وی در سال ۱۷۳۳ میلادی در روستای حاجی قوشان در شهرستان گنبدکاووس متولد شد و آرامگاه او نیز در روستای آق تقای شهر مراوه تپه در استان گلستان قرار دارد. مختوم قلی فراغی دروس ابتدایی را نزد پدر خود دولت محمد آزادی فرا گرفت و سپس در محل قزل آیاق در مدرسه ای به نام «ادریس بابا» مشغول به تحصیل شد.
مدتی بعد وی برای ادامه تحصیل به بخارا و بعد از آن به افغانستان و هندوستان سفر کرد و پس از آن به زادگاه خود باز گشت. مختومقلی ابتدا مادر و سپس در سن ۲۷ سالگی پدر خود را از دست داد و از آن پس به سلوک عرفانی در طریقت نقشبندیه در آمد و به فراغی تخلص یافت .
مختوم قلی بانی ادبیات نوین ترکمن است و دیوان معروف او گنجینه گران بهای ترکمن ها می باشد. نوآوری در ادبیات ترکمن و نقش محوری او در اعتلای این ادبیات، موجب شد تا محمد علی جمال زاده، نویسنده معاصر ایران، او را فردوسی ترکمن ها نامید و مقام او را در احیاء ادبیات و فرهنگ ترکمن، چون مقام فردوسی در عرصه ادبیات فارسی دانست.
اشعار او در دهه ۱۸۷۰ توسط "آرمینیوس وامبری" محقق ادبی و شرق شناس مجار جمع آوری شد و در کتابخانه بریتانیا نگهداری می شود. سه دهه پیش از "وامبری" هم، مختومقلی توسط دو محقق لهستانی به نام های بوریهو و آلکساندر شودزکو به دنیا معرفی شده بود.
فراغی اگرچه از برادران اهل سنت بود اما نوشته های او آکنده از مضامین دینی و عرفانی است و مملو از عشق به ائمه اطهار (س) است. نگاه مختومقلی به قرآن، سیره نبوی، اهل بیت(س)، وحدت اسلامی، غیرت دینی، ظلم ستیزی، عدالت طلبی، تهذیب نفس، مهرورزی، از نشانه های بارز شعر او محسوب می شود. در دیوان مختومقلی فراغی، توجه به عاشورای حسینی مشهود است و در اشعار خود حداقل ۱۰ بار مستقیماً از کربلا یاد نموده است.
این شاعر مسلمان، علاوه بر تکریم شخصیت والای امام حسین (ع)، در بارة شخصیت حضرت فاطمه زهرا (س) نیز ابیاتی دارد. طرز سخن مختومقلی مبتنی بر بیان دردها، مشکلات و زندگی مردم است و در شعر خود مسائل اجتماعی و سیاسی را مطرح و معضلاتی هم‌چون سوادآموزی و نقش زنان در جامعه، فقر و اختلاف طبقاتی و مواد مخدر را مورد توجه قرار داده است.
به همین دلیل مردم ترکمن علاقه خاصی به اشعار این شاعر و عارف بزرگ داشته و او را شخصی با کرامت و محترم می‌دانند. در واقع رمز دلچسب بودن اشعار این شاعر را استفاده از کلمات و لغات ساده و اصطلاحات رایج در سرودن اشعار اوست و به همین دلیل کلام مختومقلی برای عامه مردم قابل درک و هضم است. در دهه ۱۳۷۰، احداث بنای آرامگاه مختوم قلی فراغی آغاز شد و این بنا در ۲۸ اردیبهشت سال ۱۳۷۸ پایان یافت و هم زمان با سالگرد تولد مختومقلی، با حضور صفر مراد نیازوف رئیس جمهور فقید ترکمنستان و وزیر وقت فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران افتتاح شد.
با توجه به احترامی که ترکمن های منطقه برای مختومقلی قائل هستند، تلاش مشترک تهران و عشق آباد، برای برگزاری کنفرانس های جهت معرفی این میراث مشترک به مردم جهان آغاز شد. اجرای برنامه‌ها و اقدامات مشترک بین ایران و ترکمنستان براساس تفاهم نامه منعقده انجام می‌شود که هشت بند دارد و چگونگی همکاری مشترک فرهنگی در آن مندرج است.
کلام آخر اینکه ایران اسلامی، مهد بزرگان بسیاری است که از دیرباز در تمدن بشری تاثیر گذار بوده‌اند، مختومقلی فراغی یکی از این بزرگان است که اگرچه در ایران متولد شده، اما متعلق به تمام بشریت است و باید مردم منطقه بخصوص ایران و ترکمنستان، بیش از پیش او را شناخته و جهانیان را با آثار و معارف وی آشنا سازند.
نظر شما