پیامبر اکرم (ص) در هشتمین روز از ماه مبارک رمضان اینگونه دعا کردند: اَللّهُمَّ ارْزُقْنِی فِیهِ رَحْمَةَ الْأَیتَامِ وَ إِطْعَامَ الطَّعَامِ وَ إِفْشَاءَ السَّلامِ وَ صُحْبَةَ الْکرَامِ بِطَوْلِک یا مَلْجَأَ الْآمِلِینَ. یعنی خدایا در این ماه مهرورزی به ایتام، خوراندن طعام، آشکار کردن سلام و همنشینی با اهل کرامت را نصیبم فرما، به عطایت ای پناهگاه آرزومندان.
آیا می دانستید شما هم یتیم هستید؟ تعجب نکنید؛ در روایات به دو نوع یتیم اشاره شده است. یکی یتیم ظاهری و دیگری یتیم معنوی. یتیم ظاهری همان کسی است که در سن کودکی، پدر یا مادر یا هر دوی آنها را از دست داده است و روایات فراوانی درباره آنها آمده است. مثلا پیامبر اعظم (ص) درباره رسیدگی به کودکان بی سرپرست فرمود کسی که سرپرستی یتیمی را بر عهده بگیرد و مخارجش را تأمین کند، در کنار آن حضرت در بهشت خواهد بود و همچنین از آن حضرت روایت شده کسی که سه یتیم را سرپرستی کند، مانند کسی است که شبش را به عبادت و روزش را به روزه گذراند و شبانه روز در راه خدا شمشیر بزند.
در حدیثی دیگر از حضرت محمد (ص) می خوانیم در بهشت قصری به نام قصر شادی وجود دارد و فقط کسانی حق ورود به آن را دارند که یتیمان مومنان را خوشحال کرده اند.
حضرت علی (ع) فرمود: هر مرد و زن با ایمانی که از روی مهربانی دست خود را روی سر یتیمی بکشد، خدای متعال به عدد هر مویی که دست خود را روی آن می‌گذارد، یک ثواب برای او می‌نویسد.
هنگامی که امیرمومنان (ع) در بستر شهادت قرار گرفت، سفارش هایی به فرزندان خود کردند که نخستین وصیت آن حضرت در مورد یتیمان بود و فرمود اَللّهَ اَللّهَ فِی الاَیْتامِ، شما را به یتیمان سفارش می کنم. مبادا آنها گاه سیر و گاه گرسنه بمانند. نکند آنها در حضور شما بر اثر عدم رسیدگی از بین بروند.
بر اساس روایات، از خوردن مال یتیم از روی ظلم به عنوان یک گناه کبیره یاد شده است. در قرآن کریم نیز ۲۳ بار درباره یتیمان سفارش شده است. در نخستین آیه سوره ماعون می خوانیم ارایت الذی یکذب بالدین. در واقع بی اعتنایی به یتیمان، علامت کفر و نفاق است. چون در ادامه می فرماید فذلک الذی یدع الیتیم؛ پس او کسی است که یتیم را از خود می‌راند.
اما دسته دوم، یتیم معنوی است که به آنها ایتام آل محمّد(ص) هم گفته می شود و اینها شیعیانی هستند که دستشان به امامشان نمی رسد. چون امام به منزله پدر است و کسی که دستش از دامان پدر کوتاه باشد یتیم است. سرپرستی و کفالت این یتیمان نیز بر عهده دانشمندان دینی است؛ آنها که در طول تاریخ غیبت حضرت ولی عصر(عج)، یتیمان آل محمّد را زیر بال و پر گرفته و در مقابل شبهات دشمن از آنها دفاع کرده و اجازه نمی دهند که از راه حق منحرف شوند.
پیامبر اکرم (ص) در مورد این یتیم ها فرمود اَشَدُّ مِنْ یُتْمِ الْیَتیمَ الَّذی اِنْقَطَعَ عَنْ اَبیهِ یُتْمُ یتیم اِنْقَطَعَ عَنْهُ اِمامُهُ... اَلا فَمَنْ هَداهُ وَ اَرْشَدَهُ وَ عَلَّمَهُ شَریْعَتَنا کَانَ مَعَنا فِی الرَّفیقِ الاَعْلی؛ سخت تر از یتیمی که پدرش را از دست داده، یتیمی است که امام خود را از دست داده (و دستش از دامان وی کوتاه است) بدانید کسی که این یتیم های معنوی دور افتاده از امامشان را هدایت و راهنمایی کند و شریعت اسلامی را به آنها تعلیم دهد، روز قیامت در بالاترین درجات بهشت همراه ماست.
در روایتی از امام حسن عسکری (ع) نقل شده که سخت تر از یتیم جدا شده از پدر، یتیمی است که از امامش جدا شده و توانایی دستیابی به وی را ندارد و حکم امامش را درباره مسائل دینی مورد ابتلا نمی‌داند. آنگاه فرمود آگاه باشید هر فرد ناآگاه به شریعت ما که از دیدار ما محروم است یتیمی است که در دامن عالمان شیعه جای دارد و هرکس وی را هدایت و راهنمایی کند و شریعت ما را به وی بیاموزد، در مقام رفیق اعلی با ما خواهد بود.