برق و گاز به عنوان ۲ مولفه انرژی در مصرف بهینه توسط صنایع، هر کدام با چالش‌هایی مواجهند که بر میزان بهره‌وری صنایع و ارزش افزوده آن اثرگذار بوده که در این حوزه بسیار تعیین کننده می تواند باشد.
بی تردید بهره‌وری یکی از مهمترین منابع رشد اقتصادی هر کشور به شمار می رود و بهبود آن به معنای استفاده بهینه، موثر و کارآمد از تمامی منابع تولید، به ویژه انرژی در اختیار است که این موضوع در ایران با برخورداری از منابع غنی انرژی، اهمیت ویژه ای پیدا می کند.
توجه به معیار بهره وری انرژی به خصوص در بخش صنعت به عنوان یکی از ارکان مهم اقتصاد، می تواند ملاکی باشد تا بتوان از طریق آن، استفاده صحیح و موثر از منابع انرژی را با توجه به پایان پذیری و آثار سوء زیست محیطی آن به کار گرفت.
حسب آخرین نتایج منتشره توسط مرکز آمار ایران، ارزش افزوده خراسان رضوی به قیمت جاری با احتساب بخش نفت برابر با هزار و ۲۴۳ میلیارد ریال است که حدودا ۱۶۰ هزار میلیارد ریال آن، معادل ۱۲.۸ درصد به بخشهای صنعت و معدن اختصاص دارد، که این شاخص برای کل کشور معادل ۱۵ درصد است.
بهره وری کل که از نسبت ستانده به مصرف واسطه به دست می آید در تمامی بخشهای اقتصادی خراسان رضوی معادل ۲.۴۵ است که این شاخص برای بخش صنعت و معدن ۱.۴۱ درصد است؛ براساس نتایج طرح حسابهای تولید مرکز آمار ایران، بهره وری بخش صنعت و معدن استان در سالهای ۱۳۹۰ تا پایان سال ۱۳۹۷ از ۱.۵۱ تا ۱.۴۱ درصد در نوسان بوده است.
یکی از ظرفیت های عظیم موجود در صنعت هر استان، بهره مندی از انرژی های تلف شده یا برنامه ریزی برای جلوگیری از ایجاد آن است و خراسان رضوی دارای حدود ۶ هزار واحد صنعتی است که سهم قابل توجهی از مصرف برق و گاز کشور را به خود اختصاص داده است.
معیار مصرف انرژی در واحدهای صنعتی
واحدهای تولیدی انرژی اعم از گاز یا برق در خراسان رضوی معیار مصرف مشخصی دارند که ملزم به رعایت آن از شیوه و راه های مختلف هستند که مهمترین روش بهینه سازی می تواند بهبود وضعیت ماشین آلات، خطوط تولید و تغییر ساعات مصرف انرژی باشد تا از قطعی ها و یا کاهش اجباری مصرف انرژی متضرر نشوند.
رییس اداره ایمنی، بهداشت، محیط زیست و انرژی سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی در این باره به خبرنگار ما اظهار داشت: صنایع استان در زمستان به دلیل اوج مصرف در شبکه گاز با چالش قطعی گاز و در تابستان به دلیل رسیدن به اوج بار در شبکه سراسری برق، با مشکل قطعی اجباری برق مواجه می شوند که به آنها، به ویژه واحدهای انرژی بر، آسیب زیادی وارد می کند.
پروانه ندا افزود: پیگیری ها و تعاملات زیادی با نهادهای مرتبط با حوزه انرژی از سوی سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی انجام گرفته تا از یک سو واحدهای صنعتی استان از محل قطعی انرژی دچار مشکل نشوند و از سوی دیگر بتوان با نهادهای خدمات رسان حوزه برق و گاز، در زمان اوج مصرف، همراهی و تعامل لازم را داشت.
وی بیان کرد: ۱۰ گروه صنعتی شامل فولاد، سیمان، کاشی و سرامیک، صنایع غذایی، صنایع لبنی، واحدهای قند و شکر، آهک سازی، آجرسازی و چند مورد دیگر مشمول معیار مصرف مشخصی از برق و گاز هستند و به ازای میزان مشخصی از ظرفیت تولید خود باید انرژی مصرف کنند که این بهینه کردن مصرف از طریق بهینه سازی ماشین آلات و مسائلی از این دست قابل تحقق است.
وی اظهار داشت: نظارت بر رعایت معیار مصرف انرژی یا بهینه سازی مصرف در واحدهای صنعتی مشمول، بر عهده اداره استاندارد است و رسیدگی به تخطی از این معیار نیز توسط آن اداره پیگیری می شود اما سازمان صمت در قالب برگزاری نشستهای توجیهی مختلف با تشکلهای بخش خصوصی و صاحبان واحدهای تولیدی، تمام دستورالعمل ها و موارد مرتبط با اصول بهینه سازی مصرف را برای آنها شرح داده و نسبت به توجیه آنان اقدام می کند.
رییس اداره ایمنی، بهداشت، محیط زیست و انرژی سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی گفت: اخیرا نامه ای از سوی وزارت صمت در خصوص سند تراز تولید و مصرف گاز طبیعی و سیاستهای بهینه سازی مصرف در ماه های سرد و عادی سال به این سازمان ارسال شده است تا واحدهای با مصرف بیش از پنج میلیون مترمکعب گاز و یا یک مگاوات ساعت برق در استان ملزم به داشتن "واحد مدیریت انرژی" شوند.
ندا افزود: با این حال دستورالعمل جدید ابلاغی در این زمینه، موضوع تازه ای نیست و آن را از طریق قانون مصرف انرژی دنبال کرده ایم اما بخشی از سیاستهای مدیریت مصرف انرژی برای مصرف کنندگان صنعتی که مصرف بالای برق و گاز دارند از طریق ایجاد واحد مدیریت انرژی دنبال می شود که واحدهای تولیدی ملزم به اجرای آن بوده و ناظر اجرای این ممیزی، اداره کل استاندارد است.
وی ادامه داد: واحدهای صنعتی انرژی بر ملزم به استفاده از کارشناسان انرژی در واحدهای صنعتی خود نیز هستند، این موضوع به واحدهای صنعتی کمک می کند تا برای بهینه سازی مصرف انرژی، خطوط تولیدی با ماشین آلات جدید راه اندازی کنند.
رییس اداره ایمنی، بهداشت، محیط زیست و انرژی سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی گفت: میزان مصرف برق یا گاز هر واحد صنعتی براساس ظرفیت تولید و ماشین آلات در اختیار آن واحد، در جواز تاسیس و پروانه بهره برداری اش لحاظ می شود اما نظارت بر اینکه واحدهای تولیدی در چهارچوب معیار مصرفشان چگونه عملکردی دارند برعهده اداره استاندارد است که گزارش آن به دست سازمان صمت نیز رسیده و در صورت لزوم تذکرات لازم به صاحبان واحدهای صنعتی داده می شود.
ندا اظهار داشت: اکنون و در شرایط خاصی که کشورمان دارد، واحدهای صنعتی با مهندسی معکوس ماشین آلات یا سایر ابزار در تلاش هستند مصرف برق و گاز خود را بهینه سازی کرده و آن را بر معیار مصرف منطبق نمایند.
وی اضافه کرد: باید پایه مصرف انرژی ماشین آلات وارداتی را که در استان ثبت سفارش می شود، بررسی کرد و اینکه چقدر این موضوع در جوازهای تاسیس یا پروانه های بهره برداری برای واحدهای صنعتی ملاک قرار گرفته است.
ندا بیان کرد: قاعدتا میزان مصرف خط تولید از برق مشخص است و معیار مصرف ماشین آلات نصب شده در این خط تولید نباید از میزان مصرف تعیین شده برای آن خط بیشتر باشد.
رییس اداره ایمنی، بهداشت، محیط زیست و انرژی سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی گفت: براساس گزارش های جمع آوری شده، تا پایان سال گذشته میزان مصرف گاز بخش های صنعت و معدن خراسان رضوی ۲۲.۲ درصد از کل گاز در اختیار استان و میزان مصرف برق آنها ۳۵.۵ درصد از کل برق تولیدی استان بوده است.
وی اظهار داشت: سهم بخش کشاورزی از آب خراسان رضوی ۸۵ درصد اما سهم صنعت و معدن از آن کمتر از ۲ درصد است، این در حالی است که ارزش افزوده بخش صنعت از بخش کشاورزی استان بیشتر است و در صورتی که بخش کشاورزی استان به میزان ۱۰ درصد بهینه سازی مصرف انرژی داشته باشد، بسیار تاثیرگذار خواهد بود.
بهینه‌سازی مصرف با افزایش عملکرد تولید
میزان مصرف انرژی در جهان در هر دهه به ۲ برابر افزایش می یابد و پیش‌بینی شده است که در سالهای ۲۰۰۱ تا ۲۰۲۵ روند مصرف انرژی در جهان ۵۴ درصد افزایش یابد، در این چشم انداز بیشترین میزان مصرف انرژی به کشورهای در حال توسعه ای مانند ایران اختصاص دارد.
در این شرایط بهترین شیوه، بهینه سازی مصرف انرژی به ویژه نفت و گاز است که منابع آن غیرقابل تجدید و تمام شدنی است، لذا صنایع در این شرایط چاره ای جز بهینه سازی مصرف از طریق افزایش عملکرد تولید به شیوه های مختلف ندارند، افزایش راندمان در بخش های مختلف صنعتی تعریف و شیوه خاص خود را دارد.
اصلی‌ترین صنایع انرژی یا گازبر خراسان رضوی، سیمان و فولاد هستند که عموما در فصل زمستان به دلیل افزایش مصرف گاز در بخش خانگی و تجاری استان و محدودیت در تامین این انرژی، با قطعی یا کمبود آن مواجه می شوند و در واقع شرکت گاز نسبت به تامین انرژی این صنایع در فصل زمستان مسوولیتی نمی پذیرد.
رییس اداره صنایع معدنی سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی با اشاره به مشکلات بخش تولید در زمان قطعی گاز گفت: شرکت گاز زمانی که قرارداد تامین سوخت را با واحد تولیدی انرژی بری مانند فولاد و سیمان منعقد می‌کند، متعهد به تامین گاز آن واحد در هشت ماه از سال می‌شود و از تامین آن در چهار ماه پایانی سال، به علت افزایش مصرف گاز خانگی خودداری می‌کند، آن واحدها نیز چاره ای جز مصرف گازوئیل یا مازوت ندارند که استفاده از آنها مشکلاتی به همراه دارد.
زهرا سپهری افزود: این در حالی است که صنایع سیمان و فولاد در این استان بیشترین ارزش تولید را نسبت به سایر بخش ها داشته و بالاترین اشتغال را به خود اختصاص داده‌اند، هفت واحد تولیدی سیمان و پنج واحد فولادی استان زمینه اشتغال ۱۲ هزار نفر را به صورت مستقیم ایجاد کرده‌اند و باید از آنها حمایت و اشتغال و تولید آنها را در کل سال حفظ کرد.
به نظر می رسد که اختلاف مصرف گاز در فصول تابستان و زمستان بسیار زیاد است و برای کاهش این فاصله و جلوگیری از قطع تولید، چاره‌ای جز بهینه سازی مصرف در بخش های مختلف از جمله صنعتی و نیروگاهی وجود ندارد.
در هر حال باید پذیرفت که منابع خدادادی چون گاز همیشگی نیست و باید مصرف آن به نحوی باشد که همه جامعه از آن برخوردار شوند، در حوزه تولید صنعتی نیز با افزایش عملکرد تولید، تغییر روشها و به‌روزرسانی تجهیزات؛ می توان از گاز به نحو صحیح استفاده کرد.
مدیر بهره برداری شرکت گاز خراسان رضوی نیز در این باره گفت: مخازن گاز امانت نسل آینده در دست ما است و باید مصرف آن را در بخش های مختلف بهینه کرد که این مهم از طریق افزایش عملکرد در بخش های خانگی، صنعتی و نیروگاهی قابل تحقق است.
فرشید دشتی افزود: کارخانه‌ها و نیروگاه‌ها باید با به روزرسانی تجهیزات خود، راندمان تولید را افزایش داده و میزان مصرف سوخت را کاهش دهند.
وی ادامه داد: واحدهای تولیدی در همه نقاط دنیا با استفاده از فیلتراسیون قوی، میزان آلایندگی سوخت مایع یا حتی زغالسنگ مورد استفاده خود را کاهش می‌دهند لذا باید صاحبان صنایع فیلتراسیون را به نحوی به کار ببرند که از شدت آلایندگی سوخت آنها کاسته شود.
مدیر بهره برداری شرکت گاز خراسان رضوی گفت: هرچند موضوع فیلتراسیون فقط برای صنایع سیمان کاربردی است و از آنجا که صاحبان صنایع فولادی از گاز به عنوان خوراک اصلی تولید خود بهره می‌گیرند قادر به استفاده از سوخت جایگزین و فیلتراسیون برای آن نیستند.
وی افزود: میزان مصرف سوخت در کشور باید با میانگین جهانی متناسب شود و نباید به نحوی آن را مصرف کرد که به مرز قطع سوخت برسیم که تحقق این مهم نیازمند فرهنگ سازی در بخش خانگی و افزایش عملکرد تولید در بخش صنعتی است.
بهینه‌سازی مصرف برق در صنایع با تغییر ساعات استفاده
براساس آمار موجود، در دولت یازدهم و دوازدهم سالانه حدود ۲ هزار مگاوات به ظرفیت تولید برق کشور افزوده شده و این در حالی است که میزان افزایش مصرف خیلی بیشتر از اینها بوده است، هرچند که در چند سال گذشته کاهش سرمایه گذاری صنعت برق را به چالش کشیده است اما بخش دیگری از مشکلات تامین برق به اضافه مصرف ایرانی ها بازمی گردد که صنایع نیز از این موضوع مستثنی نیستند.
آمارهای اعلامی حکایت از این دارد که سالانه حدود ۸۵ میلیارد کیلووات ساعت برق در صنایع کشور مصرف می شود و معمولا هر سال حدود هزار مگاوات به میزان مصرف برق در صنایع کشور افزوده می شود، این در حالی است که کمتر از یک درصد از مشترکان صنعت برق را صنایع تشکیل می‌دهند، اما سهم صنایع از مصرف برق حدود ۳۶ درصد است.
کل مصرف برق در خراسان رضوی سالانه ۱۶ هزار و ۷۷۸ گیگاوات ساعت است که از این میزان پنج هزار و ۴۲۹ گیگاوات ساعت، معادل ۳۲.۴ درصد از کل برق، توسط صنایع مصرف می‌شود.
۲ روش اصلی مدیریت مصرف برق در صنایع جابه جایی زمان و بهبود بازده تجهیزات و فرآیند است. بسیاری از مشترکان می توانند با برنامه ریزی مناسب، بخشی از مصارف انرژی الکتریکی خود را از ساعات اوج مصرف به دیگر ساعات و ترجیحا" به ساعات کم‌باری انتقال دهند و از تعرفه های مخفف در این بازه های زمانی استفاده کنند.
هرچند میزان مصرف برق صنایع در خراسان رضوی نسبت به بخش های خانگی و تجاری و عمومی زیاد نیست اما شرکت برق برای کنترل مصرف در زمان اوج بار تابستانی، با انعقاد تفاهم نامه با صاحبان صنایع بزرگ خراسان رضوی و جابه جایی مصارف انرژی از ساعات اوج مصرف به ساعات دیگر، همکاری آنها را در مدیریت مصرف برق جلب کرده است.
سخنگوی صنعت برق خراسان رضوی در این باره گفت: یکی از مصرف کنندگان بزرگ برق در کشور، صنایع هستند که هر ساله این شرکت با صاحبان صنایع استان قرارداد منعقد کرده و از آنجا که به آنان بابت کاهش مصرف خود در ساعات اوج بار، پاداش میلیاردی داده می شود، عموما از این موضوع استقبال می‌کنند.
عباس آذری افزود: تنها در شهر مشهد ۱۳ هزار مشترک با تعرفه صنعتی شامل واحدهای تولیدی، مراکز گردشگری، کارگاه ها و غیره وجود دارد که شرکت برق با حدود هشت هزار مشترک از این تعداد تفاهم نامه امضا کرده و در زمان اوج مصرف، از این مشترکان خواسته می شود که مصرف خود را کم کنند.
وی ادامه داد: مشترکان صنعتی با مشارکت در چهار برنامه تشویقی این شرکت شامل جابه جایی تعطیلات هفتگی از روز جمعه به یکی از روزهای کاری هفته، کاهش بار برنامه ریزی شده در ساعات اوج بار، کاهش یا قطع بار برنامه ریزی شده ۲۴ ساعته (انجام تعمیرات یا تعطیلات سالانه) و تعیین ساعت کار برنامه ریزی شده می توانند از مزایای مشارکت در این طرحها بهره بگیرند.
خراسان رضوی با برخورداری از مراکز و شهرکهای صنعتی متعدد، یکی از مستعدترین استانها به منظور انجام اقدامات بهینه سازی انرژی با استفاده از جلب مشارکتهای بخش خصوصی و سرمایه گذاران داخلی و خارجی است. برای رسیدن به این منظور باید شرایطی فراهم شود که اطلاعات مراکز مستعد صنعتی در اختیار سرمایه گذاران و شرکتهای خدمات انرژی قرار گیرد تا آنها با بهره گیری از آمار موجود و دانش بهینه سازی انرژی، از ظرفیت موجود بهره گیرند.
نظر شما