غفلت از سلامت روان در دنیای پرچالش امروز

به گزارش ایرنا از وبدا ، "سلامت" انسان از دو بعد جسمانی و روانی تشکیل شده، اما همواره، بُعد جسمانی بیش از بُعد روان مورد توجه قرار گرفته و این درحالی است که روان سالم، جسم سالم را پرورش می دهد و این دو، ارتباط مستقیم و متقابلی باهم دارند. عوارض و علائم بیماری جسمی معمولا با چشم قابل دیدن و با حواس پنجگانه قابل درک است، اما علائم بیماری های روان، معمولا درعواطف، احساسات و رفتار فرد نفوذ پیدا می کند.

یکی از مهمترین عواملی که باعث می شود افراد نسبت به سلامت روان خود بی توجه باشند، انگ اجتماعیِ اختلالات روان در مراجعه به مشاور، روانشناس یا روانپزشک، است که نه تنها جامعه ایرانی، بلکه تمامی جوامع را دچار کرده است؛ از طرفی، پایین بودن سطح سواد سلامت مردم نیز منجر می شود که مقوله خودمراقبتی در حوزه سلامت روان، همچنان مورد غفلت واقع شود.

درست است که در سال های اخیر انگ مراجعه به مشاور یا روانشناس تاحدودی کاهش یافته، اما هنوز هم این نگرش به قوت خود باقیست و سلامت روان جزو اولویت های زندگی مردم محسوب نمی شود.

با وجود عوامل استرس‌زای فراوانی که هر لحظه آماده شلیک به روانِ بی دفاع انسانهاست، زمان آن رسیده که مقوله پیشگیری در راس تصمیم گیری های کلان قرار گیرد و تمام بخش های کشور به نوعی در این زمینه نقش آفرینی کنند، زیرا این موضوع نه ‌تنها به بهبود کیفیت زندگی فردی کمک می‌کند، بلکه به تقویت بنیادهای اجتماعی و فرهنگی ما نیز می‌انجامد. با ارتقای سلامت روان، می‌توانیم دنیایی بسازیم که در آن همگان احساس امنیت، شادی و رضایت داشته باشند.

۱۰ اکتبر از سوی فدراسیون جهانی بهداشت روان (WFMH) به عنوان “روز جهـانی سلامت روان ” نامگذاری شده است. این فدراسیون برای این روز در هر سال، یک شعار خاص را انتخاب می کند. در ایران (۱۸لغایت۲۴ مهر) به نام هفته سلامت روان نامگذاری شده است و عمده ترین هدف در این هفته ارتقا و افزایش آگاهی و تغییر و اصلاح نگرش مردم نسبت به مسائل بهداشت روان است.

بر اساس مطالعات انجام شده در سال ۱۳۷۸، شیوع اختلال‌های روانی در زنان حدود ۲۵ درصد و ۱۴ درصد در مردان و این نشان می‌دهد که زنان با توجه به نقش‌های مهمی که در جامعه دارند، نیازمند رسیدگی و توجه بیشتری هستند. از نظر شیوع اختلال روانی بر اساس محل سکونت نیز روستاها آمار بیشتری دارند که شامل ۲۱ درصد در روستا و ۲۰ درصد در شهرها است.

بر اساس این مطالعات، در سنین بین ۲۵ تا ۴۴ سال که سن فعالیت اجتماعی و اقتصادی افراد است، میزان شیوع اختلال روانی بیشتر و بعد از آن نیز محدوده ۱۵ تا ۲۴ سال که سنین فعال در تحصیلات و ورود به جامعه است، میزان شیوع بیشتر مشاهده می‌شود.

سلامت روان، موضوعی همه جانبه و فرابخشی است

دکتر محمد رضا شالبافان، روانپزشک و سرپرست دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت در گفت و گویی، با بیان اینکه سلامت روان، موضوعی همه جانبه و فرابخشی است، افزود: شرایط اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی در تمامی جوامع می تواند منشا بروز آسیب های روانی در مردم باشد و در این زمینه، به غیر از وزارت بهداشت، تمامی نهادهای دولتی و غیردولتی نقش دارند.

وی افزود: درست است که وزارت بهداشت متولی امر سلامت است، اما بخش اعظم مولفه های موثر بر سلامت خارج از حوزه وزارت بهداشت است و تلاش وزارت بهداشت برای تمرکز خدمت رسانی به منظور بهبود وضعیت سلامت روان و کاهش آسیب ها و پیشگیری و درمان بیماری ها است.

هدفگذاری ها باید به گونه ای باشد که با شیب مناسبی به سمت کاهش آسیب های روانی و اجتماعی پیش برویم.

وی با بیان اینکه در زمینه آمار ابتلا به بیماری های روانپزشکی، استانداردی مشخص نشده و حتی یک مورد از ابتلا به این بیماری ها بازهم قابل تامل است، گفت: هر درصدی از ابتلا، برای ما درصد بالایی محسوب می شود و نباید خود را به میزان خاصی از آمارها راضی کنیم؛ هدفگذاری ها باید به گونه ای باشد که با شیب مناسبی به سمت کاهش آسیب های روانی و اجتماعی پیش برویم.

از هر چهار نفر، یک نفر به یکی از اختلالات روان مبتلاست

دکتر شالبافان در ادامه افزود: با توجه به اینکه طبق آخرین آمارها در کشورمان، از هر چهار نفر، یک نفر به یکی از اختلالات روان مبتلاست، تمامی نهادها باید در حوزه کاهش آسیب های روان به طور جدی برنامه ریزی کرده و گام بردارند، زیرا دستیابی به اهداف کلان و سیاست های بالادستی در جامعه ای سالم محقق می شود.

وی با بیان اینکه افسردگی و اختلالات اضطرابی شایع ترین مشکلات سلامت روان در کشور محسوب می شوند، گذر از دوران همه گیری کووید۱۹ را یکی از عوامل زمینه ساز ناخوشی روان انسانها عنوان و تصریح کرد: پس از همه گیری کووید۱۹، اختلالات روانپزشکی در سراسر دنیا افزایش یافته که می تواند ناشی از تشدید مشکلات اجتماعی، اقتصادی، خانوادگی و فردی در این برهه از زمان باشد.

افسردگی و اختلالات اضطرابی شایع ترین مشکلات سلامت روان در کشور محسوب می شوند

سرپرست دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت با بیان اینکه انسان سالم محور توسعه پایدار است، بر لزوم توجه دولت ها به موضوع بهداشت روان مردم، تاکید کرد و گفت: در این زمینه وزارت بهداشت جمهوری اسلامی ایران نیز در سه سطح به مشکلات روان ورود کرده که سطح یک مراکز جامع سلامت، سطح دوم مراکز درمان سرپایی سراج و سطح سوم بیمارستان های تخصصی روانپزشکی برای ارائه خدمات بستری است.

دکتر شالبافان ادامه داد: حدود ۳ هزار روانشناس در مرکز جامع سلامت به مراجعان، خدمات سلامت روان ارائه می دهند. همچنین ۱۰۶ مرکز سراج در کشور داریم که خدمات تخصصی سرپایی سلامت روان ارائه می دهند.

لزوم توسعه خدمات مشاوره سلامت روان در کشور

وی با تاکید براینکه خدمات سلامت روان باید در سطح کشور توسعه و ارتقا یابد، گفت: با توجه به آمار اختلالات روانی و گستره جغرافیایی کشور، توسعه خدمات مشاوره سلامت روان و افزایش دسترسی به این خدمات، الزامی است.

وی با بیان اینکه خودمراقبتی یکی از جنبه‌های مهم پیشگیری از بیماری‌ها محسوب می‌شود که در زمینه سلامت روان و در مقابله با رویدادهای استرس زا، از اهمیت ویژه ای برخوردار است، ادامه داد: افراد می توانند سواد سلامت روان خود را با حضور در کارگاه‌های آموزشی معتبر توانمندسازی فردی و یا مراجعه به مشاور، غنی سازند.

وی ادامه داد: کتب و مقالات معتبر نیز نقش بسزایی در افزایش آگاهی نسبت به موضوعات سلامت محور دارند. رویارویی با حوادث استرس زا در زندگی روزمره غیرقابل اجتناب است، اما سازگاری بهینه با این رویدادها، بسیار بسیار اهمیت دارد؛ یکی از وظایف اصلی دفاتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد و مراکز وابسته به وزارت بهداشت نیز توانمند کردن افراد در رویارویی با موقعیت‌های استرس‌زای زندگی است.

وی با اشاره به اهمیت سلامت روان در محیط کار به عنوان بخش اعظم روزمرگی افراد، تصریح کرد: شعار روز جهانی و هفته ملی سلامت روان در سال جاری، "اولویت امروز، سلامت روان در محیط کار" است و عمده ترین هدف در این هفته ارتقا و افزایش آگاهی و تغییر و اصلاح نگرش مردم نسبت به مسائل بهداشت روان است.

سلامت روان در محیط کار، زمینه ساز یک خانواده پرنشاط

دکتر شالبافان با بیان اینکه سلامت روان در محیط کار زمینه ساز سلامت روان و نشاط اعضای خانواده است، افزود: پیشگیری از ابتلا به اختلالات روانپزشکی بر درمان این اختلالات اولویت دارد، یعنی پیش از گرفتار شدن در دام استرس، اضطراب و افسردگی، باید بر نحوه توانمندسازی فردی آگاهی یابیم.

وی گفت: محیط کاری ذاتا می تواند منشا استرس باشد، اما آگاهی از نحوه مقابله با استرس های شغلی برای همه افراد، چه کارفرما و چه کارکنان، الزامی است. در این راستا، محتواهای آموزشی با رویکرد بومی سازی تهیه و در اختیار سازمان ها و مراکز قرار گرفته است.

این روانپزشک، تشخیص و مداخله زودهنگام اختلالات روان را در افزایش توانمندسازی مردم و ارتقای سطح سلامت روان جامعه، موثر دانست و اظهار کرد: نیمی از جمعیت جهان شاغل هستند و اکثرا، ساعات طولانی را در محیط کاری سپری می کنند، بنابراین محیط کاری باید امن، پرنشاط و آرامش بخش باشد. جامعه از افراد تشکیل شده و چنانچه سلامت روان تک تک اعضای جامعه تامین شود، به صورت زنجیره وار، سلامت روان جامعه تامین خواهد شد.

سلامت روان کارکنان منجر به افزایش بهره وری محیط کار خواهد شد

دکتر شالبافان با بیان اینکه سلامت روان کارکنان منجر به افزایش بهره وری محیط کار خواهد شد، گفت: همه ما مسئول سلامت روان خود و همکارانمان در محیط کاری هستیم و باید تلاش کنیم منبع ایجاد آسیب های روانی برای دیگران نباشیم. از سوی دیگر درصد بسیار زیادی از بار مالی سیستم ها، اعم از گردش مالی نامناسب و افت درآمدزایی، به دلیل کاهش عملکرد کارکنان و ناشی از مشکلات سلامت روان آنهاست.

سرپرست دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت افزود: افراد باید نسبت به اهمیت سلامت روان خود حساس شوند و مانند بیماری های جسمی، اگر نیاز به درمان، کنترل و مداخله های تخصصی دارند، حتما به مشاور، روانشناس و روانپزشک مراجعه کنند. هرکسی ممکن است به دلایل متفاوت در هر دوره ای از زندگی، دچار اختلالات روان شود، اما باید نسبت به کنترل و درمان مشکلش هرچه سریع تر اقدام کند.

نسبت به سلامت روان اطرافیان مسئول باشیم

وی گفت: بروز هرگونه تغییر در افکار، احساسات، خواب یا اشتها، باید جدی گرفته شود و فرد نسبت به درمان به موقع اقدام کند و چنانچه افراد روان سالمی دارند باید آن را حفظ کنند. همچنین باید نسبت به سلامت روان اطرافیان نیز مسئول باشیم و اگر کسی در خانواده یا محیط کار نیاز به مداخلات سلامت روان دارد، او را راهنمایی کنیم.

به گفته سرپرست دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت، مراکز جامع سلامت در سراسر کشور در دسترس است و افراد چنانچه نیاز به مشاوره و مداخلات درمانی دارند، می توانند به این مراکز مراجعه کنند.

اهمیت انگ زدایی از اختلالات روان

وی بر اهمیت انگ زدایی از اختلالات روان تاکید کرد و گفت: همه افراد باید این نگرش را در خود ایجاد کنند و بدون اینکه اطرافیان را قضاوت کنند، در زمینه بهبود سلامت روان به آنها کمک کنند. باید در مسیر رفع انگ اختلالات روان، گام برداریم و هرکسی باید این اصلاح را از خود آغاز کند.

مراقب آسیب های فضای مجازی باشیم

وی درخصوص آسیب های فضای مجازی در سلامت روان، عنوان کرد: فناوری بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی روزمره انسان شده است و از محیط کار تا زندگی شخصی، فناوری در زندگی ما حضور دارد. با این حال، چالش اصلی امروز، پیدا کردن تعادل بین استفاده مداوم از فناوری و تأثیرات منفی آن بر سلامت روان است.

دکتر شالبافان ادامه داد: ظهور رسانه‌های اجتماعی باعث افزایش نگرانی‌ها در مورد تأثیر آن بر سلامت روان شده است. تحقیقات نشان می‌دهد که استفاده بیش از حد از این پلتفرم‌ها، مخصوصا در گروه سنی کودک ونوجوان، می‌تواند به کاهش عزت‌نفس، انزواطلبی، افسردگی و اعتیاد به اینترنت و شبکه های مجازی منجر شود.

وی گفت: ارتباطات اجتماعی از طریق شبکه‌های مجازی و اینترنت بسیار ضعیف‌تر از ارتباطات واقعی است و در دراز مدت به انزوای اجتماعی، افسردگی و به خطر افتادن سلامت روان افراد می‌انجامد و به صورت ناخودآگاه و بدون آن‌که حتی مطلع باشیم، ممکن است به سلامت روان آسیب برساند.

ورزش کنید تا بانشاط بمانید

سرپرست دفتر سلامت روان وزارت بهداشت، توصیه کرد که برای حفظ سلامت روان می توان در دسترس ترین روش ها را در زندگی روزمره به کار گرفت؛ مثلا می‌توان میزان استفاده از شبکه های مجازی را محدود و ورزش را جایگزین آن کرد.

وی، خواب منظم، تغذیه مناسب، مدیریت استرس، تاب آوری در بحران ها، ارتقای مهارت های زندگی، پرداختن به فعالیت های هنری، طبیعت گردی، یادگیری مهارت های جدید، حفظ روابط دوستانه و خانوادگی و دوری از دخانیات و الکل را از جمله راهکارهای در دسترس برای داشتن روانی سالم عنوان کرد.