نمادهای مصور فکری انسان‌های اولیه در صخره‌های سنگی تیمره خمین

به گزارش ایرنا، سنگ نگاره‌ها مجموعه اطلاعات مهمی از معیشت و شکار، حفاظت و اعلام خطر، آیین و رسومات، دریچه فکری و شیوه زیست بشری را ارایه می‌کنند.

سنگ نگاره‌های تیمره خمین قدمت و دیرینگی این خطه از سرزمین ایران را در تاریخ بشری بیان می‌کند و تصاویر نقش بسته بر سنگ‌ها یادگاری از دورانی است که انسان هنوز زبانی برای گویش و خطی برای نوشتن نداشت و این نمادها جریان زندگی و دریچه فکری را برای آیندگان به تصویر می‌کشیدند.

مجموعه الواح صخره‌ای تیمره خمین از غنی‌ترین و با ارزش‌ترین سنگ نگاره‌های کشف شده تاریخ به لحاظ تعداد و تنوع است و طرح‌های بی‌مانند حکاکی شده بر دل صخره‌ها هر بیننده‌ای را مجذوب خود می‌کند.

در تیمره خمین بیش از ۲۱ هزار نمونه حکاکی کشف شده که قدمت بعضی از این نمادها تا ۴۰ هزار سال می‌رسد.

یکی از کسانی که بیش از ۲۰ سال از عمر خود را در راستای مطالعه و بررسی سنگ نگاره‌های کوه‌ها و غارهای ایران سپری کرده؛ دکتر «محمد ناصری‌فرد» دارای تحصیلات باستان شناسی هنر است.

کتاب‌ها، مقاله‌ها و پژوهش‌های متعدد در قالب بیش از ۵۰۰ دقیقه مستندهای تلویزیونی هنرهای صخره‌ای در داخل و خارج از ایران در کارنامه این پژوهشگر است.

محقق و پژوهشگر سنگ نگاره‌های ایران گفت: سنگ نگاره‌های تیمره شهرستان خمین از قدیمی‌ترین نمونه‌های حکاکی بشری در جهان است.

محمد ناصری فرد افزود: تیمره در محدوده جغرافیایی خمین از زیستگاه‌های کهن ایران محسوب می‌شود و از عصر یخبندان، سکونتگاه انسانی بوده است.

وی توضیح داد: باستان شناسان آغاز خلق سنگ نگاره‌ها را پایان دوران پارینه سنگی و کوچ انسان از غارها به دشت‌ها و شروع دوران نوسنگی می‌دانند که در کانون‌های جمعیتی اولیه جهان آثار آن مشهود است و تیمره خمین نیز نمونه‌ای اصیل و ناب از یادگار تاریخ بشری در این دیار است.

پژوهشگر سنگ نگاره‌های ایران ادامه داد: برخی از نقش‌های تیمره دارای پشینه ۱۷ هزار ساله هستند و جدیدترین نقش‌ها نیز در مطالعات دیرینه شناسان به هزاره دوم قبل از میلاد نسبت داده شده است.

ناصری فرد افزود: حفره‌های زیرزمینی متعدد در دره‌ها و دیوارهای عمودی رودخانه‌ها، سنگ چین‌های بدون ملات فراوان در گدارها و کشف سفالیه‌ها با طرح‌های مختلف و رنگ آمیزی‌های گوناگون همه نشانگر آن است که خطه تیمره خمین در دوران باستان از کانون‌های مهم جمعیتی بوده است و این پیشینه بر اساس تحقیق گروهی از باستان شناسان و دیرینه شناسان اروپایی در تیمره و با استفاده از دستگاه طیف‌سنج شتاب دهنده با ذره‌ای ماده ارگانیک حاصل شده است.

وی، وجود آب فراوان، گدارها و دره‌های عمیق و قیف گونه، شکار و شرایط مناسب برای شکار را از جمله عواملی بیان کرد که در دوره باستان، تیمره را به مکانی برای استقرار کانون انسانی تبدیل کرده بود.

پژوهشگر سنگ نگاره‌های ایران با بیان اینکه کهن‌ترین خطوط (ایدئوگرام و خطوط سطری) و کهن‌ترین خط مکشوفه در ایران نیز متعلق به تیمره خمین است، ادامه داد: یک سوم مولاژ کتیبه‌های خطی و تصویری موجود در باغ کتیبه‌های کاخ نیاوران، متعلق به تیمره (کوه‌های اطراف خمین) است.

پژوهشگر سنگ نگاره‌های ایران، وجود ابزارهای اولیه شکار، لاشه سنگ‌های تیز و بومگاه‌های مناسب را از دیگر عوامل جلب جمعیت انسانی در تیمره عنوان کرد.

بیشترین فراوانی نقوش سنگ نگاره‌های تیمره متعلق به نقش بزکوهی است

پژوهشگر سنگ نگاره‌های ایران گفت: بیشترین فراوانی نقوش سنگ نگاره‌های تیمره متعلق به نقش بزکوهی است که با طرح، سبک متنوع و در اندازه‌های مختلف به شیوه کوبشی بر دیواره کوه‌ها و دره‌های تیمره حکاکی شده است.

ناصری فرد ادامه داد: نقش بز کوهی در نزد ایرانیان باستان نمادی از یک فرشته است که در مواقع سختی‌ها از طرف خدا به کمک انسان می‌شتابد.

وی بیان کرد: هر یک از اقوام باستانی بزکوهی را مظهر یکی از عناصر مفید طبیعت در نظر می‌گرفتند و به طور مثال در لرستان سمبل خورشید و گاهی اوقات هم نمادی از باران می‌دانند.

پژوهشگر سنگ نگاره‌های ایران افزود: نقوش متنوعی از انسان بعد از بزکوهی بیشترین فراوانی حکاکی صخره‌های تیمره را شامل می‌شود که در حالات مختلف خلق شده است.

ناصری فرد افزود: مراحل تحول و تغییر در زندگی انسان در هزاران سال قبل در سنگ نگاره‌ها قابل مشاهده است.

وی اضافه کرد: نقش‌های انسان در حالت شکار، رقص آیینی، نیایش، موجودات بالدار با لباس و با کلاه خودهای شبیه فضا نوردان امروزی، اهلی کردن حیوانات نیز از موضوعات این حکاکی‌ها است که هر کدام در دوره‌ای خاص خلق شده است..

این پژوهشگر، نقوش پنجه‌های دست، فنجان نماها، تتو، نمادها و علایم خطی را از دیگر آثار به جا مانده در سنگ نگاره‌های تیمره خمین بیان کرد..

ناصری فرد افزود: بزرگترین تابلوی سنگی کشور در منطقه تیمره شهرستان خمین به مساحت ۴۰ مترمربع تصویر شده و به کتیبه بزرگ شهرت دارد.

وی افزود: در این تابلوی سنگی بیش از ۱۵۰ نقش، یک جا جمع شده است که رازگشایی از این سنگ نگاره به تنهایی به سال‌ها کار پژوهشی در سطح بین‌المللی نیاز دارد.

همکاری جوامع محلی برای پیوند اقتصاد منطقه با سنگ نگاره‌ها

مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان مرکزی، بر اهمیت حفاظت از این آثار تاریخی تأکید کرد و از همکاری جوامع محلی برای پیوند اقتصاد منطقه با این میراث فرهنگی خبر داد.

محمود مرادی نراقی درباره بازدید از سنگ نگاره‌های تمیره گفت: حفاظت از این آثار تاریخی باید در اولویت قرار گیرد و همه ما مسئولیت داریم که این میراث گرانبها را برای نسل‌های آینده حفظ کنیم. سنگ‌نگاره‌های تیمره بخشی از هویت فرهنگی و تاریخی ما هستند و باید به درستی از آن‌ها نگهداری شود.

مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان مرکزی ادامه داد: ما برای حفاظت از این آثار روی کمک جوامع محلی حساب ویژه‌ای باز کرده‌ایم و بنا داریم اقتصاد مردم حاشیه تیمره را به سنگ‌نگاره‌ها پیوند بزنیم تا انگیزه لازم را برای حفاظت از این میراث فرهنگی داشته باشند.

مرادی نراقی عنوان کرد: این رویکرد نه‌تنها به حفظ آثار تاریخی کمک می‌کند، بلکه می‌تواند به ایجاد اشتغال و بهبود معیشت مردم منطقه نیز منجر شود.

وی اظهار کرد: ایجاد پایگاه مشترک بین استان‌های مرکزی و اصفهان می‌تواند به بهبود شرایط حفاظت از این آثار و همچنین ارتقای سطح آگاهی عمومی درباره اهمیت آن‌ها کمک کند، چراکه این همکاری می‌تواند به تبادل تجربیات و اطلاعات بین ۲ استان منجر شود و در نهایت به افزایش کیفیت حفاظت از این میراث ارزشمند منجرشود.

مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان مرکزی افزود: همه ما باید به مسئولیت‌های خود در قبال حفاظت از میراث‌فرهنگی توجه داشته باشیم و با همدلی و همکاری، گام‌های موثری در راستای حفظ و معرفی این آثار برداریم.

پیگیری ثبت جهانی سنگ نگاره‌های تیمره

به گفته رئیس اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان خمین ، پرونده ثبت جهانی سنگ‌نگاره‌های «تیمره» برای قرار گرفتن این اثر باارزش در فهرست جهانی با جدیت در دست انجام است.

علی مشهدی گفت: ثبت جهانی سنگ‌نگاره‌های تیمره، علاوه بر لزوم حفظ و حفاظت از این آثار ۴۰ هزار ساله، در رشد و توسعه گردشگری منطقه نقش بسزایی دارد.

رئیس اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان خمین افزود: بررسی پرونده ثبت جهانی سنگ‌نگاره‌های تیمره در نشستی با حضور کارشناسان و اعضای شورای بین‌المللی ابنیه و محوطه‌ها (ایکوموس ) در شهرستان گلپایگان انجام و قرار است هر ۲ استان مرکزی و اصفهان همکاری در این راستا داشته باشند.

مشهدی با اشاره به اینکه در این نشست مباحث فنی و کارشناسی محوطه بررسی شد، بیان کرد: امور ثبت آزمایشی محوطه در دستور کار شورای ایکوموس و ادارات کل میراث‌فرهنگی استان‌های مرکزی و اصفهان قرار گرفت.

رئیس اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان خمین تصریح کرد: سنگ نگاره‌های تیمره که در محدوده سرزمینی سه استان مرکزی، اصفهان و لرستان واقع شده‌اند.

شهرستان خمین زادگاه معمار کبیر انقلاب در ۶۱ کیلومتری جنوب اراک قرار دارد که مهمترین آثار تاریخی آن سنگ نگاره‌های تیمره، دستکندها، بیت تاریخی امام خمینی(ره)، تیمچه بازار، قلعه‌های تدافعی، کبوترخانه‌ها، قلعه سالار محتشم و ۲۴ بقاع متبرکه است.