بزنگان معروف به 'كل بی‌بی' تنها آبگیر طبیعی با وسعت حدود 80 هكتار است كه در فاصله 130 كیلومتری مشهد، 75 كیلومتری جنوب غربی سرخس و 3.5 كیلومتری شمال شرق روستای بزنگان به عنوان یكی از زیباترین دریاچه های كشور دامن گسترده است. دریاچه ای كه دیگر همچون گذشته نه چندان دور از سبزی محیط و پرآبی بهره ای ندارد و خشكیدن آب و شدت شوری بالا موجب مرگ ماهیان میهمان این دریاچه در بیش از یك دهه اخیر شده است.
گرچه هنوز مرغان و پرندگان مهاجر به این دریاچه وفادار مانده و هنوز هر سال برای گذران دوره مهاجرتشان در كنار دریاچه روز را شب می كنند و حیات را به بزنگان هدیه می دهند اما تغییرات شدید ایجاد شده در اقلیم و گونه های گیاهی به دلیل خشكسالی شرایط مساعد برای حضور پرندگان مهاجر را نیز تهدید می كند.
امروز بزنگان دوران افول، شوری آب، مرگ ماهیان و كاهش شدید گونه های گیاهی اطرافش را تجربه می كند. سالهاست كه با افزایش روزافزون آثار خشكسالی و كم شدن آب نفس بزنگان به شماره افتاده و زنگهای خطر برای این اثر طبیعی ملی زیبا و منحصربه فرد به صدا درآمده است.
كاهش آب به عنوان بنیاد حیات و دوام دریاچه سبب شده افزایش درصد شوری به مرگ گونه های آبزی دریاچه منجر شود و دیگر حتی هم وحوش برای خوردن آب به این مكان مراجعه نكنند.
* حیات اقلیم وابسته به حیات تالابها و دریاچه ها
اهمیت تالابها و دریاچه ها تا بدانجاست كه بر اساس اجماع جهانی این پدیده های طبیعی و جغرافیایی نقش مهمی در جلوگیری از تغییرات آب و هوایی، جذب كربن به عنوان یك سد طبیعی و تنظیم آبهای زیرزمینی دارند. تالابها و دریاچه ها در حقیقت زیستگاههای ارزشمندی هستند كه می توان با دسترسی به اطلاعات آنان نسبت به تعیین جدول آبهای زیرزمینی و دسترسی و حفاظت از آنها اقدام نمود.
در ایران نیز با توجه به پی بردن به نقش مهم تالابها و دریاچه ها علاوه بر قوانین حفاظت و بهسازی محیط زیست، قانون حفاظت و احیای تالابها به صورت مجزا تدوین و تصویب شده است.
یكی از سیاستهای اصلی دولت تدبیر وامید در حوزه حفاظت محیط زیست توجه به حفاظت تالابها و دریاچه هاست. امروزه در كشور ما تالابها و پدیده های آبی چون دریاچه ها به شدت دستخوش تغییرات به دلیل تهدیدات عوامل انسانی و طبیعی هستند.
آنچه مهم و قابل توجه است ضرورت توجه به حفاظت از حیات تالابها، دریاچه ها، آبگیرهای طبیعی و نیز اقدام در جهت بهسازی و رونق بخشی طبیعی به آنها است.
* خشكسالی بلای جان بزنگان
مدیركل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی به خبرنگار ایرنا گفت: پدیده خشكسالی یكی ازعوامل طبیعی است كه دریاچه ای مانند بزنگان را تهدید می كند و كاركردهای زیست بومی آن را كاهش داده است.
تورج همتی افزود: این وضعیت موجب شده دریاچه نتواند خود را در برابر عوامل طبیعی مقاوم كند و به همین دلیل قدرت تاب آوری بزنگان در مقابل تغییرات به شدت كاهش یافته است.
وی ادامه داد: تالابها و دریاچه ها به عنوان یكی از اولویتهای چهارگانه سازمان حفاظت محیط زیست در كنار گرد و غبار، پسماندها و هوا قرار دارند. همه ذینفعان از حیات دریاچه بزنگان باید در چارچوب یك مدیریت یكپارچه تلاش خود را در راستای احیای این اثر ملی طبیعی انجام دهند.
مدیركل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی گفت: رویكرد اصلی در استان این است كه بتوان با مشاركت جامعه محلی اقدامات لازم را برای احیای بزنگان به عنوان تنها تالاب و دریاچه شمال شرق كشور انجام داد تا این پدیده طبیعی بتواند در مسائل زیست بومی و محیط زیست منطقه نقش آفرینی مثبت داشته باشد.
* احیا نیازمند همكاری
وی در ادامه اظهارداشت: جسم بی رمق دریاچه بزنگان نیازمند همكاری و همراهی جامعه محلی و نیز مسئولان و دوستداران محیط زیست است. تغییرات اقلیمی فراوان در منطقه بسیار مشكل آفرین شده و شدت گرمای هوا در سرخس بالا رفته است.
همتی افزود: از مشكلات موجود رواج فراوان كشت دیم در حوالی دریاچه است كه تا ارتفاعات كوههای بزنگان ادامه دارد و نه تنها نتیجه مثبتی ندارد بلكه موجب فرسایش شدید خاك منطقه می شود. باید با جلوگیری از برداشت بی رویه آب در بالادست مانع خشكی بیشتر بزنگان شد. این دریاچه روی یك سازند زمین شناسی قرار دارد و دارای وضعیت زیست محیطی حساسی است كه نیازمند نگاه فنی و كارشناسی ویژه می باشد.
وی ادامه داد: توجه و حمایت جوامع محلی و مسئولان دستگاههای مرتبط در حمایت از این دریاچه و تامین بودجه برای حل معضلات آن ضروری است.
* كاهش 30 درصدی آب دریاچه
مدیركل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی گفت: تداوم طولانی مدت خشكسالی كه باعث كاهش سیلابهای فصلی و آبدهی چشمه های بالادست شده مهمترین عامل خطر و تهدید حیات این اثر طبیعی ملی محسوب می شود.
وی به نبود منابع آب برای تغذیه دریاچه بزنگان اشاره و بیان كرد: خطر ورود لای به دریاچه همراه با سیلابهای فصلی به دلیل تخریب مراتع بالادست و وسعت كم دریاچه وضعیت آن را بسیار شكننده و آسیب پذیر كرده است.
همتی افزود: منابع آب زیرزمینی تغذیه كننده اطراف دریاچه بزنگان دو چشمه دائمی به نامهای چشمه گل بی بی و چشمه كرق غلام است و البته بخش عمده ای از آب دریاچه توسط چشمه های فعال واقع در كف دریاچه تأمین می شود اما كم آبی شدید در این منابع آبی، بزنگان را تهدید می كند.
وی ادامه داد: آب این دریاچه از ارتفاعات آهكی واقع در 20 كیلومتری جنوب دریاچه توسط دو آبراهه اصلی كه از سمت شرق و غرب به دریاچه متصلند تامین می شود. طی سالهای گذشته 30 درصد آب دریاچه نسبت به گذشته كاهش پیدا كرده و همین امر شوری آب بزنگان، تغییرات زیستی در محیط داخل و بیرون دریاچه و از بین رفتن گونه های جانوری آبی آن را موجب شده است.
* بزنگان چشم انتظار توجه
رئیس اداره حفاظت محیط زیست سرخس نیز گفت: اثر طبیعی ملی بزنگان این روزها اصلا حال خوبی ندارد و به شدت نیازمند توجه مسئولان است.
موسی غلامزاده به تبخیر شدید آب به دلیل گرما و كاهش آبدهی چشمه های تامین كننده آب دریاچه اشاره و بیان كرد: درصد شوری آب دریاچه بالا رفته است و همین امر موجب شده دیگر زیست گونه های ماهی در این دریاچه امكانپذیر نباشد.
وی ادامه داد: تا شش سال پیش پروانه صید ماهی از دریاچه بزنگان صادر می شد اما امروز هیچ ماهی در آب آن شنا نمی كند. درمنه و دیگر گونه های خانواده گندمیان نیز از گونه های گیاهی اطراف دریاچه، به دلیل كاهش شدید بارندگی دوام چندانی نیاورده و در همان فروردین ماه خشك می شوند.
رئیس اداره حفاظت محیط زیست سرخس گفت: این وضعیت در كنار كاهش سطح آب دریاچه موجب شده تا بزنگان دیگر آن نمای زیبا و دل انگیز گذشته را نیز نداشته باشد. از 17 فروردین ماه امسال بارندگیها در سرخس متوقف و همین امر موجب افزایش خشكی در سرخس و مناطق تحت حفاظت در سطح منطقه شده است.
وی افزود: البته اقدامات خوبی از پارسال در حوزه دریاچه بزنگان انجام شده اما اگر همین اقدامات هفت سال پیش انجام می شد وضعیت امروز دریاچه خیلی بهتر بود ولی بی توجهی به این ثروت زیست محیطی آثار منفی خود را گذاشته است.
او در عین حال با تاكید بر ضرورت ایجاد زیرساختهای گردشگری، این امر را لازمه رونق و تحول منطقه ذكر و بیان كرد: حضور پرندگان مهاجر جاذبه خوبی برای گردشگران، پرنده دوستان و محققان است كه اكنون نیز تا حدی شاهد حضور آنها هستیم اما رونق آن نیازمند بهبود اوضاع دریاچه و البته تامین زیرساختهای لازم است.
رئیس اداره محیط زیست سرخس گفت: طرح مطالعات توجیهی دریاچه بزنگان در بخش مقدماتی انجام شده و در صورت تایید در سازمان مركزی، بخشبندی پایش و حفاظت دریاچه نیز انجام می شود و با تامین اعتبار می توان خونی دوباره در رگهای بزنگان جاری كرد.
7496/1858
مشهد- ایرنا- اثر ملی دریاچه بزنگان سرخس واقع در شمال شرقی مشهد و جنوب رشته كوه هزارمسجد تنها دریاچه طبیعی خراسان رضوی است كه بخاطر تداوم 18 ساله پدیده خشكسالی این روزها حال و روز خوشی ندارد و تشنه حمایت و عزم همگانی برای رهایی از نابودی و خشكیدن است.
