بَلی چینون +فیلم

به گزارش ایرنا، حدود پنج میلیون هکتار از وسعت کشور را جنگل‌های زاگرس تشکیل می‌دهد که ساکنان زیادی از شمال غرب تا جنوب غرب کشور در حاشیه این اراضی زندگی می‌کنند و معیشت آنها وابسته به جنگل و منابع طبیعی است و با روش‌های سنتی از جمله دامداری و زراعت از این موهبت الهی استفاده می‌کنند.

سالانه سه میلیون تن بلوط از پنج میلیون هکتار جنگل‌های زاگرس تولید می شود. حدود ۸۰ درصد از جنگل های استان کهگیلویه و بویراحمد را درختان بلوط تشکیل می دهند که از هر درخت به طور متوسط سالانه ۲۰ کیلوگرم بلوط برداشت می شود.

برداشت میوه بلوط از جنگلهای کهگیلویه و بویراحمد از آبان ماه آغاز می شود و تا نیمه اول دی ماه هر سال ادامه دارد.

درختان بلوط از گذشته های دور تاکنون یکی از عناصر اصلی زندگی مردم ساکن در رشته کوه های زاگرس محسوب می شوند که با شروع فصل پاییز و با به بار نشستن میوه پرکاربرد این درختان کهنسال، مردم دیار زاگرس بخصوص استان کهگیلویه وبویراحمد راهی جنگل‌های سبز فام این خطه می شوند و به برداشت میوه آن بلوط مشغول می شوند.

درختان کهنسال بلوط که عمری به درازای تاریخ دارند در میان مردمان این خطه از جغرافیای سبز فام بخصوص عشایر و روستانشینان همیشه از حرمت خاصی برخوردار بوده و از آن به عنوان عضوی از خانواده خود مراقبت می کردند.

جنگل بلوط در کهکیلویه و بویراحمد ، که از آن بعنوان طلای سبز یاد می کنند همانند کمربندی زیبا، شاداب و خرم اغلب شهرهای این استان را احاطه کرده است.

برای تهیه گزارش از برداشت میوه درختان بلوط بعد از گذر از تنگ زیبای گنجه‌ای و مشاهده درختان رنگارنگ و سر به فلک کشیده آن در پیچ و خم های جاده در بالادست مسیر سی سخت به روستای زیبای ده برآفتاب شهرستان دنا در پایین دست رشته کوه دنا رسیدیم.

در حاشیه دو طرف جاده ماشین های پارک شده که گویا سرنشینان این وسایل نقلیه به برداشت میوه بلوط در بالادست روستا مشغول بودند توجه ما را جلب کرد.

هر چند در گذشته اهالی روستا برای برداشت میوه درخت بلوط به صورت سنتی بعد از طی مسافت طولانی و عبور از مراتع همراه با چند کاروان و استفاده از الاغ برداشت بلوط را انجام می دادند ولی این شیوه هم در گذر زمان تغییر کرد.

بعد از طی مسافت کوتاه و پیاده روی در لابلای درختان تنومند بلوط صدای گوشنواز برخورد چوب بلند که در زبان محلی استان کهگیلویه وبویراحمد به "جِلد" معرف است سراغ سوژه خود بَلی چینون رفتیم.

تنها تجهیزات ما برای تهیه این گزارش گوشی تلفن همراهی بود که با هزار دردسر برای تهیه این صحنه های جذاب به روز کرده بودیم.

با نزدیک شدن به این صحنه صدای آهنگ محلی تلفن همراه بانوی خانواده با صدای برخورد چوب بلند "جِلد" مرد خانواده به شاخه های درخت بلوط صدایی دلنشین را در پایین دست کوه سفید پوش دنا طنین انداز می کرد.

این خانوده که همراه دختر و پسر کوچک خود به برداشت بلوط مشغول بودند به گفته خودشان طی یک ساعت از فعالیت خود بیش از ۲ گونی "کیسه" بلوط رسیده جمع آوری کردند.

مرد خانواده که خواست نامش فاش نشود میزان باردهی بلوط‌های این خطه از جنگل‌های زاگرس را نسبت به سالهای قبل کمتر دانست و گفت: از ین میوه ها برای تهیه نان محلی "کَلگ" استفاده می کنیم.

وی گفت: از این میوه علاوه بر تهیه نان محلی کَلگ مقداری را هم هم به صورت میوه در بازار به فروش می رسانیم.

نان بلوط چطور پخته می‌شود؟

پختن نان بلوط بسیار دشوار و زمانبر است. که دستور پخت آن از این قرار است:

ابتدا باید پوست بلوط‌ها را کنده شود. بلوط یک پوسته سخت دارد که به وسیله ابزاری به نام «رُنجُک» گرفته می‌شود. ولی این پایان داستان نیست و باید پوسته بعدی هم کنده شود. برای این کار،‌ بلوط‌ها را در آفتاب پهن می‌کنند تا کاملا خشک و سفت شوند تا بتوانند پس از خشک شدن کامل، پوسته دوم آن را جدا کنند.

پس از اینکه بلوط‌ها خشک شدند، لایه بعدی که «جَفت» نام دارد به راحتی جدا می‌شود. جفت بسیار پرخاصیت است و برای درمان بیماری‌های معده و مشکلات پوستی نظیر اگزما و… استفاده می‌شود.

بعد از اینکه جفت هم جدا شد و مغز بلوط‌ها در آفتاب خشک شد، نوبت به آسیاب کردن مغزها می‌رسد. هنوز هم در نواحی روستایی دامنه‌های زاگرس، از آسیاب‌های سنگی و دستی برای آرد کردن مغز بلوط استفاده می‌شود.

معمولا بلوط را به اندازه آرد گندم آسیاب نمی‌کنند و می‌گذارند دانه‌هایش کمی درشت‌تر باشد تا بتوانند آن را در آب شستشو بدهند و تلخی‌اش را بگیرند.

آرد درشت بلوط در این مرحله، تانن زیادی دارد و تلخ است و باید تلخی‌اش گرفته شود. برای این کار، در آب جوش ریخته می‌شود و به مدت سه شبانه‌روز در سبدهای مخصوصی نگه داشته می‌شود و روی آن را با برگ بلوط و پتو می‌پوشانند تا گرم بماند و تاننش جدا شود. بعد از سه روز، آن‌ را در آب روان قرار می‌دهد تا تلخی‌اش با آب روان گرفته شود. پس از این مرحله، نوبت خمیر کردن می‌رسد.

تلخی آرد بلوط که گرفته شد، آن را حسابی ورز می‌دهند تا حالت خمیری پیدا کند. این خمیرها را به چانه‌های ریز تبدیل می‌کنند و با چوبی به نام حسوم، بر پشت تاوه‌ای که روی آتش ذغال داغ شده است، پهن می‌کنند تا بپزد.

درخت بلوط گذشته از تلطیف هوا و زیبایی محیط زیست از نظر اقتصادی ، ارزش زیادی دارد که تاکنون چندان مورد توجه قرار نگرفته است.
بلوط گیاهی است "پایا" و از خانواده راش که در ارتفاع ۸۰۰ تا ۲۵۰۰ متری از سطح دریامی روید و از شاخص ترین گونه ناحیه رویش سردسیری ( ناحیه ایران - تورانی ) می باشد.

حدود پنج میلیون هکتار از وسعت کشور را جنگل‌های زاگرس تشکیل می‌دهد که ساکنان زیادی از شمال غرب تا جنوب غرب کشور در حاشیه این اراضی زندگی می‌کنند و معیشت آنها وابسته به جنگل و منابع طبیعی است و با روش‌های سنتی از جمله دامداری و زراعت از این موهبت الهی استفاده می‌کنند.

سالانه سه میلیون تن بلوط از پنج میلیون هکتار جنگلهای زاگرس تولید می شود.

حدود ۸۰ درصد از جنگل های استان کهگیلویه و بویراحمد را درختان بلوط تشکیل می دهند که از هر درخت به طور متوسط سالانه ۲۰ کیلوگرم بلوط برداشت می شود.

از مساحت پنج میلیون هکتاری جنگلهای زاگرس در استانهای ایلام،کرمانشاه،لرستان و کهگیلویه و بویراحمد بطور متوسط سالانه سه میلیون تن میوه بلوط تولید می شود.

رییس اداره جنگلداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری کهگیلویه و بویراحمد حال بلوط های حوزه زاگرس را ناخوش دانست و گفت: ورود سوسک بذرخوار به بلوط های زاگرس باعت تخریب بخ زیادی از این جنگلها شده است.

جواد رحیمیان با اشاره به بررسی بخش زیادی ازجنگلهای حوزه این استان بیان کرد: امسال به دلیل شرایط جوی و بارش های کم سوسک بذر خوار بخش زیادی از جنگلهای حوزه زاگرس و بخصوص این استان را آلوده کرده است.

وی تصریح کرد: این آفت با تخم گذاری در میوه های بلوط علاوه بر آلوده کردن میوه بلوط زمینه تخریب جنگلها را نیز با رشد آفت فراهم می کند.

رحیمیان اضافه کرد: از ۹۹۷هزار هکتار مساحت جنگل های استان، ۸۰ درصد (حدود۷۰۰ هزار هکتار)آن ازگونه بلوط و بقیه را سایر گونه ها تشکیل می دهد.

وی گفت: در گذشته میزان برداشت بلوط از جنگل‌های این استان بین ۵۰ تا ۷۰ هزار تن بوده که با توجه آلوده شدن بخش زیادی از مساحت جنگلهای استان به این آفت به شیوع سوک بذر خوار پیش بینی می شود میزان برداشت ۵۰ درصد کاهش یابد.

رحیمیان گفت: با دخل وتصرف انسان در تخریب جنگل و ادامه شیوع بیماری هر روز به نابودی جنگلهای زاگرس نزدیکتر می شویم.

وی تامین به موقع اعتبار را راهکاری مناسب برای مقابله با بیماریهای موجود در جنگلهای زاگرس دانست و افزود: نجات جنگلهای زاگرس نیازمند حمایت همه جانبه مسئولان کشوری و استانی است.

مردمان خطه جنوب زاگرس در گذشته که در زندگی خود به همجواری با درختان بلوط عادت داشتند همواره در کاشت و نگهداری از این درختان نقش مهمی ایفا می کردند.

در گذشته مردمان حوزه زاگرس برای احیای این نعمت خدادادی و طبیعی تجدید حیات بلوط را ازطریق دانه شاخه "زاد" انجام می دادند ولی در این سالها به علت گستردگی دام در سطح جنگل ها شیوه دانه زاد کمتردیده می شود.
با توجه به تخریب بی رویه جنگلها از سوی سودجویان تجدید حیات به صورت " جست " ریشه زاد نیز روشی مناسب برای احیای این جنگلها محسوب می شود.
به گفته کارشناسان ۳۰ درصد از۱۰۰ کیلوگرم میوه بلوط پوسته و بقیه را مغز تشکیل می دهد و از هر ۱۰۰ کیلو گرم مغز، ۴۰ درصد آب و بقیه از مواد چربی و غذایی تشکیل شده که از نظر مواد خام و پروتئینی (کلسیم و فسفر) فقیر ، ولی از نظر چربی بسیار غنی است.
عشایر و روستاییان علاوه بر استفاده چند منظوره از بلوط از برک و شاخه درخت جهت خوراک دام و از چوب آن گذشته از سوخت، درساخت بناهای محلی نیز استفاده می کردند.
همچنین عشایر و روستانشینان حوزه زاگرس پوسته روی میوه بلوط ، تانن که بزبان محلی" جفت " می گویند را استخراج می گردد و از این ماده درطب سنتی برای درمان درد معده، اسهال ، سوختگی و زخم مورد استفاده قرار می دادند.

دیگر موارد استفاده میوه بلوط در صنایع نفت جهت ساخت فیلتر چاه- های حفاری ، صنایع شیمیایی برای تهیه داروهای شیمیایی و مواد آزمایشگاهی و در عکاسی و مرکب سازی می توان نام برد.

تهیه آرد و پخت نان از میوه بلوط یکی از روشهای متداول و قدیمی استفاده از این محصول طبیعی است که در زمان های گذشته و به علت کمبود آرد و نان استفاده می شده که دارای خواص بسیار زیادی هم بود .

دورهمی های مردم و عشایر ساکن در رشته کوه زاگرس و بلوط های که برای کباب در آتش می انداختند یکی دیگر از آیین های زیبایی است که نه تنها به فضای خانواده و ایل صمیمیت می بخشید بلکه از این رهگذر اهمیت این درختان به صورت آشکاری برای اعضای خانواده ثابت می شد. .

درختان بلوط که سالیان درازی است با نقش بسیار حساسی که در تعدیل آب و هوای رشته کوه زاگرس و حیات وحش آن داشته اند متاسفانه در سالیان گذشته با بی مهری طبیعت و برخی از مردم دچار مشکلات فراوانی شده اند .

قطع درختان به بهانه تهیه زغال ، آتش سوزی های گسترده و نابودی جنگل های بلوط در کنار بیماری های متعدد در سالیان اخیر موجب شده حجم زیادی از درختان بلوط در سراسر رشته کوه زاگرس دچار نابودی شوند.

هر چند در سال های اخیر برنامه هایی برای حفاظت از این جنگل ها آغاز شده اما سرعت احیای جنگل های بلوط در مقایسه با سرعت نابودی درختان مناسب نبوده و ضرورت تلاش های بیشتر در راستای احیای این جنگل ها برای ساکنین این مناطق امری حیاتی است .