به گزارش ایرنا، شهر سالم و ایمن یک نتیجه نیست، بلکه یک فرآیند است؛ شهر سالم یعنی آگاهی از وضعیت سلامت و تلاش برای بهبود آن؛ شهر سالم شهری نیست که دارای یک وضعیت ویژه و خاصی از سلامتی باشد و هر شهری می تواند بدون توجه به وضعیت سلامتی مردمش یک شهر سالم باشد. پیش زمینه های شهر سالم عبارت از تعهد برای سلامت و ایجاد فرآیند و ساختاری برای رسیدن به آن است.
مراغه دومین شهر بزرگ استان آذربایجان شرقی موفق به اخذ گواهی شهر سالم شده است؛ فرایند شهر سالم که از دی ماه سال ۹۷ آغاز شده است و صدیقه صلواتی دبیری آن را بر عهده داشت.
آیین اعطای لوح شهر سالم امروز سه شنبه - ۱۳ آذر - با حضور محمدرضا ظفرقندی وزیر بهداشت درمان و آموزش پزشکی، مسئولان وزارت بهداشت و نیز مسئولان شهرستان مراغه در ستاد وزارت بهداشت برگزار شد.
خبرنگار ایرنا در خصوص مفهوم شهر سالم، فرایند اخذ گواهی با خانم صلواتی به گفت‌وگو پرداخت.
در شهر سالم محیط های فیزیکی و اجتماعی به طور مداوم بهبود می یابد
دبیر برنامه شهر سالم مراغه گفت: در شهر سالم به طور مستمر محیط های فیزیکی و اجتماعی بهبود پیدا می‌کند و منابع محلی به نحوی گسترش می‌یابند که افراد قادر شوند از یکدیگر در انجام کارکردهای زندگی حمایت کنند. در واقع در یک شهر سالم، شهروندان این توانمندی را پیدا می‌کنند که عوامل تأثیرگذار در سلامت خویش را شناسایی کرده و قابلیت‌های خود و جامعه را به حداکثر برسانند.
صلواتی خاطر نشان کرد: سازمان جهانی بهداشت معتقد است، سلامت فقط نبود بیماری نیست، سلامت شامل رفاه کامل جسمی، روانی و اجتماعی نیز می شود حتی به تازگی در برخی مجامع علمی صحبت از بُعد معنوی سلامت نیز شده است؛ شهر سالم نگاهش به سلامت تنها یک نگاه تک بعدی نبوده بلکه تمامی تعیین کننده‌های اجتماعی و اقتصادی سلامت را نیز مد نظر دارد.
وی افزود: در این رویکرد وزارت بهداشت به تنهایی و هرگز قادر به تامین سلامت مردم نخواهد بود و در بهترین حالت، می تواند فقط خدمات بهداشتی و درمانی خوبی ارائه دهد در حالی که بسیاری از عواملی که به طور مستقیم و غیر مستقیم بر سلامت اثر دارند، خارج از مرزهای وزارت بهداشت قرار دارد.
عضو هیات علمی دانشکده علوم پزشکی مراغه، آب، خاک کشاورزی، هوایی که تنفس می‌شود، شغل و درآمد، سیستم آموزش و پرورش، جاده‌ها، کوچه‌ها و خیابان‌هایی که در آن زندگی می‌کنیم، وسایل نقلیه، محیط های شغلی، شرایط اجتماعی، آداب و رسوم فرهنگی، شرایط سیاسی، شرایط اقتصادی جامعه و صدها عامل دیگر هستند که سلامت انسان ها را در جامعه رقم می زنند.
صلواتی ادامه داد: این موارد هیچ یک در حوزه استحفاظی وزارت بهداشت قرار ندارد بلکه تمامی وزارتخانه ها، بخش‌ها و نهادهای حاکمیتی و حتی بخش های خصوصی و تجاری متولی آن هستند.
نقش مردم برای حکمرانی خوب را نباید فراموش کرد
صلواتی با بیان اینکه باید تمامی بخش‌ها برای حفظ و بهبود سلامت وارد عمل شوند و نقش آفرینی کنند، گفت: این یعنی پیاده سازی رویکرد سلامت در همه سیاست ها و به دنبال آن اجرای حکمرانی خوب برای سلامت را شاهد خواهیم بود.
دبیر شهر سالم مراغه ادامه داد: برای یک حکمرانی خوب برای سلامت، نقش مردم و جامعه مدنی را هم نباید فراموش کرد. مردم با رفتارهای خود سلامت خود و اطرافیانشان را تحت تاثیر قرار می دهند و جامعه مدنی قابلیت و ظرفیت خاصی برای کمک به بهبود سلامت و پیشگیری از بیماری ها دارد.
وی افزود: شهر سالم به دنبال این است که اصول حکمرانی خوب برای سلامت را در شهر پیاده کند و از این طریق راه توسعه را هموار سازد چون زیربنا و محور توسعه پایدار، انسان سالم است.
وی سلامت را یک موضوع سیاستی پیچیده و چالشی دانست و گفت: به طور مثال از عمده عوامل مرگ و میر در کشور بیماریهای قلبی عروقی است که در دراز مدت و در اثر عوامل مختلف ژنتیکی، رفتاری، محیطی شکل می گیرد که اغلب قابل پیشگیری است اما وزارت بهداشت به تنهایی قادر به اقدام برای پیشگیری نخواهد بود.
عضو هیات علمی دانشکده علوم پزشکی مراغه گفت: متاسفانه رویکرد بخش سلامت بیشتر به سمت درمان افرادی است در حالی که شهر سالم می‌گوید اجتماع و شهری ساخته شود که زمینه ابتلا به بیماریهای قلبی عروقی، آسیب های شغلی، حوادث ترافیکی و غیر ترافیکی، افسردگی ناشی از فقر اقتصادی و بسیاری از زمینه های آسیب رسان به سلامت به تدریج و طی سیری بلند مدت و پیوسته، کمتر و کمتر شود و از رویکرد مشارکت مردمی و مشارکت بین بخشی و تصمیم گیری آگاه از شواهد علمی استفاده کنیم.
نخستین شهر سهند دومی مراغه
وی افزود: رویکرد شهر سالم در سال ۱۹۸۶ میلادی و به دنبال انتشار منشور اوتاوا آغاز شد. این منشور یک توافقنامه بین المللی بود که در نخستین کنفرانس بین المللی ارتقای سلامت در کانادا توسط سازمان جهانی بهداشت ارائه شده بود. به دنبال آن تعدادی از شهرهای اروپایی این برنامه را راه اندازی کردند و به تدریج به یک جنبش جهانی تبدیل شد و شهرهای مختلف در سرتاسر جهان این رویکرد بین بخشی و مشارکتی به سلامت را اتخاذ کرده‌اند.
صلواتی گفت: در ایران برای نخستین بار در سال ۱۳۷۰ به دنبال نخستین سمپوزیم شهر سالم در تهران، پروژه شهر سالم در کوی ۱۳ آبان تهران کلید خورد. اما نخستین شهری که توانست نشان بین المللی را به طور رسمی از سازمان جهانی بهداشت دریافت کند شهر سهند در آذربایجان شرقی بود و شهر مراغه دومین شهر محسوب می شود.
دبیر شهر سالم مراغه در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه چرا و چگونه شهر مراغه در لیست متقاضیان اخذ این گواهی قرار گرفت، گفت: در سال ۹۷ پیشنهاد اجرای برنامه شهر سالم را به رئیس دانشکده علوم پزشکی وقت ارائه کردم و پس از اخذ موافقت وی، جلسه‌ای با فرماندار وقت شهرستان ویژه مراغه برگزار شد.
وی افزود: خوشبختانه اجرای برنامه شهر سالم توسط فرماندار وقت نیز مورد حمایت قرار گرفت و برنامه آغاز شد. هر شهری در آغاز اجرای برنامه باید فرمی را به عنوان فرم ثبت نام، تکمیل و به سازمان جهانی بهداشت ارائه کند که این فرم نیز تکمیل و پس از تایید فرماندار به سازمان جهانی بهداشت ارسال شد. چند سال پس از آغاز برنامه نیز شبکه ملی شهر های سالم در کشور تشکیل شد که چند شهر از جمله سهند، مراغه، جلفا، سیب و سوران، پاوه، آران و بیدگل عضو این شبکه هستند.
صلواتی گفت: با توجه به فعالیت هایی که در شهر مراغه انجام شده بود، تلاش شد تا با متولیان امر از دفتر سازمان جهانی بهداشت در ایران، وزارت بهداشت و همچنین مشاوران برنامه شهر سالم از مرکز تحقیقات مدیریت سلامت تبریز ارتباطات بیشتری برقرار شود تا آنها نیز در جریان اقدامات انجام شده در راستای برنامه شهر سالم در مراغه قرار بگیرند و خوشبختانه این نهادها نیز نهایت همکاری و کمک فنی و علمی را برای پیشبرد برنامه شهر سالم در این شهر داشتند.
عضو هیات علمی دانشکده علوم پزشکی مراغه گفت: برای گرفتن این گواهی لازم است که نظام و سیستمی در شهر ایجاد شود که منعکس کننده مشارکت بین بخشی ادارات دولتی و حاکمیتی، مشارکت سازمانهای مردم نهاد و مشارکت عموم مردم در شناسایی و اولویت بندی مشکلات سلامت شهر و تدوین راهکارها و برنامه هایی برای اجرای این راهکارها بصورت مشارکتی و اجرای برنامه ها و ارزیابی آنها باز به شکل مشارکتی باشد.
صلواتی با تاکید بر این که نقش آفرینی مردم در شناسایی و اولویت بندی مشکلات و طراحی و اجرای راه های مقابله با این مشکلات بسیار اهمیت دارد و از ارکان اصلی برنامه شهر سالم است، گفت: همین نکته مثبت و ارزنده ای از دیدگاه ارزیابان بین المللی شهر سالم بود که از قاهره به مراغه سفر کردند تا این نظام را از نزدیک ببینند و ارزیابی کنند.
وی درباره اینکه چه زیرساخت هایی در یک شهر باید وجود داشته باشد تا بتواند پا به این عرصه بگذارد؟، گفت: اصلی ترین زیرساخت لازم برای یک شهر، ایجاد و تقویت نظام مشارکتی است.
عضو هیات علمی دانشکده علوم پزشکی مراغه ادامه داد: بر خلاف تصور برخی که فکر می کنند یک شهر باید از لحاظ زیرساخت های فیزیکی و کالبدی و بسیار غنی و بی نقص باشد تا بتواند به این جنبش جهانی بپیوندد باید عرض کنم که اینگونه نیست.
صلواتی افزود: آنچه مهم است خلق یک نظام هماهنگ مشارکتی بین دولت و جامعه مدنی و حرکت این نظام به سمت تصمیم گیری و سیاستگذاری آگاه از شواهد علمی و قرار دادن سلامت در دستور کار تمامی بخش ها، آن زیرساختی است که یک شهر باید داشته باشد تا به جنبش شهرهای سالم دنیا بپیوندد.
وی گفت: وقتی صحبت از حکمرانی خوب برای سلامت می‌کنیم، منظور فقط انجام یک عمل و مداخله خاص نیست بلکه در گام نخست هدف ایجاد یک نظام و سیستم ارزشی بر پایه تفکر سیستمی و نظام مند به مقوله سلامت است. این نظام ارزشی می گوید که در این شهر، سلامت در اذهان مدیران و تصمیم گیران به عنوان یک اولویت اساسی مطرح است و منابع اندکی که داریم را به سمت اولویت های اساسی سلامت شهرستان سوق دهند.
وی ادامه داد: در این شهر فقط بخش بهداشت و درمان نسبت به مقوله سلامت پاسخگو نیست، بلکه تمامی سیاست ها و تصمیمات شهری باید پیامدهای منفی یا مثبت نسبت به سلامت را لحاظ کنند و تمرکزشان بر کاهش بی عدالتی در تعیین کننده های اجتماعی-اقتصادی سلامت باشد.
شهر سالم مقدمه برای تبدیل مراغه به مقصد گردشگری
صلواتی گفت: اخذ گواهی شهر سالم به نوعی برندسازی بین المللی برای شهر است. اسم شهر در زمره شهرهایی قرار می گیرد که قدم در راه توسعه از مسیر سلامت گذاشته است. قطعا چنین شهری مقصد مناسب تری برای گردشگران ملی و بین المللی خواهد بود. همچنین اتحاد و مشارکت تمامی بخشهای یک شهر برای تامین سلامت شهروندان در طولانی مدت منجر به بهبود شاخص های سلامت و تعیین کننده‌های اجتماعی سلامت خواهد شد.
وی افزود: ایجاد چنین ساختار نظام مندی در شهر زمینه‌ای برای شروع اجرای سایر برنامه های توسعه ای در زمینه های مختلف اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی خواهد بود. شهر دوستدار کودک، شهر دوستدار سالمند، شهر هوشمند، شهر پایدار، شهر ایمن، ژئوپارک، و ... همگی زیر چتر برنامه شهر سالم و شاخص های شهر سالم قرار می گیرند. به عبارتی هر نوع برنامه توسعه ای که نیازمند مشارکت بین بخشی و مشارکت مردمی است را می توان در بستر برنامه شهر سالم اجرایی کرد.
همه شهرها می توانند به شهر سالم تبدیل شوند
صلواتی با اشاره به اینکه دستیابی به شهر سالم در تمامی شهرها امکان پذیر است به شرطی که تعهد حاکمیتی و مردمی در آن شهر در راستای اجرای اصول برنامه شهر سالم وجود داشته باشد، گفت: شهر سالم یک برنامه خودجوش و مردمی است و نمی توان برای تمامی شهرها نسخه واحدی پیچید و فقط می توان اصول کلی آن را یادآوری کرد. هر شهر به اقتضای شرایط اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی خود باید سیاستگذاری محلی در پیوستن به جنبش شهرهای سالم دنیا را آغاز کند.
وی با تاکید بر اینکه اخذ این نشان بین المللی اولین گام است، گفت: حفظ این نشان و گواهی هم بسیار مهم است. در مقاطع زمانی معمولا سه ساله شهر سالم مجددا توسط سازمان جهانی بهداشت ارزیابی می‌شود و در صورتی که برنامه به صورت صحیح ادامه پیدا کرده باشد این گواهی تمدید خواهد شد و در غیر اینصورت این گواهی از اعتبار ساقط خواهد شد.
صلواتی افزود: شهر مراغه فاز اول را که اخذ این گواهی است با موفقیت پشت سر گذاشته و برای سه سال آتی اولین اقدامی که صورت خواهد گرفت بروز رسانی پروفایل سلامت شهرستان با تمرکز بیش از پیش بر تعیین کننده‌های اجتماعی سلامت و با مشارکت تمامی ذینفعان (و نه بخشی از آنها) خواهد بود. به این معنا که تمامی ذینفعان باید در مورد وضعیت تعیین کننده های اقتصادی-اجتماعیِ سلامتِ شهرستان و اولویتهای اساسی صدمه رسان به سلامت مردم به توافق برسند تا به دنبال آن برنامه های عملیاتی تمامی ادارات و نهادهای دولتی با مشارکت جامعه مدنی تدوین شود.
وی یادآور شد: پیش از این، برنامه های سلامت محور ادارات در قالب برنامه شهر سالم تدوین و اجرایی می شد اما از این پس، تلاش دبیرخانه این خواهد بود که این روال را تقویت شود. یکی دیگر از اقدامات اولیه در این فاز بروز رسانی دانش و توانمندسازی تمامی ذینفعان برنامه شهر سالم در خصوص فرآیندها، ابزارها و شیوه های کار در برنامه شهر سالم مراغه خواهد بود.
شهر سالم هزینه زیادی نمی‌خواهد
وی درباره هزینه های اجرای طرح شهر سالم گفت: برای شروع و اجرای برنامه شهر سالم مراغه هیچ هزینه‌ای صرف نشده و دبیرخانه برنامه نیز هیچ بودجه ای ندارد. در یک شهر سالم موضوع این است که با توجه به محدودیت منابع، منابع موجود را به اثربخش ترین شکل ممکن استفاده کنیم. این رویکرد به ویژه در شهرهای یک کشور در حال توسعه مثل ایران اهمیت بیشتری دارد.
صلواتی توضیح داد: استفاده اثربخش منابع به این معناست که منابع در محلی صرف شود که بیشترین اثر مثبت را در بهبود سلامت مردم داشته باشد. برنامه شهر سالم می گوید که ما می دانیم منابعمان اندک است و مشکلات سلامتی بی شمارند، این را هم می دانیم که مردم و جامعه مدنی نقش آفرینی بسیار قوی در بهبود سلامت می توانند داشته باشند پس بیایید از همین منابع اندک بهترین استفاده ممکن را بکنیم.
جامعه مدنی و حاکمیت بروی الویت توافق داشته باشد
صلواتی گفت: از بین مشکلات بی شمار، باید معضلاتی را که بیشترین بیماری و مرگ را موجب می شوند، بشناسیم و اولویت بندی کنیم به طور مثال اگر می‌دانیم خودکشی منجر به فوت یا تصادفات درون شهری نرخ بالایی دارد، باید جامعه مدنی و هم حاکمیت باید روی اولویت دار بودن این دو مشکل توافق داشته باشند و با همدیگر برای مقابله با این معضلات برنامه هایی تدوین کنند و هر کدام سهمی در اجرای این برنامه ها داشته باشند.
عضو هیات علمی دانشکده علوم پزشکی مراغه ادامه داد: در تقسیم کار جامعه مدنی می تواند روی فرهنگسازی و مقابله با آسیب های اجتماعی مداخلات موثری انجام دهد و نهادها و ادارات دولتی نیز در کنار پرداختن به رسالت اصلی خود، می توانند بخشی از منابعشان را در راستای مقابله با این معضلات با اولویت صرف کنند.
وی اضافه کرد: در درجه اول باید نهادهای دولتی و نهادهای مردمی متعهد به این رویکرد باشند و معتقد به این باشند که انسان سالم، محور توسعه پایدار است.
صلواتی با بیان اینکه تعهد داشتن در موفقیت اخذ گواهی، نخستین و موثرترین عامل است، افزود: صد البته که صرف اخذ گواهی هدف نیست و هدف والا و ارزشمند ما توسعه سلامت محور شهر است. متعهد بودن به اصول اجرای برنامه مهم است.
وی خاطر نشان کرد: اصل اول تقویت مشارکت بین بخشی بین نهادهای دولتی و اصل بعدی زمینه سازی مشارکت جامعه مدنی در شناسایی و اولویت بندی مشکلات و شناسایی راه حل های مقابله با مشکلات و تدوین برنامه برای اجرای این راه حل ها است. نقش دبیرخانه در جا انداختن این مفاهیم و گاهی جدل نرم برای ایجاد چنین دیدگاهی به عنوان یک ارزش، بسیار اهمیت دارد.
برنامه شهر سالم باید دوام داشته باشد
دبیر شهر سالم مراغه اظهار داشت: توسعه، یک فرایند طولانی مدت و زمان بر است؛ پس برنامه توسعه محوری مثل برنامه شهر سالم باید دوام پیدا کند و عمر طولانی داشته باشد. وقتی پشتوانه دبیرخانه، نیروهای مردمی و جامعه مدنی باشد برنامه از گزند تغییرات سیاسی تا حد زیادی به دور خواهد ماند و این نکته مهمی است که افراد علاقه مند به اجرای برنامه در شهر خود باید به آن دقت کنند.
صلواتی افزود: ایجاد یک نظام ارزشی که در آن همه از حاکمیت گرفته تا مردم نسبت به موضوع سلامت احساس مسئولیت کنند و پاسخگو باشند کار آسانی نیست و حوصله و صبر زیاد می طلبد و تاکتیک می خواهد.
وی ادامه داد: برای موفقیت در اجرای برنامه شهر سالم، هم باید کار تخصصی در حوزه سلامت و تعیین کننده های اجتماعی سلامت انجام داد، هم سیاست ورزی دانست، هم اجتماعی و مردم دار بود و هم الفبای کار جمعی و مشارکتی را دانست و هم رویکرد و تفکر نظام مند داشت.
نظر شما