باقی مانده کارخانه نساجی ریسباف در تمام سال‌های گذشته با بی‌توجهی و رها شدگی راه ویرانی را پیموده است. فرسایش گذر زمان، بی دفاع بودن در مقابل نزولات جوی و البته بلاتکلیفی مالکیت آن در کشاکش نهادهایی چون بانک ملی، میراث فرهنگی و راه و شهرسازی، چیزی جز پاشیدن رنگ غبار و فراموشی بر چهره این میراث صنعتی اصفهان عایدی نداشته است.
این بنا که در سال ۸۱ به ثبت ملی رسیده است، در شمار زیباترین و مهم ترین بناهای صنعتی ،تاریخی ایران قرار دارد و در دوران پهلوی اول که ایران رو به سوی صنعتی شدن گذارده بود، ساخته شد. این کارخانه در شمار ۹ کارخانه ای بود در حوزه صنایع نساجی در اصفهان تاسیس شد؛ کارخانه هایی که یا مثل بافناز برای همیشه از صفحه میراث صنعتی اصفهان پاک شدند، یا چون صنایع پشم (روبه روی کارخانه ریسباف) در یک مجتمع تجاری به یک سردر و کوشک میانی محدود شدند یا چون نختاب حفظ و به کاربری دیگری تبدیل شدند؛ در این میان اما اهمیت حفظ ریسباف به دلیل باقی ماندن تمام قسمت ها( اگرچه در برخی نقاط متزلزل) و اهمیت سبک معماری و قرارگیری آن در محور تاریخی فرهنگی چهارباغ دوچندان است.
بانک ملی تملک این بنا را در اختیار دارد اما در دوران دولت دهم بود که با مصوبه هیات وزیران بنا شد تملک این بنا با رعایت قوانین و مقررات برای ایجاد موزه منطقه ای اصفهان به سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری منتقل شود؛ این اتفاق اما به دلیل اعتراض و پیگیری‌های بانک ملی هیچ گاه عملی نشد و حتی تصمیم کمیسون ماده ۵ استان مبنی بر تغییر کاربری کارخانه ریسباف از مجموعه خدماتی به فرهنگی و مقدمات تبدیل شدن آن به موزه منطقه ای برای گرفتن بودجه ۲۷ میلیارد تومانی از طرف سازمان میراث فرهنگی نتوانست راه به جایی ببرد و از این رو همچنان بانک ملی به دلیل آنچه تحت عنوان«تعلق سرمایه مالی کاخانه ریسباف به سهامداران بانک ملی»، حاضر به واگذری آن برای تبدیل شدن به موزه منطقه ای و البته نجات از ویرانی نشده است.
این اما یک سوی ماجرای کش و قوس ریسباف بین نهادها و البته بی نتیجه بودن آن برای رهایی از ویرانی بوده است، سوی دیگر ماجرا، اینکه در سال ۹۶ بنا بود ریسباف با پرداخت هزینه و انجام معاملاتی با بانک ملی در تملک وزارت راه و شهرسازی قرار گیرد اما باز پاره ای از اختلاف سد راه شد و ریسباف همچنان در تملک بانک ملی باقی ماند تا همچنان وضعت حفاظتش نابسامان بماند.
در این میانه اما از برآیند همه وعده ها و تصمیم ها برای نجات کارخانه صنعتی ـ تاریخی ریسباف که به گفته کارشناسان معماری با تلفیق معماری سنتی و مدرن، از زیباترین نمونه های کارخانه های صنعتی ایران است، تنها بلاتکلیفی و وضعیت بی دفاع در برابر تخریب ها، پررنگ باقی مانده است. شرایطی که برای نجات ریسباف از ویرانی و توقف آن ، معاون امور عمرانی استانداری اصفهان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا از درخواست مدیریت استان برای ایجاد تواهم نامه احیا بین بانک ملی، اداره کل میراث فرهنگی و شهرداری اصفهان خبر داد.
درخواست استانداری اصفهان از بانک ملی، شهرداری و میراث فرهنگی برای تفاهم نامه احیای ریسباف
مهران زینلیان معاون امور عمرانی استاندار اصفهان در این رابطه توضیح داد: درخواست ما این بوده است که به روش« بی او تی» تفاهم نامه ای امضا و با هزینه شهرداری این کارخانه احیا و به موزه منطقه ای تبدیل شود.
وی همچنین افزود: راه و شهرسازی در یک فرآیند تهاتری قرار بود زمین های فرایبورگ را برای تملک کارخانه ریسباف در اختیار بانک ملی قرار دهد که البته بعدا معاونت حقوقی ریاست جمهوری این معامله را ابطال کرد. بنابراین نقش راه و شهرسازی در این جریان کمرنگ شد و هم اکنون وظیفه شرایط کارخانه ریسباف بر عهده بانک ملی است.
زینلیان خاطر نشان کرد: از کارخانه های صنعتی اصفهان در چهارباغ، تنها ریسباف باقی مانده که درش قفل است ، ما که برای بازدید کارخانه رفته بودیم، می خواستند ما را هم راه ندهند. اما وقتی وارد شدیم به شدت پیگیر ماجرای آن شدیم و هفته پیش جلسه ای در رابطه با همین موضع در تهران داشتیم؛ گرچه از پیشرفت کار راضی نیستم؛ انتظار این است که بانک ملی، میراث فرهنگی و راه و شهرسازی کار را به خوبی جلو ببرند.
وی افزود: البته بعد از پیگیری های ما ،میراث فرهنگی نامه ترک فعل برای مدیریت بانک ملی زده است که باید ببینید نامه آنها به کجا رسیده است؛ ریسباف در این شرایطِ باد و باران در حال خراب شدن است.
بانک ملی به عنوان متولی موظف است که نسبت به حفاظت و حراست ریسباف اقدام کند
در همین رابطه از مدیرکل میراث فرهنگی استان اصفهان پیگیر ماجرا شدیم؛ علیرضا ایزدی به خبرنگار ایرنا گفت: زمانی که رییس بنیاد مستضعفان به اصفهان آمده بودند موضوع ریسباف را خدمت آقای استاندار مطرح کردیم؛ بالاخره ریسباف چه در مالکیت بانک ملی و چه در مالکیت مسکن و شهرسازی یا میراث فرهنگی باشد، آنچه مهم است که این کارخانه به عنوان یک داشته بسیار ارزشمند می تواند یکی از بزرگترین معضلات توسعه گردشگری که موزه مناسب و هم شان اصفهان است را مرتفع کند.
وی فزود: پیگیری هایی با این هدف که آن مصوبه فراموش شده هیات وزیران( انتقال مالکیت ریسباف از بانک ملی به میراث فرهنگی ) را احیا کنیم که گفتند آن مصوبه لغو شده است و باید مجدد مطرح شود؛ اما خواهشی از آقای استاندار کردیم که این کارخانه را به نوعی در اختیار مجموعه مرتبط قرار بدهند تا بتوانیم آن را به سرانجام برسانیم.
وی افزود: جلسه ای در نهاد حقوقی ریاست جمهوری برای موضوع مالکیت کارخانه تشکیل شد که ببینیم بلاخره در اختیار بانک ملی یا مسکن و شهرسازی است؛ حرف بانک ملی اما این است که این ملک را بابت یک سری بدهی‌ها برداشته ام و واگذار نمی‌کنم بایستی وضعیت پولی آن مشخص شود. بعد از این جلسه بنا شد کارشناسان بانک ملی، مسکن و شهرسازی و میراث فرهنگی این موضوع را تعیین تکلیف کنند.
ایزدی گفت: کارخانه ریسباف مثل سایر املاک تاریخی، همان طور که یک شخص موظف و مکلف است بناهای تاریخی را حفظ کند؛بانک ملی هم به عنوان متولی و مالک موظف است که نسبت به حفاظت و حراست ریسباف اقدام کند. در همین رابطه و پیرو انجام وظیفه قانونی میراث فرهنگی در قبال نظارت بر بناهای تاریخی، شکواییه ای را در مراجع قضایی مطرح کردیم.
به گفته مدیرکل میراث فرهنگی، بانک ملی هم اکنون حاضر به واگذاری این کارخانه به مسکن و شهرسازی نیست و میراث فرهنگی اصفهان از وزیر میراث فرهنگی خواسته است با توجه به دولتی بودن بانک ملی، مجدد موضوع واگذاری تملک کارخانه ریسباف از بانک ملی به میراث فرهنگی با هدف ایجاد موزه بزرگ اصفهان اقدام و مصوب شود.
وی در این رابطه افزود: بانک ملی باید در مقابل مبلغی را به دست بیاورد که خواسته ایم به نوعی در بودجه بگنجانند که بانک ملی هم متضرر نشود چرا که ضوابط و قوانین خاص خودش را دارد.
ایزدی یادآور شد: از سوی دیگر شکایت ما هم مطرح شده و بانک ملی به عنوان مالک باید نسبت به حفاظت بنای تاریخی کارخانه ریسباف اقدام کند؛ ما هم اخطارها را داده ایم مبنی بر اینکه تا زمانی که بنا در مالکیت آنهاست، موظف به حفاظت و مرمت هستند.
وی افزود: قاعدتا کار ما با بانک ملی در این رابطه به دادگاه خواهد کشید؛ امیدواریم مشکل به سرانجام برسد و ختم خیری باشد برای ایجاد موزه بزرگ اصفهان ؛ این مجموعه حیف است و قطعا بهتر از آن برای موزه اصفهان نخواهیم داشت.
ده‌ها خوابی که سوداگران برای ریسباف دیدند
اما لیلا پهلوان زاده عضو هیات علمی دانشگاه آزاد خوراسگان و دانش آموخته معماری، مرمت و احیا بناهای تاریخی با بیان اینکه کارخانۀ ریسباف به عنوان آخرین بنای صنعتی برجای مانده در محور چهارباغ بالای اصفهان وضعیت چندان خوشایندی ندارد، گفت: عرصه و اعیان کارخانه ریسباف تاکنون توانسته است از دست ده‌ها خوابی که سوداگران و دلالان شهری برای آن اندیشیده اند جان سالم به در ببرد. از طرح خیابان کمکی چهارباغ گرفته که تخریب انبارهای شرقی کارخانه و ساخت آپارتمان های مسکونی بلند مرتبه را در سر داشت تا طرح تعریض ضلع شمالی (کوچه یحیی خان) و ضلع جنوبی (خیابان هفت دست یا شهید امینی نژاد) به بهانۀ مزاحمت برای همسایگانی که به دلیل کم عرض بودن گذر شکایت دارند!
وی افزود: متاسفانه با وجود شعارهای داده شده برای حفاظت از این کارخانه و تلاش های بسیار در جهت تملک آن توسط وزارت راه و شهرسازی به منظور احیا و مرمت، آنچه از شواهد امر هویداست آن است که این بار نیز توافق این وزارت خانه با بانک ملی حاصلی نداشته است و فقط در خلال این زمان به دلیل نبود بودجۀ لازم برای مرمت های ضروری و اساسی و حفاظت اولیه از این مجموعه، روز به روز بخش های دیگری از این بنا تخریب می شود و حتی سازمان میراث فرهنگی نیز به دلیل عدم مشخص بودن وضعیت تملکی آن نمی‌تواند اقدامی انجام بدهد.
نویسنده کتاب میراث معماری صنعتی ایران یادآور شد: خروج دستگاه‌های واجد ارزش این کارخانه و فروش آن به خریداران قراضه‌های آهن و حتی فروش کابل های مسی برق آن نیز از دیگر اتفاقات صورت گرفته در این مدت است که مشخص نیست چه ارگانی می‌بایست پیگیر آن باشد و چه کسی پاسخگوی از بین بردن این شواهد مهم تاریخ صنعت اصفهان است.
این پژوهشگر میراث صنعتی در ادامه با اشاره به اینکه آنچه از ریسباف باقی مانده، کارخانه ای است با عرصه و اعیانی کامل اما با ساختمان‌هایی تقریبا مخروبه و فاقد هرگونه ماشین آلات صنعتی، گفت: این اثر با توصیفات واجد ارزش هنوز گوی سبقت را از تمامی نمونه‌های خود در ایران می رباید و همین موضوع اهمیت حفاظت و احیای صحیح و علمی آن را ضرورتی دو چندان می‌بخشد.
نویسنده کتاب کارخانه های مرمت شده ایران و جهان در ادامه افزود: در این جریان آنچه اهمیت دارد بهره گیری از تجارب مثبت و منفی کشورهای موفق جهان در زمینۀ احیای میراث صنعتی است که به طور قطع بر پایۀ شناخت کامل و همه جانبه ارزش های متعدد مجموع صنعتی از جوانب مختلفی همچون فرهنگی، تاریخی، اجتماعی، معماری، شهرسازی و بسیاری از جنبه های دیگر است که غفلت از هریک از این موضوعات، در نتیجه نهایی و بازگرداندن مجدد روح صنعتی به مجموعه در جریان عملیات احیا و بازآفرینی بسیار تاثیرگذار خواهد بود.
تلاش های خبرنگار ایرنا برای گفت و گو با رئیس اداره امور شعب بانک ملی استان اصفهان به عنوان نماینده بانک ملی ایران تا لحظه مخابره این گزارش بی نتیجه بود.
به گزارش ایرنا, کارخانه ریسباف از میراث صنعتی در محور چهارباغ اصفهان، در فهرست آثار ملی ایران جا دارد و در زمان پهلوی اول و در سال ۱۳۱۱ ساخته شده است. اصفهان در دوران پهلوی اول و در جریان ورود صنایع به ایران، با ایجاد کارخانه هایی چون ریسباف، پشمباف ، نختاب ، نور، وطن ، زاینده رود ، شهرضای جدید ، صنایع پشم ، بافناز به قطب صنعت نساجی ایران تبدیل شد. از میان این کارخانه ها ، نختاب (کارخانه دخانیات فعلی)ریسباف، برخی بخش های کارخانه پشمباف(ساختمان صدا و سیما اصفهان) رحیم زاده و سردر و کوشک میانی کارخانه صنایع پشم باقی مانده است.
ریسباف را تنها نمی‌توان یک بنای قدیمی در نظر گرفت، این ساختمان بخشی از هویت تاریخی مردم اصفهان است ، نمونه ای از معماری صنعتی ایران هنگام دگردیسی اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی که هنرمندانه محصول فکر و خلاقیت مشترک مهندسان آلمانی نظیر "شونمان" و "نمینگرد" و استادکاران ایرانی همچون معتمدی و ماهر النقش را به عرصه وجود عرضه کرده است.
بنای صنعتی، تاریخی ریسباف در نزدیکی «سی وسه پل» و زاینده رود، و در امتداد محور تاریخی چهارباغ، از موقعیت مکانی و ساختار مطلوب به منظور تبدیل به کاربری‌های مورد نیاز شهر تاریخی اصفهان برخوردار است و از سال ها طرفداران و فعالان حوزه میراث فرهنگی خواستار حفظ این بنا و تبدیل آن به موزه بودند.