كاربرد معيشتي، راز ماندگاري صنايع دستي در سيستان و بلوچستان

به گزارش ايرنا، صنايع دستي يا صنعت دست در حقيقت در زمره خلاقيت و هنر قرار دارد و فعاليت صنايع دستي در هر سامان نشاندهنده خلاقيت و هنر ذهني مردم آن منطقه است.
صنايع دستي نمودي از نوع زندگي و فرهنگ هر جامعه اي محسوب مي شود و عموما بسياري از اين نوع فعاليت ها دست به دست از نسلي به نسل ديگر منتقل شده است.
از آنجايي كه صنايع دستي در نگاهي اساسي رنگ و بويي قومي و منطقه اي دارد، مواد اوليه ساخت آن نيز بيشتر مواد موجود در طبيعت اطراف است.
سيستان و بلوچستان با تنوع جغرافيايي خاص و كثرت اقوام و مذاهب در آن نمود زيبايي از گنج هاي صنايع دستي است به طوري كه آب و هواي گرم و خشك در شمال، كوهستاني در مركز و شرجي در جنوب هر يك صنايع دستي مخصوص مربوط به خود را دارد.

*معرفي صنايع دستي سيستان و بلوچستان
سيستان و بلوچستان به دليل شرايط خاص خود صنعت گسترده اي از صنايع دستي دارد كه با توجه به اقليم هاي مختلف در آن، هر منطقه صنايع دستي مختص به خود را دارد.
وجود تالاب بين المللي هامون در منطقه سيستان در شمال سيستان و بلوچستان پيش از خشكسالي 20 ساله موجب وابستگي صنايع دستي عمده اين منطقه به درياچه هامون شده بود و نيز در قسمت هاي مركزي و شرقي اين استان به دليل وجود خاك مرغوب، دستان زنان و مردان هنرمند توانسته اند كيميا گري كرده و از خاك، زري همچون سفال كلپورگان را پديد آورند، دستان زنان اين استان با توانايي هاي بي نظير خود همچنين توانسته اند سكه دوزي را در عرصه هاي بين المللي مطرح كنند.
از جمله صنايع دستي اين استان مي توان به توتن سازي، سوزن دوزي، سكه دوزي و حصير بافي بلوچستان، سفال كلپورگان سراوان، سفال هلونچكان نيكشهر، سفال كوهميتگ سرباز، خولك بافي، گليم بافي، سياه دوزي و خامه دوزي سيستان، لباس هاي محلي، يزدبافي، آهنگري سنتي، صنايع دستي دريايي، پارچه بافي سنتي(جومه بافي)، كارت بافي(نوار بافي) تسبيح سازي، زيورآلات سنتي، پريوار دوزي، پلاس بافي و سفره بافي اشاره كرد.
-خولك بافي
خولك نوعي گياه محلي است كه در دل هامون رشد مي كرده و مردم محلي پرده هاي خولكي(حصيري) را از آن مي ساخته اند كه كاربرد بسيار زيادي با توجه به اقليم گرم و خشك منطقه داشته است.
-توتن سازي
توتن نيز نوعي قايق دست ساز از چوب و ني است كه مردم اين منطقه در گذشته از آن براي رفت و آمد در تالاب بين المللي هامون، صيادي و غيره استفاده مي كرده اند.
-سوزن دوزي
هنر ديگر مردم اين ديار كهن سوزن دوزي است كه به مدد دستان توانا و فكر خلاق زنان هنرمند سيستان و بلوچستان بر عرصه پارچه جاودان مي شود و آنچه بر جاي مي ماند حاصل ذوق، سليقه، ابتكار و استعداد قابل تحسين هنرمندان اين وادي است.
اين هنر در بلوچستان پيشينه اي دراز دارد و مي توان آن را عصاره درد دل هاي زنانه و بازتاب خاطرات تلخ و شيرين قومي در طول تاريخ برشمرد كه خود آميزه اي ذهني از آهنگ و ريتم حركت دست ها گرديده و منجر به پديد آمدن آثاري جاودان بر تار و پودي سرد و بي روح شده است.
روميزي، سجاده، كوسن، روتختي، جانماز، سفره عقد، اشارپ، پشتي و مانند آن از انواع محصولات سوزن دوزي هستند.
-سفال كلپورگان
كلپوره نام گياهي با مصرف دارويي ويژه منطقه بلوچستان است و كلپورگان روستايي در 25 كيلومتري شهرستان سراوان و در 390 كيلومتري جنوب شرق زاهدان است.
سفال كلپورگان به آن دليل معروف است كه دستان زنان بلوچ بدون هيچ واسطه و ماشين سفالگري آنها را از خاك مخصوص ساخته و با همان دستان هنرمند رنگ و لعاب مي دهند.
-پلاس
پلاس نيز نوعي سياه چادر است كه به طور عمده از موي بز بافته مي شود و بيشتر مورد استفاده چادرنشينان و عشاير قرار مي گيرد گرچه اينك از پلاس در بسياري از نمايشگاه ها استفاده مي شود، همچنين يكي از كارهاي عشاير منطقه در كنار دامپروري انجام آهنگري به شيوه سنتي است.
-پارچه بافي
پارچه بافي در سيستان قدمتي افزون برپنج هزار سال دارد و تكه پارچه هاي دست بافت كشف شده در شهر سوخته اين منطقه نمونه اي از اين هنر در پنج هزار سال قبل است.
-سياه دوزي
سياه دوزي نوعي سوزن دوزي در منطقه سيستان است كه براي تزيين پيش سينه و سرآستين لباس به كار مي رود و در اين نوع دوخت تنها از نخ سياه رنگ كه معمولا ابريشمي است استفاده مي شود.

*هشت هزار نفر فعال در زمينه صنايع دستي در سيستان و بلوچستان
معاون صنايع دستي ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري سيستان و بلوچستان در گفت و گو با خبرنگار ايرنا اظهار داشت: بر اساس آمار موجود بيش از هشت هزار نفر در حوزه صنايع دستي در اين استان فعاليت دارند كه حدود 6 هزار نفر آنان مجوزهاي لازم را كسب كرده اند.
بهروز عيسي زهي ادامه داد: همچنين 20 كارگاه آموزشي صنايع دستي در سراسر استان وجود دارد.
وي افزود: صنايع دستي اين استان متعدد هستند و آثاري همچون سوزن دوزي و سفال كلپورگان آن در سطوح ملي و بين المللي مطرح شده است.
وي تصريح كرد: سفال كلپورگان در روستاي كلپورگان در 25 كيلومتري شهر سراوان توسط زنان بومي ساخته و يكي از صنايع دستي بسيار معروف استان محسوب مي شود.
معاون صنايع دستي ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري سيستان و بلوچستان خاطرنشان كرد: صنايع دستي عموما بوسيله مواد طبيعي اطراف محل زندگي ساخته مي شود و از آنجائيكه منطقه سيستان سالها با خشكسالي روبرو بوده صنعت خولك بافي آن دچار مشكل شده است.
عيسي زهي ادامه داد: هم اينك مواد اوليه خولك بافي از افغانستان و مناطق شمالي كشور تامين مي شود و محصولات توليد شده آن نيز به كشورهاي حوزه خليج فارس صادر مي شود.

*كاربرد معيشتي صنايع دستي در سيستان و بلوچستان راز ماندگاري آن است
در بسياري از نقاط دنيا و كشور از صنايع دستي به عنوان هنرهاي باستاني ياد مي شود كه تنها در كنار آثار تاريخي در موزه مي توان آنها را يافت در صورتي كه در سيستان و بلوچستان به دليل كاربرد معيشتي، اين صنايع پويايي خود را حفظ كرده و رنگ و بوي تاريخي را در قالبي نوين ارائه مي دهند.
راز ماندگار اين صنايع را مي توان كاربرد معيشتي آنها دانست.
معاون صنايع دستي ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري سيستان و بلوچستان بيان كرد: اين استان از محدود نقاطي است كه بخش زيادي از مردم بخصوص جامعه زنان در حوزه صنايع دستي فعاليت مي كنند.
عيسي زهي افزود: تنها حدود 10 درصد از فعاليت هاي صنايع دستي را مردان در اين استان انجام مي دهند.
وي اظهار داشت: با توجه به بازار نسبتا خوب براي فروش محصولات صنايع دستي سيستان و بلوچستان، پويايي و تحرك در اين زمينه زياد است.
وي ادامه داد: به دليل اينكه بسياري از مردم در اين استان هزينه هاي زندگي خود را از طريق صنايع دستي تامين مي كنند، صنايع دستي سيستان و بلوچستان تنها در موزه ها جاودانه نشده و در بيشتر خانه ها مي توان فعاليت هاي مربوط به آن را مشاهده كرد.

**روز جهاني صنايع دستي
در دنياي خشن امروز كه نشانه استيلاي تكنيك بر روح انسان است، صنايع دستي يعني دميدن روح لطافت به اين زندگي خشن، و از آنجائيكه روح انسان همواره خواستار لطافت است صنايع دستي مي تواند اين نياز انسان را برآورده كند كه به همين منظور 20 خرداد روز جهاني صنايع دستي ناميده شده است.
يكي از خصوصيات صنايع دستي اين است كه اين صنعت حاصل روح ملت ها و آئين فرهنگ ملي كشورهاست كه به سادگي با رجوع به آمار صنايع دستي كشورها به روحيه مردم آن كشورها مي توان پي برد، بنابراين صنايع دستي تنها يك كالا براي مبادله نيست بلكه خصوصيات فرهنگي و ويژگي هاي اقوام از طريق صنايع دستي مبادله مي شود و نوعي ارتباط را ايجاد مي كند.
معاون صنايع دستي ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري سيستان و بلوچستان بيان كرد: به منظور گراميداشت اين روز از افراد برتر فعال در صنايع دستي اين استان تجليل خواهد شد.
عيسي زهي ادامه داد: برگزاري نمايشگاه توسعه و ترويج صنايع دستي در موزه جنوب شرق از ساير برنامه هاي روز جهاني صنايع دستي در سيستان و بلوچستان است.
وي تصريح كرد: تجليل از صنعتگران صنايع دستي در اين روز مي تواند سبب ايجاد انگيزه براي ادامه فعاليت هاي آنان شود.
وي افزود: 42 اثر صنايع دستي اين استان از بين 80 اثر معرفي شده از 2 سال قبل تا كنون توانسته نشان ملي را كسب كند.
سيستان و بلوچستان سالهاي زيادي است كه با وجود ظرفيت هاي ناب خود در زمينه ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري در حاشيه حركت كرده كه با توجه به تعيين آن به عنوان مقصد گردشگري سال 96 در كشور نياز به توجه خاصي به ويژه در زمينه صنايع دستي دارد.
7311**6081 خبرنگار: اسماعيل مرادقلي ** انتشار دهنده: حيدر سراياني