به گزارش ایرنا، در حاشیه رودخانه "خِرسان" و " ِبشار" و محل تلاقی این دو رودخانه، مجموعه ای از گورهایی کشف شد، که هر گوری مملو از اشیای تاریخی است که تاریخ پنج هزار سال پیش را برای ما روایت می کند.
باستان‌شناسان با توجه به وسعت ۱۰ هکتاری گورستان و کشف اشیا و آثار تاریخی مشابه با تمدن عیلام در خوزستان و حتی فارس، احتمال می‌دهند بزرگترین گورستان عیلامی کشور را در منطقه سادات محمودی کهگیلویه و بویراحمد کشف کرده‌اند.
اگرچه هنوز یک درصد از این گورستان کاوش شده ولی به نظر می رسد سرتاسر مسیر رودخانه "بشار" که از شهر یاسوج عبور می کند، محل مناسبی برای گورستان بوده است کما اینکه گورستان "لهسواره" (در یکی از روستاهای همجوار) جزو نقاط شناسایی شده اولیه نبود و پس از حفاری های جدید کشف شد.
هویت این گورها و گنجینه عظیم هنوز برای باستان شناسان روشن نشده است و سوال های بیشماری را برای باستان شنان در پی دارد اگرچه در دوره تاریخی که باستان‌شناسان در گورستان سادات محمودی می‌کاوند خط اختراع شده است اما کاوشگران در این گورستان هنوز به کتیبه‌ای نرسیده‌اند و لازم است گمانه زنی های بیشتری انجام شود تا با کشف کتیبه و آثار مکتوب، بتوان هویت و فرهنگ آنها را یافت.
گورستان تاریخی "خِرسان" شوربختانه در مخزن سد "خِرسان"؛ که مطالعات و اقدامات این سد از سال ۱۳۸۶ آغاز شده، واقع گردیده و این کاوش ها بیشتر جنبه نجات بخشی، اضطراری و فوری دارد که با توجه به اهمیت این گورستان ضروری است مطالعات و کاوش های لازم تا حد ممکن انجام شود.
مشکلات زیر ساختی و نبود امکانات مناسب در اطراف این گورستان، استقرار هیات ها و تیم های باستان شناسی؛ که نیاز به آرامش فکری و امکانات مناسب برای حفاری های مستمر دارند را مشکل کرده و لازم است در این خصوص چاره جویی کرد.
این گورستان باستانی "ده‌دومن" در شرق روستایی به همین نام و در ارتفاعات جنوبی رودخانه "ِخرسان" در بخش "پاتاوه" شهرستان "دنا" از توابع استان کهگیلویه وبویراحمد قرار دارد.
با خطر زیرآب رفتن این گورستان تاریخی پس از احداث سد خرسان، کاوش‌های نجات‌بخشی از سال ۱۳۹۱ آغاز شد که بر اساس نتایج کاوش ها و کشف اشیای فاخر تاریخی مربوط به سه سال پیش از میلاد، اهمیت مطالعاتی این گورستان را دوچندان کرد.
از این رو درباره این اهمیت این گورستان و مشکلات پیش روی گمانه زنی ها و حفاری ها و ارایه راهکارهای لازم با "علیرضا سرداری"، سرپرست گروه کاوش گورستان "خرسان" و عضو هیات علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری کشور گفت و گو کردیم.
ایرنا: گفته شده این گورستان "لهسوارهِ" "خِرسان" یا "ده دومن" در منطقه سادات محمودی کهگیلویه وبویراحمد، یکی از بزرگترین و غنی ترین گورستانها است و شوربختانه در مخزن سد خرسان واقع شده، آیا می توان تاریخی برای پایان کاوش این گورستان در نظر گرفت؟
"سرداری": به هیچ وجه، کاوش های باستان شناسی در این گورستان بیشتر جنبه نجات بخشی و اضطراری دارد و در کارهایی اینچنینی (نجات بخشی و اضطراری) همیشه با عجله اکتشافات انجام می شود، بنابراین واقعیت اینست که این دره "بِشار" و "خِرسان" که بهم می پیوندند، هر بخش از این دره در حاشیه رودخانه یکی از غنی ترین مکان های تاریخی و باستانی است.
از خود شهر یاسوج که رودخانه بشار از آنجا عبور می کند و به سمت رود "ِخرسان" بیاییم در مسیر و حاشیه رودخانه، روستاهای "بیژگن"، "لهسواره"، "سرتُل دینگو" اینها که بررسی باستان شناسی شده و ۲۹ اثر تاریخی شناسایی شده است، که بر اساس اشیای کشف شده احتمال می دهیم این مکان مرکز بزرگی از گورهای منتسب به عشایر کوچرویی که استقراری نداشتند ولی هزاران سال در این مکان ها رفت و آمد، مهاجرت و کوچ می کردند.
پایین تر از این روستاها، و تمام زمین هایی که پایین دست روستای "ده پایین" و حتی روستای "مُنج" در حاشیه روبه روی رودخانه، در آنجا گستره عظیمی شاید ۱۰ هکتار مجموعه ای از گورهایی است که هر گوری مملو از اشیای تاریخی، آثار و یافته هایی که از پنج هزار سال پیش شروع میشه و تا دوره هخامنشین آثار وجود دارد.
۹۹ درصد گورستان سادات محمودی کاوش داده نشده است
ایرنا: آیا این ۱۰ هکتاری که برشمردید گمانه زنی ها انجام شده؟
"سرداری": طی چند فصلی که برخی از باستان شناسان در هرجایی از این مکان ها حفاری کردند، گورهای بزرگی در عمق یک متری و ۲ متری آشکار شده که سنگچین هستند و سقف آنها با سنگ پوشیده است.
اگرچه برخی از اینها متاسفانه مورد دستبرد قرار گرفته است ولی هنوز خیلی از این گورها سالم است و هنوز یک درصد از این گورستان کاوش شده و ۹۹ درصد آن گورستان هنوز وسعت کاوش داده نشده است.
ایرنا: فکر می کنید این گورستان ها بیش از ۱۰ هکتار باشد؟
"سرداری": بله، به نظر می رسد سرتاسر مسیر رودخانه، (تراست ها یا پادگان های رودخانه ای)، محل مناسبی برای گورستان بوده است کما اینکه در ۲ فصل (فاز) حفاری و کاوش های اولیه، گورستان "لهسواره" جزو ۲۹ نقاط شناسایی شده قبلی در مرحله اول نبود و بر اثر تیغه بولدزور که در حال فعالیت بود، نمایان شد.
ایرنا: در مجموع چند نقطه از اول بوده و حالا چند نقطه شناسایی شده؟
"سرداری": دریک دهه گذشته ۲۹ نقطه شناسایی شده بود و چند نقطه دیگری اخیرا شناسایی شده است که احتمالا محوطه های باستانی بیش از این تعداد باشد.
ضعف امکانات منطقه گورستان سادات محمودی، کاوش را برای باستان شناسان مشکل کرده است
ایرنا: با توجه به ازدیاد نقاط شناسایی شده و احتمال زیاد بودن آنها، نیاز به چند فصل (فاز) کاوش نیاز دارد که حداقل بخش از دغدغه های باستان شناسان کمتر شود؟
"سرداری": پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری کشور با وزارت نیرو در ارتباط است اما چیزی که مهم است اینکه این منطقه به دلیل ضعف امکانات، مشکلاتی را برای استقرار هیات ها و تیم های باستان شناسی دارد فلذا لازم است در بین همین روستاها، پایگاه بزرگ، منظم و مجهزی برای استقرار تیم های باستان شناسی احداث شود.
در صورتی که امکانات مناسب باشد و تیم های متعدد و مختلف باستان شناسی توام با لجستیک لازم به صورت مستمر فراهم شود، حداقل به مدت چهارسال در فاز های(فصل ها) مختلف، زمان نیاز است که به کاوش نقاط مشخص شده بپردازند.
در طی سال های حفاری گذشته، از این حجم زیاد، صرفا ۲۵۰ متر مربع حفاری شد چرا که حفاری گورستان و گور مشکل است و از طرفی حساسیت های روی حفظ و سالم سازی اشیا وجود دارد.
این گورستان گنجینه عظیم و بی نظیر است که در صورت زیر آب رفتن، باید روی نابودی اینها فکر کنیم و نمی توان به فکر کاوش دوباره باشیم.
بی نظیر است چرا که پرسش های زیادی برای باستان شناسان در پی دارد که اینها چه کسانی هستند که پنج هزار سال پیش در این مکان ها زندگی می کردند این همه اشیای فاخر طلا، مفرغ، و نقره دارند و حکایت دارد از اینکه اینجا شاهان، شاهزادگان و درباریان زندگی می کردند و اینکه این ثروت را از کجا بدست آوردند و تجارت می کردند سوال هایی که باید پاسخ داده شوند.
دستیابی به هویت و تمدن گورستان، حداقل به ۴ سال کاوش نیاز دارد
حتی گفته شده خودشان در مکان های دیگری زندگی می کردند و مردگان را اینجا دفن می کردند گمانه زنی های مختلفی است بنابراین زمان زیادی می طلبد که این گورها را حفاری و گمانه زنی کرد.
لازم است به صورت جدی از سال آینده کاوش ها شروع شود و تداوم داشته باشد پس اگر امکانات مناسب باشد می توان با چند تیم و تداوم کاوش، تاحدودی حفاری و مطالعه لازم را در این مدت به خوبی انجام داد.
ایرنا: به بی نظیر بودن این گورستان اشاره کردید آیا مورد مشابهی در کشور داریم؟
"سرداری": مورد مشابه را اگر بخواهیم بررسی کنیم در هزار سوم پیش از میلاد یعنی پنج هزار سال پیش، ما تمدن عیلام را در خوزستان داریم که نشان می دهد ارتباط تنگاتنگی بین ساکنان دره "خرسان" با تمدن عیلام در خوزستان و حتی فارس داشتند چرا که اشیایی که در این گورها یافته شده، شباهت زیادی با اشیای استان های یادشده دارد و می توان گفت مکان های نظیر "شوش" خوزستان "اَنشان" در فارس آثار و اشیای زیادی دارند و حتی در لرستان با حجم زیادی از مفرغ یا برنزهایی روبه رو هستیم یا در جیرفت یا شمال هم آثار زیادی وجود دارد.
گورستان باستانی خرسان بی نظیر است چون مشابه تجمع این گورهای فراوان را در هیچ نقطه ای از کشور نداریم
پس چرا می گوییم این گورستان منحصر بفرد است چرا که در یک منطقه محدودی مثل دره "خِرسان" در حاشیه رودخانه واقع شده است بنابراین این رودخانه حتما نقش مهمی داشته است و برخلاف دشت های بزرگ خوزستان و فارس یا جاهای دیگر، در دره "خرسان" تمرکز عظیمی از اشیا می بینیم که در متر، متر زمین های اینجا، گور است و عجیب است و این سوال مطرح است که دره "خرسان" چه نقشی داشته که مردگان را در این مکان دفع می کردند آیا آیینی بوده یا اینکه رودخانه از نظر اعتقادات آنها مقدس بوده است.
با این اوصاف، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری لازم است پژوهش های بیشتری انجام دهد شاید در دره های اطراف و حاشیه های دیگر این رودخانه هم گور وجود داشته باشد، و بی نظیر است که در یک باریکه ای با یک اشیا و تمدنی روبه رو هستیم که هنوز هویت انها برای ما آشکار نشدند چرا که هنوز کتیبه و آثار مکتوبی پیدا نشده است که حدس بزنیم که اسم قوم، شاهان، شهرهای اینها چی بوده است.
جالب است بدانید در یک اکتشافات جدید در همین گورستان یک "سرمه دان" سنگی یافته شده که جنس سنگ از نوع صابون است و سنگ صابون، سنگی است که در جیرفت (استان کرمان) زیاد پیدا شده چرا که معادن، مرکز و تولید این سنگ در جیرفت بوده است.
اشیای یافت شده در گورستان سادات محمودی نشان از ارتباطات منطقه ای دارد
پس از سال ها اکتشاف، این سنگ در این گورستان پیدا شده و نشان از ارتباطات با شرق و کرمان دارد و چه بسا کاوش های آینده، کتیبه هایی پیدا شود که خط میخی یا خط نوشته شده باشد که بتواند هویت ساکنان و تمدن آنها را برای ما روشن کند.
ایرنا: گفته شده که کاوش این گورستان پایان یافته نظر شما چیست؟
"سرداری": با قاطعیت تمام اطلاع رسانی شود که اصلا پایان نیافته است حتی خود وزارت نیرو هم مطلع است که هنوز کاوش ها بدرستی انجام نشده و زمان زیادی می طلبد.
اشیا و آثار به ما می گویند چه خبر است و با کشفیات تازه سوال های جدید تری برای ما ایجاد می شود.
نبود امکانات در منطقه گورستان سادات محمودی یکی از موانع باستان شناسان است
ایرنا: مهمترین موانع گمانه زنی و حفاری باستان شناسان در این گورستان کدامند؟
"سرداری": مهمترین مشکل کاوش را، نبود امکانات می دانم حتی در همان روستایی که مستقر بودیم چند روز واقعا برای آب شرب زجر کشیدیم یک روز در میان آب داشت و حتی منبعی آبی داشتیم که فقط برای ۲ ساعت پر می شد و بقیه روز تا فردا بی آب بودیم آبی برای حمام نبود، واقعا برای نبود آب زجر کشیدیم.
کسی که کارش حفر زمین و در خاک است نیاز است که روزانه و مرتب حمام کند ما نه تنها حمام روزانه نداشتیم بلکه برای آب شرب نیز مشکل داشتیم چراکه یک دره دور افتاده و محروم از امکانات بود و ناگزیر بودیم برای خرید و تهیه مایحتاج تا شهر"پاتاوه" با وجود مشکلات و شلوغی جاده در رفت و آمد باشیم.
زیبنده نیست برای باستان شناسانی که با عشق و علاقه در این دره محروم از امکانات، از صبح زود تا عصر حفاری کنند و نیاز اساسی به آرامش فکری و امکانات مناسب دارند چرا که شب هم کارهای مطالعاتی، مستندسازی و عکاسی از یافته هاشون باید انجام دهند.
بنابراین به یک بستر و پایگاه آرام بخشی نیاز است که با دقت و مستمر نسبت به حفاری این سرمایه عظیم اقدام کنند.
مطابق قانون؛ آلوده کنننده باید هزینه آلوده را بپردازد (مجری سدها چرا هزینه نمی کنند؟)
ایرنا: پیشنهاد خاص شما در این خصوص چیست؟
"سرداری": ما سال های گذشته سد خرسان را در پژوهشگاه میراث فرهنگی به بحث گذاشتیم که نباید سد احداث شود چرا که مجوزی که صادر شده اشتباه است، و از طرفی وزارت نیرو معتقد است که مبالغ هنگفتی برای این سد هزینه کردند و در نهایت با وزارت نیرو توافق شد که این وزراتخانه هر سال برای استقرار باستان شناسان در دره "خرسان" هزینه کند دو سال است که از طرف این وزارتخانه حمایتی و اقدامی صورت نگرفته است.
مطابق با قانون، آلوده کننده باید هزینه آلودگی را بپردازد بنابراین پروژه های عمرانی؛ اگر چه طرح توسعه و برای رفاه مردم دارند، ولی خساراتی که برای دیگر حوزه ها در پی دارند باید هزینه بپردازد.
احداث این سد، تمدن مهمی مثل "خرسان ، محیط زیست و گونه های گیاهی و بلوط های بی نظیر را آلوده و نابود می کند اولا نباید اجازه این سد داده میشد حالا که گفته شده این طرح ملی و نیاز ملی است موظف است تمامی این هزینه های محیط زیستی و میراث فرهنگی را وزارت نیرو بپردازد.
میراث فرهنگی و باستان شناسی خسارت نمی خواهد بلکه اعتبارات و امکانات برای مطالعه و اکتشافات می خواهد، همه می دانیم آثار و اشیای میراثی ما زیر زمین و خاک هستند و نمی دانیم حجم و کیفیت اینجا چقدر هم هست ولی آگاه هستیم که این گورستان، تاریخ مهم را رقم می زند و گورستان‌های تاریخی و باستانی مهمترین یافته‌های باستان‌شناسی را در خود دارد.
نوع کار باستان شناسی و حفاری، پنهان است و زمان زیادی برای حفاری و اکتشافات باید صرف کرد.
ایرنا: رسالت رسانه ها را در این خصوص چه می دانید؟
"سرداری": رسانه ها تمرکز خود را بر معرفی آثار و اشیای پیدا شده به زبان ساده، برای عموم مردم داشته باشند چرا که پشت این اشیا فرهنگ تمدن، معیشت، آیین و چیزهای مختلفی است که عموم مردم بدانند که در گورستان چه تمدن غنی وجود داشت.
رسانه ها و آحاد مردم و مسئولان باید دست به دست هم داده و تلاش کنند این میراث با ارزش به جهانیان معرفی شده و برگ نویی از میراث فرهنگی ایران با یاری و همیاری یکدیگر ورق بخورد.
نظر شما