رحمت گسترده خدا تا کجاست؟

پیامبر اکرم (ص) در نهمین روز از ماه مبارک رمضان اینگونه دعا کردند: اللّهُمَّ اجْعَلْ لِی فِیهِ نَصِیبا مِنْ رَحْمَتِک الْوَاسِعَةِ وَ اهْدِنِی فِیهِ لِبَرَاهِینِک السَّاطِعَةِ وَ خُذْ بِنَاصِیتِی إِلَی مَرْضَاتِک الْجَامِعَةِ بِمَحَبَّتِک یا أَمَلَ الْمُشْتَاقِینَ؛ خدایا برای من در این ماه بهره‌ای از رحمت گسترده‌ات قرار ده و به دلایل درخشانت راهنمایی کن و به سوی خشنودی فراگیرت متوجه کن، به مِهرت ای آرزوی مشتاقان.

چه زیبا فرمود امام رضا (ع) که اگر مردم زیبایی های کلام ما را می دانستند، حتما از ما پیروی می کردند! شاید یکی از زیبایی های کلام ائمه هدایت درباره باران رحمت الهی باشد که گستره آن را کسی نمی داند و نکته جالب اینجاست که خود خدا مشتاق تر از ما برای بارش این باران بر بندگانش است. مثلا ملامحسن فیض کاشانی در کتاب محجه البیضا اینگونه حدیثی را از جانب پرودگار نقل می کند: ای داود! اگر کسانی که از من رویگردان شده اند، می دانستند که چگونه در انتظارشان هستم و چه مِهری نسبت به آنان دارم و چه قدر مشتاقم که معصیتشان را ترک کنند، از اشتیاق من می مردند و در راه محبّتم، بند از بندشان جدا می شد.

چه خدای خوبی داریم! خدایی که در کلامش یعنی قرآن حکیم، بیش از ۵۰۰ بار واژه رحمت را به رسولش ابلاغ می کند که واژه های رحمان و رحیم هم هم‌خانواده رحمت است. معنای رحمت، نوعی رقت و حالت قلبی است که احسان و نیکی به شخص مورد دلسوزی را در پی داشته باشد. در قرآن کریم هر جا رحمت خدا به بندگانش مطرح می شود، منظور احسان و تفضل و نیکی بدون حالت تأثر قلبی است؛ چرا که ذات مقدس او منزه از تأثرات قلبی و رقت دل است.

در دعای امروز از خدا می خواهیم ما را از رحمت واسعه خود بهره مند کند. چقدر جای بزرگان اخلاق خالی است که پای منبرشان بنشینیم و در این میهمانی الهی، آیات و روایات را جرعه جرعه بنوشیم و کسب فیض کنیم. آیت الله آقا مجتبی تهرانی به قدری زیبا در این زمینه سخن می گوید که عین کلامش را ذکر می کنیم تا تاثیر کلامش بر جان هایمان بنشیند. این استاد اخلاق، رحمت واسعه الهی را در ۱۲ مرحله برای گناهکاران مطرح می کند؛ برای نیکوکاران که جای خود دارد.

اگر بخواهیم رحمت الهی را در ارتباط با خلافکاری انسان مومن یک دسته‌بندی اجمالی کنیم، یعنی اگر بخواهیم رحمت الهی را نه در ارتباط با حسنات، بلکه فقط در ارتباط با سیئات دسته‌بندی اجمالی کنیم، این گونه می‌توان برداشت کرد:

رحمت الهی در ارتباط با سیئات
مرحله اول: اگر دست انسان آلوده به گناه شود، اولین مرحله‌ای که خداوند او را شست‌و شو می‌کند، توبه است. این مسئله از آیات و روایات به دست می‌آید.

مرحله دوم: اگر نعوذبالله انسان موفق به توبه نشد، باز از متون اسلامی به دست می‌آوریم که اگر انسان بعد از گناه، عمل نیکی انجام دهد که این‌ها تا حدودی با هم موازنه داشته باشند، این «عمل نیک»، آن سیئه را شست‌وشو می‌دهد. در قرآن دارد. ان الحسنات یذهبن السیئات»

مرحله سوم: طبق آنچه که ما از روایات می‌فهمیم، این است که اگر انسان عمل حسن و نیکی- یعنی غیر از واجبات- را انجام نداد و آن معصیت، معصیت صغیره بود- یعنی از گناهان کبیره نبود- «نمازهای پنج‌گانه»‌ای که می‌خواند، شست‌وشو دهنده آن معصیت‌های کوچک است. طبق روایات، اگر کسی نماز صبح خواند و نعوذبالله بین نماز صبح و ظهر مرتکب معصیت صغیره‌ای شد، وقتی نماز ظهر می‌خواند، این نماز شست‌وشو دهنده معاصی صغیره است.

مرحله چهارم: اما اگر نماز انسان مُکَفِّر (پوشاننده) نبود؛ یعنی نمازش طوری نبود که آن گناهان را بپوشاند، در اینجا مرحله چهارم پیش می‌آید و آن «ابتلای انسان به مصیبت» است. در این مرحله خداوند انسان را به بلاهای دنیایی مبتلا می‌کند و او را در همین جا گوشمالی می‌دهد؛ لذا خیال نکنید که نعوذ بالله عذاب الهی تنها بر مبنای غضب الهی است و حال اینکه ما در متون اسلامی داریم: «یا من سبقت رحمته غضبه»؛ ای کسی که رحمت الهی او از غضبش سبقت گرفته است. یعنی رحمت، منشأ غضب الهی است. اگر ابتلایی هم برای انسان پیدا شود، برای این است که من از خواب غفلت بیدار شوم؛ توجه پیدا کنم و متذکر شوم تا توبه کنم؛ لذا خداوند از راه ابتلای انسان به بلاها و مصیبت‌ها او را تطهیر می‌کند که به قیامت کشیده نشود.

مرحله پنجم: اگر در مرحله چهارم هم تطهیر نشد، استغفار ملائکه است. استغفار ملائکه در آیات قرآنی آمده است.

مرحله ششم: اگر با استغفار ملائکه هم تطهیر نشد، سکرات موت است؛ یعنی هنگامی که انسان می‌خواهد بمیرد، حالت جان کندنش سخت می‌شود. این خودش مطهر انسان است و زمینه دل را از معصیت‌ها پاکیزه می‌کند.

مرحله هفتم: باز اگر انسان در مرحله ششم هم تطهیر نشد، هفتمین مرحله مسئله عذاب قبر است. عذاب قبر هم برای این است که انسان تطهیر شود و باز منشأ این هم رحمت الهی است.
همه این‌ها برای این است که انسان به عذاب قیامتی؛ یعنی به جهنم کشیده نشود و قبل از قیامت پاک شود.

مرحله هشتم: اگر انسان با عذاب قبر هم تطهیر نشد، اهوال قیامت است؛ یعنی ناراحتی‌هایی که در روز قیامت پیش می‌آید که خود آن هم مطهر است.

مرحله نهم: اگر انسان با اهوال قیامت هم تطهیر نشد، نهمین مرحله شفاعت مؤمنین در قیامت است؛ چون در قیامت هر کدام از مؤمنین در همان مرتبه ایمانی خود و در حد خودشان شفاعت می‌کنند.

مرحله دهم: اگر شفاعت مؤمنین کارساز نشد، آنجا است که دهمین مرحله، یعنی شفاعت معصومین (ع)، خصوصاً شفاعت پیغمبر اکرم (ص) پیش می‌آید.

مرحله یازدهم: البته بعضی از علما معتقدند که مرحله یازدهم رحمت واسعه الهی است؛ یعنی اگر انسان با شفاعت معصومین (ع) تطهیر کلی پیدا نکرد، به طوری که آماده بهشت و جنت الهی شود، یازدهم مرحله رحمت واسعه الهی است. من فکر نمی‌کنم که از مرحله یازدهم عبوری باشد.

مرحله دوازدهم:، اما اگر زمینه ورود به بهشت فراهم نشد، دوازدهمین مرحله جهنم است؛ البته آن هم در مدت محدود است، مثل طلایی که با آلیاژی غیر خودش آمیخته شده است و باید در کوره‌ای بسوزد تا آن خلیطش کنار رود و آن طلای نابش جدا شود و قابلیت پیدا کند تا به بهشتیان ملحق گردد. پس خود جهنم هم برای مؤمنین رحمت است. حالا یک سؤال مطرح می‌کنم؛ با توجه به این مطالبی که از ناحیه خداوند به بشر رسیده است، آیا انسان گناهکار در ارتباط با معصیت، به خدایش امید پیدا نمی‌کند؟!

رحمت الهی در ارتباط با حسنات
شما نگاه کنید که خداوند در ارتباط با سیئات چه طرحی دارد و از آن طرف، در ارتباط با حسنات چه طرحی دارد. خداوند می‌فرماید من جاء بالحسنه فله عشرامثالها؛ اگر یک حسنه انجام بدهی، ۱۰ برابر به تو می‌دهم؛ اما و من جاء بالسیئهًًْْ فلا یجزی الا مثلها؛ اگر گناهی انجام بدهی، به مثل آن مجازات می‌شوی. جزای گناه، یکی است، اما پاداش عمل نیک ۱۰ برابر است.

اصلاً گویی بنای خداوند بر رحمت است. من نمی‌توانم بگویم دریای رحمت یا اقیانوس رحمت؛ چون رحمت الهی، بی‌نهایت است. شما در ارتباط با اعمال حسنه نگاه کنید خداوند برای عمل در ارتباط با زمان یک طرح می‌ریزد، برای عمل در ارتباط با مکان یک طرح می‌ریزد. مثلاً می‌گوید که اگر در شب جمعه یک عمل نیک انجام بدهی، چند برابر به تو پاداش می‌دهم؛ اگر در ماه رمضان باشد، چند برابر است؛ اگر لیلهًْ قدر و شب قدر باشد، چند برابر است.
خود عمل نیک فی‌نفسه ۱۰ برابر پاداش دارد؛ اما خداوند پاداش اعمال را در ارتباط با زمان و مکان هم زیاد می‌کند. می‌گوید اگر نمازت را در مسجد بخوانی، چند برابر نسبت به نمازی که در خانه‌ات بخوانی، ثواب دارد. عمل حسن را به مکان ارتباط می‌دهد و پاداشش را زیاد می‌کند. اگر نمازت در مسجد جامع شهر باشد، ثوابش بیشتر از نماز در مسجد محل است. اگر نماز در مسجد کوفه باشد، در مسجد رسول‌الله (ص) باشد، در مسجدالحرام باشد و یا در مشاهد مشرفه باشد، ثوابش چند برابر است.

آیه ای که حضرت علی (ع) را خوشحال می کند

حالا که امید به رحمت واسعه الهی در دل ها جان می گیرد، روایتی از امیرمومنان را نقل می کنیم. در حکمت‌های منسوب به امیرمؤمنان (ع) آمده است گفتاری از قرآن مرا شادمان می‌کند و آن را برای هرکسی که بر نفس خود اسراف ورزیده و غرق در گناه و سیاه بختی است، باعث امید می‌دانم. منظور حضرت امیر(ع) این آیه است که می فرماید قال عَذابی اُصیبُ به مَن اَشاءُ و رَحمَتی وَسِعَت کُلَّ شَئِ. آنگاه امیر کلام فرمود فَجَعَلَ الرَّحمَهَ عموماً و العذابَ خصوصاً؛ خدا فرمود عذاب خود را به هرکسی که بخواهم می‌رسانم و رحمت من همه چیز را فرا گرفته است. پس خدا رحمتش را عمومی و عذابش را برای موارد خاص قرار داده است.