کاغذ تحریر که معاف از مالیات است و ارز نیمایی به آن اختصاص داده می‌شود بازهم، افزایش پیدا کرد. این روند موجب شد تا درافزایش قیمت دیگر مواد مصرفی این حوزه به بازار شوک تحمیل شود. دلیل همه این‌ها عدم مشورت دولت با بخش خصوصی است، یعنی متاسفانه دولت بخش خصوصی را نمی‌بیند.
حال چاپ، نشر و فرهنگ کشور خوب نیست
با اینکه ارادت خاصی به سیدعباس صالحی دارم، اما گله می‌کنم که در طول حدود ۵۰ روزی که به وزارت فرهنگ آمده اند حتی یک بار فعالان چاپ را دعوت نکردند تا با آن‌ها مشورت کنند. تقاضا کردیم که می‌خواهیم برای ۱۱ شهریور و انتخاب شما به عنوان وزیر خدمت برسیم و به شما تبریک بگوییم، اما دفتر ایشان عذرخواهی کردند و ملاقات گروهی صورت نگرفت.
سیدعباس صالحی جزء نادر وزیرانی است که در متن بیانات دفاعیه خود در صحن مجلس به صراحت از چاپ حمایت کرد
در سه ماه گذشته شورای تشکل‌ها جلسات متعددی برگزار کرد. باید تاکید کنم که این شورا کار سیاسی و جناحی نمی‌کند. آرزو دارم اتحادیه و تعاونی ناشران و کتاب‌فروشان، و همه تشکل‌های چاپ و نشر کشور در کنار یکدیگر باشند. اگر باهم باشیم، این اتحاد برای پیشبرد کار چاپ و نشر بهتر است. صالحی و دیگر مسئولان می‌دانند که حال چاپ، نشر و فرهنگ کشور خوب نیست.
صالحی در دوره وزارت قبلی گفته بود شمارگان کتاب ۲۰۰ نسخه است، می‌دانیم که شمارگان در آن سال‌ها بیشتر از حال بود. این یعنی فاجعه فرهنگی که در کشور با جمعیت ۸۵ میلیون نفر، شمارگان کتاب ۲۰۰ نسخه باشد. اطلاع دارم که در این روزها کتاب با شمارگان ۵۰ تا ۱۰۰ نسخه منتشر می‌شود و با توجه به گرانی کاغذ، انتشار همین شمارگان هم واقعا سخت است.
در نتیجه از صالحی می‌خواهم حتما بخش خصوصی را ببیند. او پیش از این در بیانیه ۱۷ ماده‌ای هم به بخش خصوصی و تشکل‌ها اشاره کرد. باید بعد از ۵۰ روز شاهد دعوت از تشکل‌ها و شوراها می بودیم.
همه می‌دانند که حوزه چاپ دارای گردش مالی بزرگی در دنیا است. البته نشر در نهایت فقط ۷ درصد از چاپ را به خود اختصاص می‌دهد و توجه بیشتر وزارت فرهنگ هم بر همین بخش است. در این روزها صنعتی را پیدا نمی‌کنید که بی‌نیاز از صنعت چاپ باشد، صنعت فضایی، هوایی، غذایی، دارویی، بهداشتی، خودروسازی، پوشاک و دیگر صنایع برای تکمیل و شناساننده بودن همه وابسته به صنعت چاپ هستند. ضمن اینکه چاپ محدود به کتاب و مطبوعات نیست، اما حوزه کتاب و نشر برای ما اهمیت دارد.
سیدعباس صالحی جزء نادر وزیرانی است که در متن بیانات دفاعیه خود درصحن مجلس به صراحت از چاپ حمایت کرد و قول داد برای چاپ برنامه داشته باشد، اما در وزارت فرهنگ، فعالیت «اداره کل چاپ و نشر» و جایگاهی که این اداره کل دارد، برای چاپ خیلی کم است. به نظرم مهم‌ترین معاونت وزارت ارشاد، معاونت امور فرهنگی است صنعت چاپ نیازمند سازمان در حد معاونت وزیر و حتی بالاتر است.
همچنین گله می‌کنم که وزیر فرهنگ، شرکت در نمایشگاه کتاب فرانکفورت را لغو کرد، این دیدگاه درست نیست. در دوره‌های قبل که در این نمایشگاه شرکت کردیم، برنامه داشتم که معاونت فرهنگی و مدیرکل‌های وزارت ارشاد که در فرانکفورت حضور دارند از بزرگترین کارخانه تولید کنندگان ماشین آلات جهان دیدار داشته تا از اهمیت و توانمندی این فراصنعت دیدن کنند.
جایگاه چاپ در وزارت فرهنگ و ارشاد است
وزارت فرهنگ متولی صنعت چاپ است. واحد چاپی داریم که دو هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان سرمایه‌گذاری کرده است. این صنعت فوق‌العاده گرانی است. برای راه‌اندازی چاپخانه کوچک حداقل ۲۰ میلیارد تومان باید داشته باشیم.
شهرداری همراه نیروی انتظامی به چاپخانه‌ها هجوم می‌آورد و چاپخانه باید پوشال خود را با قیمتی کمتر از قیمت مصوب به آن‌ها بدهند
وزیر فرهنگ و ارشاد همان‌طور که قول دادند باید برنامه‌ریزی و اعلام کنند که جایگاه چاپ در وزارت فرهنگ و ارشاد است و برای آینده آن با همه تشکل‌های بخش خصوصی مشورت کنند. البته همین‌جا اعلام می‌کنم که ۹۰ درصد از واحدهای کوچک چاپی شهرستان ها به لحاظ ارتباطی که در این چند دهه با وزارت ارشاد داشتند، تمایل به همکاری با این وزارتخانه را دارند.
وزارت صنعت و معدن، چاپ را از چارت(جدول نمودار) اداره کل سلولزی، حذف کرده است و انتظار داریم وزارت ارشاد مسئولیت این حوزه را بیش از پیش بر عهده داشته باشد. همچنین درخواست داریم در ارتباط با قطعی برق کاری کند تا چاپخانه‌هایی که به خصوص در حاشیه شهرها فعالیت می‌کنند، بتواند به فعالیت خود ادامه بدهند.
از طرفی این روزها شهرداری همراه نیروی انتظامی به چاپخانه‌ها هجوم می‌آورد و چاپخانه باید پوشال خود را با قیمتی کمتر از قیمت مصوب به آن‌ها بدهند، تا جایی که خروج پوشال از چاپخانه جرم است. همچنین اعلام شده دوربین‌های داخلی واحدهای چاپ باید با نظارت آن‌ها فعالیت کند، انتظار داریم وزارت ارشاد در این زمینه هم از واحدهای چاپ حمایت کند.
همچنین تسهیلات بانکی متوقف شده است. بانک‌ها وام را با سود ۲۳ درصد می‌دهند و ۲۸ درصد از مبلغ وام را مسدود می‌کنند، باید برای این مسائل چاره اندیشیده شود.
سرانه مطالعه کشور نیازمند سیاست‌گذاری اصولی و اساسی است
حوزه ناشران کتاب دانشگاهی چه مطالباتی از وزیر فرهنگ و معاون او دارند؟
آرمان‌پور: سیدعباس صالحی که پیش از این در سمت معاونت فرهنگی و مقام عالی، در مجموع ۸ سال در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی حضور داشتند، آشنایی کامل و عمیق با بدنه و وظایف راهبردی آن وزارتخانه دارند و ما انتظار داریم که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی پیش‌ران رشد و توسعه بخش علمی و فرهنگی کشور باشد.
انتظار داریم که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی پیش‌ران رشد و توسعه بخش علمی و فرهنگی کشور باشد
معاونت فرهنگی یکی از راهبردی‌ترین معاونت‌های وزارتخانه است، بدین‌معنا که سیاست‌گذاری کلیه امور کتاب وکتاب‌خوانی در این معاونت انجام می‌پذیرد. به عنوان مثال سال ۱۴۰۲ تعداد ۱۰۷ میلیون عنوان کتاب چاپ اولی و تجدید چاپ در این بخش مجوز لازم را دریافت کردند. بنابراین تقاضا داریم فردی مسئولیت معاون امور فرهنگی را داشته باشد که آگاهی کامل به صنعت نشر داشته باشد.
سرانه مطالعه کشور پایین است و نیازمند سیاست‌گذاری اصولی و اساسی است. سیاست‌گذار ضمن در نظر گرفتن اقتصاد نشر باید جریان تولید محتوا (تالیف و ترجمه) را از نظر فرهنگی و هم علمی سازماندهی کند. سرانه مطالعه ارتباط مستقیم با کیفیت آثار منتشره دارد و باید اعتماد مخاطبان را جلب کند.
در حوزه کتاب دانشگاهی، برای تولید کتاب با محتوای مفید نیازمند سازماندهی فرابخشی مابین وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی است و باید از تولید محتوای (تالیف و ترجمه) به‌روز توسط پدیدآورندگان دانشگاهی حمایت کامل انجام گیرد تا با توجه به سرعت تولید علم در دنیا امکان دسترسی دانشجویان و مخاطبان به یافته‌های علمی جدید میسر شود. به همین دلیل سیاست‌گذاری در این امور بسیار مهم و راهبردی است.
وضعیت اقتصاد نشر شکننده است
در دیدار اعضای هیات دولت با مقام معظم رهبری ایشان گفتند که « چهار سال بخشی از عمر انسان است که به سرعت برق و باد می‌گذرد. لکن در همین مهلت زودگذر کارهای بزرگ می‌توان کرد». از آن دیدار حدود ۴۵ روز گذشت انتظار داریم هرچه سریع‌تر انتصابات مدیران شایسته و آشنای کامل به امور و دارای سابقه مرتبط به ویژه در حوزه معاونت فرهنگی که متولی امور کتاب و کتاب‌خوانی است انجام پذیرد.
در حوزه نشر باید به سمت حرفه‌ای شدن پیش برویم و از تصدی‌گری دولت و شبه‌دولتی کاسته شود
سیدعباس صالحی در برنامه‌های خود موقع اخذ رای اعتماد مجلس اشاره به مدل مفهومی اقتصاد نشر کردند. امروز بیش از هر زمان دیگر نیاز به نگرش دقیق و توجه به اقتصاد نشر محسوس است. در حوزه نشر باید به سمت حرفه‌ای شدن پیش برویم و از تصدی‌گری دولت و شبه‌دولتی کاسته شود و برای مدیریت جامعه نشر از ظرفیت‌های بخش خصوصی و تشکل‌های نشر استفاده شود. خوشبختانه امروز تشکل‌های نشر دارای ظرفیت بسیار خوبی هستند. در بخش دانشگاهی، انجمن فرهنگی ناشران کتاب دانشگاهی ۱۹۴ عضو فعال حضور دارند و تولید این مجموعه بیش از ۱۰۰ هزار عنوان کتاب بوده است.
یکی دیگر از مقوله‌های مهم صنعت نشر استفاده از فناوری‌های روز است. قابلیت‌های کتاب الکترونیک برای دسترسی به منابع علمی در اقصی نقاط کشور و جهان باید مورد توجه قرار گیرد. همچنین استفاده بهینه از فناوری‌های نوین (با لحاظ فرصت‌ها و تهدیدها) نقش مهمی در تولید آثار مفید و خوب دارد. توجه به قابلیت‌های فناوری هوش مصنوعی با در نظر گرفتن فرصت وتهدیدهای آن باید جزو اولویت‌های سیاست‌گذاری معاونت فرهنگی باشد.
تجهیز کتابخانه‌های تخصصی و دانشگاهی نیز برای تحقق عدالت اجتماعی در حوزه دانش و علم دارای اهمیت است. خوشبختانه در چند سال گذشته وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به این مهم توجه ویژه داشته و پرتال نشر دانشگاهی (پند) مجری این امر در هفته کتاب بوده است. امیدواریم این حمایت وزارتخانه و همکاری ناشران دانشگاهی برای امسال نیز تداوم داشته باشد.
و کلام آخر آن که وضعیت اقتصاد نشر شکننده است. یکی از مهم‌ترین راهبردهای لازم برای برون رفت از وضعیت موجود، اجرای کامل قوانین موجود و اصلاح و تدوین قوانین جدید است. معاونت فرهنگی می‌تواند نقش محوری در این موضوع داشته باشد و همه تشکل‌های نشر و به خصوص انجمن فرهنگی ناشران کتاب دانشگاهی با بهره‌مندی از حضور اساتید و صاحب‌نظران آمادگی همکاری دارند.
زنان ناشر چه مطالباتی از وزیر فرهنگ و ارشاد دولت چهاردهم دارند و به نظر آن‌ها معاون فرهنگی آینده باید کدام ویژگی‌ها را داشته باشد؟
ظهوریان: ما در بخش نیازهای مشترک حوزه نشر و کتاب، با دیگر تشکل‌ها اشتراک نظر داشته و داریم، فقط اضافه می‌کنم، معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ علاوه براینکه خودش سردمدار بخش فرهنگی جامعه هست، الگو و خط مشی دهنده باقی معاونت‌ها در دیگر وزارتخانه‌ها و نهادها و سازمان‌ها هم هست و باید تعیین کننده مسیر و نیازها باشد.
حضور معاونی که بتواند به فراز و نشیب‌های حوزهای نشر و کتاب اشراف داشته باشد، جنس نشر مکتوب را بشناسد مهم است
نباید از بخش زنان در حوزه معاونت فرهنگی غافل شویم، حضور مشاور مختص بانوان می‌تواند در این حوزه تاثیر فوق‌العاده‌ای داشته باشد و می‌تواند به عنوان تسهیل کننده عمل کند. در این سال‌ها صندلی، اتاق و تابلویی با عنوان مشاور امور زنان در وزارت فرهنگ داشتیم، اما هیچ‌گاه نقشی از این مشاوران ندیدیم. در معاونت فرهنگی نیاز به راهکار دهنده و ناظر و افرادی داریم که بانوان بتوانند با او ارتباط داشته باشند. در نشر بانوان اصطکاک‌ها و تخلفاتی مثل کتابسازی و.... خیلی کمتر دیده می‌شود، فعالیت زنان معمولا همراه قانون‌مندی و پاکدستیست.
حضور معاونی که بتواند به فراز و نشیب‌های حوزهای نشر و کتاب اشراف داشته باشد، جنس نشر مکتوب را بشناسد مهم است. هیچ‌گاه همراهی مشاوران زن را در فعالیت‌ها ندیدیم حتی علیرغم درخواست‌های مکرر، میزبان یا میهمان جمع بانوان ناشر نبودند، در صورتی که بارها در ادوار مختلف میزبان معاونت‌های فرهنگی بوده‌ایم، از جمله سیدعباس صالحی و یاسر احمدوند.
تشکل زنان ناشر مسیری برای حرفه‌ای کردن و رتبه‌بندی نشر دارد که قدرت و قوت این مسیر می‌تواند بر فعالیت دیگر ناشران تاثیرگذار باشد، چرا که در انجمن زنان، ناشرانی هستند که همراه و عضو تشکل زنان و در عین حال از برگزیده‌های نشر کودک یا دانشگاهی و... هستند. ما ادعای این را داریم که می‌توانیم با دنیا رقابت محتوایی داشته باشیم و این مستلزم ارتباط‌های بین‌المللی است.
آیا تا به حال معاون فرهنگی زن داشتیم؟
ظهوریان: معاون فرهنگی زن نداشتیم و درخواستی هم به طور مشخص نداریم، اما مشاور زن داشتیم، البته اتفاق چشمگیری را با حضورشان مشاهده نکردیم، به هرحال ما اصرار به عملکرد و تاثیر گذاری موفق داریم و جنسیت در معاونت مد نظر نیست.
سلب تصدی‌گری نهادهای دولتی و شبه دولتی از حوزه فرهنگ
ناشران دیجیتال چه مطالباتی از وزیر فرهنگ و معاون فرهنگی دارند؟
محمدپور: نخستین چیزی که از سیدعباس صالحی می‌توان انتظار داشت این است که درباره حرف‌هایی که بیان کرده و وعده‌هایی که در مجلس به نمایندگان به عنوان برنامه‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی داده است، وفادار باشد.
وزیر فرهنگی درباره حرف‌هایی که بیان کرده و وعده‌هایی که در مجلس به نمایندگان به عنوان برنامه‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی داده است، وفادار باشد
تعدادی تیتر از روی سند برنامه هفتم نوشته شده است، این موارد خارج از ساختارهای مصوب قبلی و سیاست‌های کلان نیست و براساس سیاست‌ها برنامه‌هایی ارائه شده است که احتمالا آن برنامه‌ها پایه اقدامات و رفتار چهار سال بعدی او خواهد بود.
اگر بخواهم روی برخی از این برنامه‌ها تمرکز کنم، یکی این است که او قول و وعده به همکاری گسترده و برون سپاری فعالیت‌ها و سلب تصدی‌گری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سپردن کارها به تشکل‌ها را داد.
سلب تصدی‌گری نهادهای دولتی و شبه دولتی از حوزه فرهنگ، حرف کلان و وعده جالبی است یعنی همان چیزی که شهید رئیسی در حوزه مردمی تلاش می‌کرد و در وزارت فرهنگ عملی نشد، در وعده وزیر فرهنگ دولت چهاردهم گفته شده است. این مساله تاجایی در دولت سیزدهم پیش رفته بود که خانه کتاب، فروشگاه اینترنتی تاسیس کرد این اقدام خارج از فعالیت‌های این موسسه است، درنتیجه خانه کتاب وارد حوزه‌هایی شد، که تعداد قابل توجهی شرکت آن را انجام می‌دهند. اگر دست تصدی‌گری از وزات فرهنگ و ارشاد اسلامی قطع شود، بخش بزرگی از انرژی این وزارتخانه معطوف به وظایف واقعی خواهدشد.
تشکل فراگیر ملی در حوزه نشر می‌تواند در این دوره ایجاد شود
در یکی از مصاحبه‌ها معاون فرهنگی گفت که در برنامه بود که این سامانه را به بخش خصوصی واگذار کنند.
محمدپور: اما این مساله در سیاست‌گذاری ابتدایی نوشته نشده بود.
وعده دیگر این است که از شکل‌گیری تشکل‌های جدید و از فعالیت تشکل‌های قدیمی حمایت شود. این مساله یکی مطالبات ما بود تا شورای تشکل‌های چاپ و نشر در وزارت فرهنگ تایید و تصویب شود. در این چند سال اهمال‌کاری توسط وزارت ارشاد بود که در این حوزه روی خوش نشان نداد. این دوره می‌تواند زمانی باشد که یک تشکل فراگیر ملی در حوزه نشر ایجاد شود یا حداقل این انجمن‌ها بتوانند شورا و تشکل واحد ایجاد کنند تا بتوانند حرف واحدی بزنند و با وزارت فرهنگ و ارشاد طرف حساب باشند.
کافی است ما گفته‌های وزیر فرهنگ را تکرار کنیم، زیرا برخی از خواسته‌های ما همین‌ها است
یعنی کافی است ما گفته‌های وزیر فرهنگ را تکرار کنیم، زیرا برخی از خواسته‌های ما همین‌ها است.
نکته دیگری که در وزارت فرهنگ و ارشاد برای من خیلی مهم است این است که صالحی رویه اشتباهی را که در آمارسازی اتفاق افتاده است، اصلاح کند. واقعیت این است که در وزارت فرهنگ در ابتدا آمار و اطلاعاتی زده شده است. در طول سال‌ها آمار نادرست بیشتر و بیشتر شد و هر دولت تعدادی آمار نادرست روی آمار قبلی می‌گذارد تا بگوید ما از دولت قبلی عقب نیفتادیم. نتیجه این است که ما با حجم زیادی از آمار نادرست مواجه هستیم.
برای مثال در حوزه وزارت فرهنگ و ارشاد، فروش صندلی‌های سینما کاملا دقیق است. مخاطبان می‌توانند در خانه صندلی مورد نظر را بخرند و روی آن نشسته و فیلم را تماشا کنند. سامانه فروش بلیت در آخر ماه نشان می‌دهد در کجا چه فیلمی دیده شده و چطور دیده شده است. اما در حوزه کتاب آمار نداریم! آمارها نادرست است، شمارگان ۲۰۰ نسخه اعلام می‌شود اما ممکن است که از آن کتاب ۲۰ نسخه منتشر شده باشد؛ همچنین ممکن است که دو هزار نسخه منتشر شده باشد چه کسی می‌تواند اثبات کند؟
مرجع آمار و اطلاعات باید وزارت فرهنگ و ارشاد باشد
اینجا مساله ارائه آمار نادرست از طرف ناشر و چاپخانه مطرح می‌شود.
محمدپور: بله قبول است. مبنای تمام آمارهای کتاب خود اظهاری است، وزارت فرهنگ می‌تواند شیوه دیگری بیاورد و اعلام کند که خود اظهاری انجام می‌شود و آن را اصالت‌سنجی کند. وزارت فرهنگ باید از مسیر دیگر به آمار درست دسترسی پیدا کند تا بتواند بر اساس آن سیاست‌گذاری کند.
وزارت فرهنگ که جمع‌آورنده اطلاعات است، خدمات دهنده اطلاعات نیست و این نادرست است
مساله دیگر در آمار سرانه مطالعه است، در دوره قبل وقتی صالحی وزیر فرهنگ بود سرانه مطالعه را ۱۲ دقیقه اعلام کرد، در دوره وزارت محمدمهدی اسماعیلی اعلام شد که سرانه مطالعه ۳۵ دقیقه است در حالی که چیزی تغییر نکرده بود، اما چرا آمار سه برابر شد؟ ما باید مبنایی داشته باشیم تا آمار درست باشد.
مثال دیگر می‌زنم، مرجع آمار و اطلاعات باید وزارت فرهنگ و ارشاد باشد، فرض کنیم همین آمار درست باشد اما به هیچ کدام از آمار وزارت ارشاد بیرون از این وزارتخانه دسترسی نداریم. به عنوان خبرنگار اگر بخواهید به اطلاعات برسید باید از مسئول مربوطه بپرسید در حالی که شما باید بتوانید اطلاعات را پایش کنید.
وزارت فرهنگ که جمع‌آورنده اطلاعات است، خدمات دهنده اطلاعات نیست و این نادرست است. در نمایشگاه کتاب اعلام کردند ۲۵۶۰ ناشر در نمایشگاه کتاب شرکت کردند در حالی که داده‌های آن نمایشگاه اعلام می‌کند ۱۳۰۰ ناشر شرکت کردند چرا آمار در دو ضرب شده‌است؟
در وزارت فرهنگ باید اتاق شیشه‌ای ایجاد شود
آیا در آمار وزارت فرهنگ، ناشران سامانه حضور مجازی هم شمرده شده است؟
محمدپور: اگر می‌خواهند تعداد ناشرانی که توسط کتاب‌فروشان شرکت کردند به حساب بیاورند، به عدد متفاوتی می‌رسیم. آمار نادرست پژوهشگر و خبرنگار را به اشتباه می‌اندازد و رصد اطلاعات برای پیدا کردن مشکل انجام نخواهدشد و بازار نمی‌فهمد ایراد کار کجاست تا خود را اصلاح کند.
برای هر کدام از مشکلات آماری که اعلام کردید، راهکاری در نظر دارید؟
محمدپور: شفاف کردن. حسین انتظامی معاون توسعه وزارت فرهنگ پیشنهاد داد که در وزارت فرهنگ باید اتاق شیشه‌ای ایجاد شود و رفت و آمد اطلاعات شفاف و شیشه‌ای باشد.
چطور می‌توانید از شمارگان کتاب با خبر شوید؟
آرمان‌پور: شاید شمارگان واقعی کتاب دقیق نباشد زیرااین آمار به نوعی از طرف ناشران و به شکل خود اظهاری به دست می‌آید، اما خانه کتاب بر اساس قانون دسترسی آزاد عموم مردم به اطلاعات باید آمار و اطلاعات دقیق و ریز نه به صورت کلی نمایشگاه مجازی و حضوری و دیگر بخش‌ها را برای ناشران و پژوهشگران این عرصه در زمان خود منتشر کند تا فرآیند فعالیت و سرمایه‌گذاری ناشران در حوزه نشر بر اساس یافته‌های علمی و نیازسنجی از مخاطبان باشد.
هنوز کتاب الکترونیک در ایران به رسمیت شناخته نمی‌شود
محمدپور: واقعیت این است که وزارت ارشاد «مغزافزار» ندارد، یعنی اینکه ساختار این وزارتخانه اجرایی است، ساختار فکری پژوهشی نیست. در حالی که جریان فرهنگ، به روز است و از جریان‌های فرهنگی در دنیا شکل می‌گیرند و ما مصرف‌کننده هستیم و تاثیر می‌گیریم.
کتاب الکترونیک اعلام وصول نمی‌شود و شابک نمی‌گیرد
در وزارت فرهنگ همه حتی معاونت فرهنگی دست اجرایی دارد و توان فکر کردن و سازمان فکری ندارد تا برنامه‌ریزی کند و با تیم و نیرو به اجرا برسد، این ساختار در وزارت فرهنگ نیست. پس تعدادی ماموریت قدیمی وجود دارد که آن‌ها را اجرا می‌کنند و این ماموریت‌های قدیمی اصالت وزارت ارشاد شده است.
برای مثال حوزه نشر الکترونیک ۱۰ سال است که به ایران آمده است و هنوز کتاب الکترونیک در ایران به رسمیت شناخته نمی‌شود، کتاب الکترونیک اعلام وصول نمی‌شود و شابک نمی‌گیرد، هنوز ناشرانی که کتاب صوتی منتشر می‌کنند، نمی‌توانند وارد نمایشگاه کتاب شوند.
وزارت فرهنگ هنوز در قالب‌های چاپی قدیم است
اما در دوره سی‌و پنجم جایگاهی برای ناشران الکترونیک درنظر گرفته شده بود.
محمدپور: آن‌ها ناشران الکترونیکی هستند که با CD سر و کار دارند ناشران الکترونیک که با ادبیات مرتبط هستند جایی در نمایشگاه کتاب ندارند.
ادبیات «چاپ بنابرتقاضا» در دنیا وجد دارد اما هنوز در ایران فکری برای آن نشده است
«سازمان توسعه فرهنگ و هنر در فضای مجازی» در وزارت فرهنگ و ارشاد فعال است. قبلا اسم این بخش «رسانه دیجیتال» بود، پیش از این محتوا در دو شکل کتاب و CD ارائه می‌شد. افراد فعال در این حوزه مجوز را از وزارت فرهنگ می‌گرفتند و در نمایشگاه کتاب فعال بودند.
اما از زمانی که کتاب وارد حوزه الکترونیک شد، حضور بخش الکترونیک در نوسان بود، تا اینکه دو سال پیش شورای انقلاب فرهنگی مصوبه داد و اعلام کرد مسئولیت تمام صورت‌های کتاب مانند کتاب چاپی با معاونت فرهنگی است و هرچیزی که شامل کتاب چاپی می‌شود شامل کتاب الکترونیک هم می‌شود. اما این مصوبه اجرا نشد. قرار شد یکساله آیین‌نامه بنویسند اما نوشته نشد و هنوز تکلیف آن مشخص نیست. بعد از سال ۹۸ جایگاهی برای بخش دیجیتال وجود نداشت. فقط سال گذشته توانستیم برای «طاقچه» گوشه‌ای را در روزهای پایانی نمایشگاه کتاب بگیریم.
در حوزه چاپ تحولات متعددی انجام شده است، کتاب به فناوری مرتبط است. ادبیات «چاپ بنابرتقاضا» (Print On Demand) در دنیا وجد دارد اما هنوز در ایران فکری برای آن نشده است، می‌خواهم از کتابی یک نسخه چاپ کنم یا برای کتابی ۱۰ نسخه مخاطب وجود دارد، این کتاب را باید چه کار کنیم؟ وزارت فرهنگ هنوز در قالب‌های چاپی قدیم است.
بزرگترین رخنه در حوزه کتاب در چاپ دیجیتال است
مگر وزارت فرهنگ روی تعداد شمارگان هم قانون دارد؟
محمدپور: با مثالی این موضوع را توضیح می‌دهم، فرض کنیم ناشری بخواهد کتابش را در تعداد مورد نیاز بازار چاپ کند، یعنی از ابتدا هیچ تعدادی از این کتاب را چاپ نمی‌کند؛ این اقدام نمی‌تواند به مدد دستگاه‌های چاپ افست انجام بگیرد. دستگاه‌های جدیدی هستند که کتاب را چاپ و صحافی می‌کند. ناشر از کتاب چاپ نمی‌کند و شاید مشتری نداشته باشد، این هم یک شیوه است و در کجای آیین‌نامه‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دیده شده است؟
بخش وسیعی از مشکلات نشر هست که نمی‌توان آن‌ها را پیگیری کرد به این دلیل که پشتوانه قانونی ندارد
همچنین در این روزها هر زیرپله می‌تواند چاپ دیجیتال انجام بدهد، قواعد چاپ دیجیتال کجا است؟ این در حالی است که اگر چاپخانه‌ای بخواهد یکی از دستگاه‌هایش را جابجا کند باید به نهادهای مختلف اطلاع بدهد، مجوز کسب کند یعنی حوزه چاپ تغییرات گسترده‌ای کرده است و شرایط دگرگون شده است در حالی‌که قوانین این حوزه همان قوانین قدیمی است.
بزرگترین رخنه در حوزه کتاب در چاپ دیجیتال است که هر فردی به فایل کتاب دسترسی پیدا کند می‌تواند کتاب را چاپ کند، همچنین کتاب را می‌تواند در فضای مجازی پخش کند اما وزارت فرهنگ برای این مساله تا به حال هیچ کاری نکرده است.
بخش وسیعی از مشکلات نشر که نمی‌توان آن‌ها را پیگیری کرد به این دلیل است که پشتوانه قانونی ندارد. چندین بار تلاش شد که قانون حمایت از مولفان، مصنفان و هنرمندان که در سال ۱۳۴۸ به تصویب رسیده است، به روز شود، حدود ۱۱ سال پیش دولت لایحه‌ای نوشت و این لایحه چندین بار بازنویسی شد و به مجلس رفت و برگشت خورد و گروه‌های مختلف در سال‌های مختلف آن را بررسی کردند و در سه سال گذشته پیگیری نشد.
هدف شورای تشکل‌های چاپ و نشر کمک به چرخه فرهنگ است
درباره انتظارهای ناشران حوزه کودک و نوجوان از وزیر فرهنگ و معاون فرهنگی توضیح دهید.
فروغی: من به عنوان یکی از اعضای این شورا که در حوزه کتاب کودک فعالیت دارد و به میزان حدود ۶۵٪ آثار تولیدی کتاب کودک در هر سال از طریق اعضای این انجمن تولید می‌شوند عرضم این است که شورای تشکل‌های حوزه چاپ و نشر می‌خواهند به چرخه حوزه فرهنگ کمک کنند. این شورا علاقه‌مند است درباره این موارد با نهادهای تصمیم‌گیر و سیاست‌گذار مذاکره کند.
قوانین بالادستی خوبی داریم اما در اجرا دچار مشکل هستیم و می‌خواهیم برای اجرای بهینه قوانین در حوزه تولید به هم کمک کنیم
ما علاقه داریم تجربیات خود و دیدگاه‌های خود را که برگرفته از سال‌ها کار در حوزه خودمان است در اختیار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار دهیم و اینکه اعلام شد کسی که به عنوان معاون فرهنگی انتخاب می‌شود باید آشنا به این حوزه باشد به این دلیل است که با معاون فرهنگی دارای ادبیات مشترک شویم و او از حرفی که ما می‌زنیم فهم خوبی داشته باشد و حرف او را ما به خوبی بفهمیم.
شورای تشکل‌ها می‌خواهد بگوید که قوانین بالادستی خوبی داریم اما در اجرا دچار مشکل هستیم و می‌خواهیم برای اجرای بهینه قوانین در حوزه تولید به هم کمک کنیم. منظورم از تولید تالیف و ترجمه است. الان شاهد نابسامانی در این حوزه هستیم اینکه شمارگان کتاب اندک شده و پایین آمده و بر چرخه نشر تاثیر منفی گذاشته است به این دلیل است که خوانندگان کتاب ما پایین آمده است. چرا تعداد خوانندگان پایین آمد؟ زیرا به محتوا نگاه سلیقه‌ای انجام می‌شود و ما خواهان این هستیم که بررسی در مسیر صحیح خودش انجام بگیرد.
هیچ ناشری نسبت به بررسی صحیح محتوا مخالفت ندارد
هیچ ناشری نسبت به بررسی صحیح محتوا مخالفت ندارد، همه نگران این هستیم که نگاه‌های سلیقه‌ای در حوزه نظارت شکل بگیرد و این رویکرد مسائل را به سمتی می‌برد که خواننده نسبت به کتاب احساس وابستگی نکند و کتاب‌ها از گردونه خواندن خارج شوند. بسترهای مختلفی وجود دارد که علاقه‌مندان خواندن کتاب به آن بسترها مراجعه کنند بنابراین برای تولید محتوا باید ساماندهی خوبی صورت بگیرد.
باید به رتبه‌بندی ناشران توجه شود و ظرفیت‌هایی که نهادها در این حوزه دارند بهترین ترازو برای تشخیص هستند
اقتصاد کتاب ایران محدود به فروش و داد و ستد در بازار داخل شده است و ما بخشی از اقتصاد و بازار را که گسترده است نادیده گرفتیم. حوزه معاونت باید به این بخش توجه کند این توجه را باید با نوعی از سیاست‌گذاری دنبال کنند که وضعیت ما در ارتباط با کنوانسیون‌های جهانی چیست ما باید به آن‌ها بپیوندیم یا نه.
حضور کتاب ایران و به خصوص کتاب کودک در بازار جهانی و فلوشیپ که در دوره قبل مطرح شده است باید در این دوره به درستی به آن نگاه کنیم.
شورای تشکل‌های نشر می‌گویند که می‌خواهیم زیرساخت‌های حرفه‌ای شدن نشر را دنبال کنیم، تعداد مجوز ناشران بیش از حد زیاد شده است. آنقدر زیاد شده که دارندگان این مجوزها به کار کتاب نمی‌پردازند و از حمایت‌های حوزه نشر برخوردار می‌شوند. همچنین باید به رتبه‌بندی ناشران توجه شود و ظرفیت‌هایی که نهادها در این حوزه دارند بهترین ترازو برای تشخیص هستند، هیچ حوزهای بهتر از حوزه‌های تخصصی نشر نیستند که بتواند درباره صحت و سقم عملکرد ناشران زیر مجموعه خود قضاوت کنند.زیرا شناخت لازم را نسبت به آنان دریافت کرده اند.
آمار نشر مبتنی بر خود اظهاری است، انجمن‌ها می‌توانند نسبت به درجه اعتباری ناشران و عملکرد آن‌ها بهتر نظر بدهند و می‌توانند بررسی کنند که آمار کدام ناشر تا چه حد صحت دارد یا ندارد. تشکل‌های نشر اعلام می‌کنند که باید به رتبه‌بندی ناشران توجه کنیم. تشکل‌های چاپ و نشر می‌خواهند بگویند که ما خواهان این هستیم که در حوزه‌های سیاست‌گذاری برنامه‌ریزی و اجرا دخالت کنیم. ما می‌خواهیم در حوزه‌های سیاست‌گذاری ورود داشته باشیم تا دیدگاه‌ها و نظرات اعضای خود را آنجا بیان کنیم. هیچ‌کس بهتر از تشکل‌های چاپ و نشر نمی‌تواند مجری سیاست‌گذاری‌هایی باشند که در حوزه‌های مختلف کتاب وجود دارد.
وقتی به شورای سیاست‌گذاری نمایشگاه کتاب نگاه می‌کنم تعدادی از افراد این گروه در آن حاضر بودند، چه «بودنی» مد نظر شما است که بودن در شورای سیاست‌گذاری سال‌های گذشته نیست؟
فروغی: حضور نمایندگان تشکل‌ها در شورای سیاست‌گذاری نمایشگاه یکی از امور است. می‌گویم ما باید در همه امور حضور داشته باشیم. تشکل‌ها و نمایندگان باید حضور واقعی باشد و نه حضور صندلی و مجلسی.
نظر شما