توانبخشی معلولان شامل سه شاخه "پزشکی، حرفه‌ای و اجتماعی" و مناسب‌سازی معابر عمومی موضوع مورد توجه در "توانبخشی اجتماعی" است.
"سیاستهای کلی نظام جمهوری اسلامی" مصوب بهمن ۱۳۸۹ در بند یازدهم بخش شهرسازی و بند نهم بخش ایثارگران رعایت نیاز و آسایش جانبازان و معلولان را در طراحی فضای شهری و اماکن عمومی مورد تاکید قرار داده است. بر این اساس مناسب‌سازی بناها و مراکز خدمات عمومی، معابر شهری، مراکز اداری، تفریحی، ورزشی و خودروهای نقلیه عمومی می‌بایست منطبق با وضعیت جسمی جانبازان و ناتوانان جسمی و حرکتی و برخوردار از شرایط مطلوب این گروه از شهروندان ایرانی باشد.
هیات دولت جمهوری اسلامی ایران نیز خرداد ۱۳۹۴ در قالب "برنامه جامع حمایت از حقوق افراد دارای معلولیت" همه دستگاههای متولی را مکلف کرده تا در صدور مجوز مناسب‌سازی برای افراد دارای معلولیت با رعایت قوانین و مقررات، ضوابط شهرسازی و معماری را در تناسب با استانداردهای مناسب‌سازی مورد توجه قرار دهند.
بر همین اساس وزارت راه و شهرسازی موظف است در همه طرحهای آماده‌سازی و اجرای مجتمع‌های مسکونی به صورت انبوه و نیز طراحی و اجرای شهرهای جدید، ضوابط و مقررات شهرسازی و معماری لازم را برای برخورداری افراد دارای معلولیت رعایت کند.
ضوابط و توصیه‌های مناسب‌سازی معابر و تجهیزات شهری برای سه گروه عمده افراد معلول، شامل معلولان جسمی حرکتی، معلولان نابینای حسی حرکتی و معلولان ناشنوای حسی حرکتی اعمال می شود و این ضوابط در ساخت و ساز فضاهای دسترسی به ساختمان شامل مسیر دسترسی، پله و رمپ و بازشوها و پارک ها باید رعایت شود.
علاوه براین هیات وزیران ۱۷ آذرماه ۹۸ آیین نامه اجرایی ماده سه حمایت از حقوق معلولان را تصویب و دستگاههای اجرایی را مکلف به مناسب‌سازی معابر و فضاهای شهری برای دسترسی معلولان کرد.
براین اساس همه دستگاههای اجرایی باید تا سه سال آینده یعنی تا سال ۱۴۰۱ برای دسترسی‌پذیری معلولان به خدمات، ساختمانهای خود را مناسب‌سازی کنند و شهرداری‌ها و دهیاری‌ها در ارتباط با مناسب‌سازی و دسترس پذیری محیط، معابر، اماکن و وسایل حمل و نقل عمومی و مبلمان شهری باید اقداماتی مانند هم سطح سازی معابر، نصب خط هدایت نابینایان در پیاده‌روها، تامین محل ویژه توقف خودروی افراد دارای معلولیت، نصب چراغ‌های راهنمای مجهز به علایم صوتی ویژه افراد نابینا و کم بینا در تقاطع ها و مناسب سازی پایانه ها، ایستگاه‌ها و ناوگان حمل و نقل عمومی را انجام دهند و اعطای پایان کار ساختمان ها و اماکن عمومی از جمله مجتمع های مسکونی، تجاری، اداری، درمانی و آموزشی مشروط به رعایت ضوابط مناسب سازی و دسترسی پذیری معلولان است.
در این میان معلولان گنابادی به دلیل وضعیت نامناسب و یا مناسب سازی نشدن بخش زیادی از معابر و ساختمانهای عمومی این شهر با تنگناهای زیادی برای تردد و بهره گیری از خدمات عمومی مواجه هستند.
۹۵ درصد از معابر عمومی و بیش از ۷۰ درصد ادارات شهرستان گناباد برای معلولان مناسب سازی نشده است و ۳۰ درصد دیگر هم شرایط و استانداردهای مورد تایید و مطلوب جامعه هدف را ندارند.
یکی از معلولان دارای ضایعه نخاعی گنابادی به وضعیت نامناسب معابر عمومی شهری و امکانات بخشهای دولتی و مدارس و بخشهای عمومی گناباد برای استفاده معلولان اشاره کرد و افزود: توانجویان جسمی - حرکتی و قشر معلول برای تردد در محیط شهری این شهرستان با تنگناهای زیادی دست به گریبان هستند و علاوه بر آن که یک وسیله نقلیه مناسب برای آنان وجود ندارد بخش زیادی از خیابانها و پیاده رو ها برای تردد آنان مناسب سازی نشده است.
جواد زاده احمد گفت: به همین دلیل در رفت و آمد به مدرسه با مشکلات زیادی مواجه هستیم و حتی خانوده ما هم با سختی های زیاد این کار را انجام می دهند و مناسب سازی نشدن معابر شهری و یا مناسب سازی غیر استاندارد آن تردد و اسفاده از ویلچر را برای حرکت بسیار سخت کرده و به یکی از دغدغه های مهم ما تبدیل شده است.
یکی دیگر از معلولان و فعال فرهنگی و اجتماعی و رسانه ای گناباد نیز می گوید: بیشتر فروشگاهها، بانکها و اغلب پاساژها و خودپردازهای بانکی برای قشر معلول مناسب سازی نیست و امکان استفاده برای این قشر ایجاد نشده است.
زهرا شاه قاسمی افزود: برخی معابر عمومی گناباد نیز به صورت سطح شیب‌دار است و با ضوابط فنی و استاندارد برای تردد معلولان احداث نشده است که این خود مصدومیت معلولان و توانجویان را به در موقع حرکت به دنبال دارد.
وی ادامه داد: سنگفرش پلکانی و تخریب قسمت‌هایی از پیاده‌روها باعث مشکلاتی برای رفت و آمد معلولان شده است و همچنین وسایل عمومی و حمل و نقل مناسبی برای توانجویان وجود ندارد و مسوولان بخشهای مختلف و دست اندرکاران ساخت و ساز باید در ساخت بناهای بخشهای دولتی و خصوصی و به خصوص مجتمع های مسکونی به مناسب سازی تردد این قشر عنایت داشته باشند.
شهردار گناباد هم با اشاره به وضعیت نامناسب معابر شهری برای تردد و استفاده معلولان از خدمات بخشهای دولتی گفت: همه انسانهای سالم و شهروندان به راحتی و بدون موانع از امکانات شهری استفاده می کنند ولی باید با مناسب سازی این معابر شرایط، برای استفاده مناسب توانجویان فراهم شود تا بتوانند از این امکانات به طور مساوی و عادلانه استفاده کنند.
حمید زارع حسینی افزود: باید مناسب سازی معابر و احداث ساختمانها برای معلولان به یک دغدغه عمومی تبدیل شود و با فرهنگ سازی و برگزاری دوره های آموزشی برای پیمانکاران و دست اندرکاران ساخت و ساز به این مساله عنایت خاص شود.
وی تصریح کرد: در استانداردسازی و مناسب سازی معابر عمومی و ساختمانهای شهری گناباد برای تردد معلولان در سالهای گذشته بیشتر شعار داده شد و اقدامات عملیاتی برای رفع این موانع انجام نشده است و همه بخشهای دولتی و خصوصی باید در این زمینه پای کار بیایند تا معابر عمومی و شهری بدون مانع برای تردد این قشر ایجاد شود.
شهردار گناباد گفت: مناسب سازی معابر عمومی برای تردد معلولان طی سال جاری موردتوجه خاص شهرداری گناباد قرار دارد و این شهر به تازگی به عنوان شهر آزمایشی در مناسب سازی معابر در استان خراسان رضوی انتخاب شده است.
رییس اداره بهزیستی گناباد نیز با اشاره به این که مناسب‌سازی معابر برای معلولان در بسیاری از بخشهای خصوصی و دولتی این شهرستان به باور تبدیل نشده است گفت: بسیاری از مهندسان و دست اندرکاران ساخت و ساز این مساله را در ساخت بناها و معابر رعایت نمی‌کنند.
علی آراسته افزود: بسیاری از طرحهایی که جهت مناسب‌سازی معابر برای معلولان در محیط شهری گناباد اجرا شده است کافی نیست و یا نیمه تمام رها شده است.
وی ادامه داد: به دلیل اجرای ناکافی و غیر موثر طرحهای مناسب‌سازی، معلولان گنابادی برای استفاده از خدمات بانکهای این شهرستان و یا تردد در معابر عمومی با مشکلات بسیاری دست به گریبان هستند.
رییس اداره بهزیستی گناباد گفت: در بسیاری از طرحهای مناسب‌سازی معلولان در بخشهای مختلف هم از نظرات کارشناسان بهزیستی استفاده نمی‌شود و این مساله موجب می‌شود که طرحها اثربخشی لازم را نداشته باشند.
آراسته افزود: ۹۵ درصد فضاهای عمومی و بیش از ۷۰ درصد ادارات شهرستان گناباد برای معلولان مناسب سازی نشده‌اند و ۳۰ درصد دیگر هم شرایط و استانداردهای مورد تایید و مطلوب جامعه هدف را ندارند.
وی ادامه داد: سد معبر در پیاده روهای شهر و معابر عمومی مشکلات عدیده ای برای توانجویان ایجاد کرده که رفع آن نیازمند توجه شهرداری و دیگر ارگان های مربوطه است.
رییس اداره بهزیستی گناباد گفت: در حالی که این شهر دومین شهر سالمند کشور است و حدود ۱۳ درصد جمعیت آن را سالمندان تشکیل می دهند ولی عدم مناسب سازی بخش زیادی از معابر شهری و ساختمانهای عمومی و اداری سالمندان را هم در کنار معلولان با تنگناهای زیادی در رفت و آمد مواجه کرده است.
آراسته افزود: توانجویان و سالمندان بیشتر از سایر افراد به اماکن مذهبی رفت و آمد می‌کنند در حالی که این اماکن هم از استانداردهای لازم در این زمینه برخوردار نیستند و مناسب سازی آنها باید مورد توجه مسوولان مربوطه قرار گیرد.
وی ادامه داد: توجه به مناسب سازی فضاهای عمومی گناباد به عنوان شهری تاریخی و گردشگری از اهمیت بسیار برخوردار است و شهرداری باید توجه ویژه به این مهم داشته باشد.
رییس اداره بهزیستی گناباد گفت: این شهرستان به صورت آزمایشی به عنوان یکی از سه شهر بدون مانع در استان خراسان رضوی طی ۲ سال گذشته در نظر گرفته شده است که در نخستین گام کمیته ساماندهی و مناسب سازی فضاهای عمومی به ریاست فرماندار تشکیل و دبیرخانه اماکن عمومی، گردشگری و تفریحی و اماکن دولتی و شهرداری نیز دایر شده است.
آراسته افزود: ۱۷ میلیارد ریال برای مناسب سازی محیط مسکونی توانجویان، ساخت رمپ، سرویس بهداشتی و حمام در این شهرستان طی یک سال قبل پرداخت شد.
بخشدار مرکزی گناباد هم گفت: با توجه به این که ۱۲ درصد جمعیت گناباد را سالمندان و ۲ درصد آنها را معلولان تشکیل می‌دهند نبود توجه لازم به این مساله مشکلات متعددی برای توان‌یابان و معلولان جسمی و حرکتی در تردد در معابر عمومی و ورود به بناها ایجاد کرده است.
سید کاظم نظام گفت:یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون ریال سال گذشته برای اجرای طرحهای مناسب‌سازی محیط زندگی معلولان گنابادی اختصاص یافت.
وی اضافه کرد:تشکیل کمیته فنی مناسب سازی برای نظارت دائم بر اجرای طرحهای این بخش در گناباد ضروری است.
معاون برنامه‌ریزی و هماهنگی امور عمرانی فرمانداری گناباد هم نبود ضمانت قوی در قوانین و مقررات و تخصیص نیافتن بودجه اختصاصی به دستگاههای اجرایی را از مهمترین موانع و مشکلات اجرای طرحهای مناسب‌سازی محیط برای معلولان و توان یابان این شهرستان ذکر کرد.
احمد سفری به تنگناها و مشکلات معلولان برای رفت و آمد در محیط شهری اشاره کرد و افزود: قوانین و مقررات برای اجرای این طرحها باید ضمانت اجرایی داشته باشد و با اختصاص اعتبار خاص به دستگاههای اجرایی، قدرت آنها برای اجرای طرحهای یاد شده افزایش یابد.
وی ادامه داد: هدف از مناسب‌سازی، آماده کردن محیط برای استفاده جانبازان، معلولان، نابینایان، خانمهای باردار و یا افراد کهنسال است که دچار ناتوانی در حرکت هستند تا بتوانند مانند افراد عادی از امکانات شهری و محیط زندگی استفاده کنند.
معاون فرماندار گناباد گفت: گرچه تغییر ساختارهای موجود برای تسهیل شرایط افراد توان یاب بسیار پر هزینه است ولی اگر نیاز افراد در مرحله طراحی و برنامه‌ریزی مد نظر قرار بگیرد می‌توان در مصرف این هزینه‌ها صرفه جویی کرد.
سفری با اشاره به این که هشت درصد جمعیت گناباد معادل حدود هشت هزار نفر را جمعیت سالمند بالای ۶۵ سال و ۴۱ درصد جمعیت این شهرستان را قشر میانسال تشکیل می دهند افزود: اجرای طرحهای مناسب سازی محیط شهری از نیازهای اساسی گناباد است و باید در برنامه ریزی شهری و روستایی مد نظر قرار گیرد.
سه هزار و ۵۰۰ نفر از جامعه پنج هزار و ۵۰۰ نفری مددجویان زیرپوشش خدمات بهزیستی گناباد را شهروندان معلول تشکیل می‌دهند. همچنین افزون بر ۲۰۰ شهروند نابینا و کم‌بینا زیر پوشش خدمات انجمن نابینایان اداره بهزیستی گناباد قرار دارند.
۱۳ مرکز خیریه برای جلب مشارکتهای مردمی با نظارت سازمان بهزیستی در شهرستان گناباد فعال هستند.
مرکز شهرستان ۹۳ هزار نفری گناباد در فاصله ۲۸۷ کیلومتری جنوب مشهد واقع است.