به گزارش خبرنگار ایرنا، فرهنگ دینی مردم فارس با عزاداری ایام محرم برای امام حسین (ع) و یاران با وفایشان عجین شده و مردم در گوشه گوشه این استان پهناور با آیین‌هایی ریشه دار به بزرگداشت یاد واقعه کربلا و اقامه عزای سرور شهیدان می‌پردازند.
ثبت آیین‌های محرمی ۹ شهرستان فارس در فهرست ملی آثار معنوی نشان دهنده جایگاه فرهنگ عاشورایی مردم این دیار است.
تا کنون آیین‌های چارچوگردانی و چک چکو در استهبان، عم کبار و تعزیه در خرم‌بید، آیین خیمه‌های برافراشته و تعزیه در زرقان، تعزیه در صحرا رود فسا، مراسم عاشورا در روستای دوان کازرون، تعزیه در مرودشت، مراسم پرچم سرخ حسینی در فورگ داراب، مراسم عزاداری در لار و مراسم سینه‌زنی قطاری شهر شیراز در فهرست آثار معنوی کشور به‌عنوان آثار ناملموس به ثبت رسیده‌اند.
این آیین‌ها از روزهای منتهی به محرم آغاز می‌شود و تا پس از عاشورای حسینی ادامه دارد؛ مردم شهرستان‌های فارس هرساله با آغاز ایام سوگواری سیدالشهدا با برپا کردن خیمه‌ها و آذین‌بندی هیئت‌ها، سیاه‌بندی تکیه‌ها، مساجد و حسینیه‌ها و نصب پرچم‌های عزا بر در منازل، به استقبال این ایام می‌روند و سپس ایام شهادت آن حضرت را با آیین‌های سابقه دار فرهنگی به سوگواری می‌پردازند.
پیشوازی از عزای ثارالله در فارس
در میان میراث ناملموس فرهنگی فارس، سه آیین مربوط به پیشوازی مردم فارس از ایام سالار شهیدان است که نشان از ارادت آنها به حسین (ع) و الزام خود بر بزرگداشت واقعه عاشورای نینوا است.
یکی از این آیین‌ها برافراشتن خیمه در زرقان فارس است؛ برافراشتن بیرق و چادرهای عزای حسینی، آیینی است که باسابقه چند صدساله در فهرست ملی ثبت‌شده است.
مردم این شهر ۲۷ ذی‌الحجه با برافراشتن چادرهای بزرگ بر فراز حسینیه‌های شهر به پیشواز محرم می‌روند.
مراسم سنتی برافراشتن خیمه های عاشورایی در سه حسینیه حیدر، ولیعصر و امام سجاد (ع) زرقان بنا به سنتی ۴۰۰ ساله برگزار می شود و اهالی هر محله با حضور در حسینیه محله خود، خیمه های عاشورایی بلند قامتی را بر حیاط حسینیه ها برافراشته می کنند که بلندای آن تا ۱۲ متر می‌رسد و پس از آن در زیر خیمه‌های حسینی عزاداری با حضور خیل دوستداران آن حضرت برپا است.
یکی دیگر از آیین‌هایی که آمدن محرم و برپایی عزاداری‌های این ایام را خبر می‌دهد برافراشتن پرچم سرخ حسین (ع) در فورگ داراب است. در این مراسم سنتی و آیینی مردم شهر دوبرجی بخش فورگ بر اساس رسم دیرینه بیرق عزا را با چاووشی خوانی و نوحه‌سرایی روی پشت‌بام مهدیه شهر نصب می‌کنند و به استقبال ماه محرم می‌روند.
چاووش‌خوانی اول محرم در سوریان بوانات نیز از آن دست آیین‌هایی است که خبر از آغاز اقامه عزای حسینی می‌دهد؛ چاووش‌خوانی یکی از آیین‌های قدیمی و سنتی در پاسداشت آغاز ماه محرم است و در اقدامی یکپارچه، چاوش‌خوانان و پیر غلامان منطقه از سه مسجد امام حسین (ع)، مسجد صاحب‌الزمان (عج) و مسجد جامع به‌طرف حسینیه امام صادق (ع) حرکت می‌کنند و در بین راه گروهی از چاوش‌خوانان و همراهان که به‌عنوان سفیران محرم هستند با چاوشی‌خوانی و اهدای بیرق مشکی به اهالی و بازاریان برای نصب در سر در منازل و مغازه‌ها، خبر از شروع ماه محرم و عزای حسینی می‌دهند و به آنان می‌پیوندند.
آیین‌های محرمی فارس، نمادی از ارادت به خاندان مطهر پیامبر (ص)؛ از چک چکو تا سینه‌زنی‌های منحصر به فرد
با آغاز محرم، فارس یکپارچه عزادار حسین (ع) و یارانش می‌شود و مردم هر شهر و روستا به شیوه‌ای برخاسته از فرهنگ دیرینه خود عاشورای تاریخ‌ساز را بزرگ می‌دارند و در رثای شهیدان ماندگار دشت نینوا سینه‌زنی می‌کنند.
از میان آیین‌های ثبت ملی شده فارس برخی پیش از عاشورا، برخی روز عاشورا و برخی پس از آن اجرا می‌شود.
مراسم عزاداری در روستای تاریخی دوان کازرون هرسال به یاد عاشورای حسینی از هفتم محرم برپا و عزاداری در ۲ محله بالا و پایین این روستا آغاز می‌شود؛ دوانی‌ها تمام کوچه‌ها را غبارروبی و محل‌های عزاداری را سیاه‌پوش می‌کنند.
ابتدا گروه سنج و دمام‌زن در محل تجمع شروع به نواختن سنج و دمام می‌کنند، پس‌ازآن، مردم محله پایین در میدان کنار بقعه شاه سلیمان و مردم محله بالا در میدان کنار مسجد جامع دوان جمع می‌شوند، محل تجمع عزاداران، میدانی است که وسط آن را سه دایره متحدالمرکز به فاصله چند متر تشکیل می‌دهد.
بر این اساس دایره کوچک‌تر که در مرکز قرارگرفته محل سینه‌زنی کودکان، دایره دوم محل سینه‌زنی جوانان و دایره سوم که بزرگ‌تر است به بزرگان و ریش‌سفیدان اختصاص دارد و پیر و خرد ارادتمندانه در عزای حسین سینه‌زنی می‌کنند، در این مراسم یک نفر تک‌خوان اشعار مراثی است و بقیه به او جواب می‌دهند.
نمایش آیینی تعزیه در بسیاری از نقاط فارس ازجمله لامرد، فسا، زرقان و شیراز و سراسر کشور در ایام محرم به اجرا در می‌آید اما تعزیه صحرا رود فسا به عنوان یکی از میراث ناملموس ثبت ملی یکی از بزرگ‌ترین تعزیه‌های کشور است.
برخی قدمت مجالس شبیه‌خوانی در شهرستان فسا را با توجه به آثار باقی‌مانده، به بیش از ۲۰۰ سال تخمین زده‌اند و بر اساس برنامه ریزی‌ها پیش بینی شده که این آیین تعزیه تماشاچیان ۵۰ هزار نفری داشته باشد.
اما با فرارسیدن عاشورایی حسینی آیین‌های عزاداری مردم فارس نیز به اوج می‌رسد و سراسر این استان در ماتم امام سوم شیعیان و یاران شهیدش نوحه سرایی می‌کنند.
آیین "چک چکو" و "چارچوگردانی" از آیین‌های مردم استهبان است که قدمتی ۲۰۰ ساله دارد؛ آیین چک‌چکو که نشانه چکاچک شمشیر اشقیا و ضرب سم اسبان است در عصر عاشورا اجرا می‌شود.
این آیین دیرینه هرسال با شور و حرارتی خاص توسط نوجوانان، جوانان و بزرگ‌سالان محله‌ها با تجمع در میدان اصلی شهر برگزار می‌شود.
این آیین ثبت شده در فهرست میراث ناملموس ملی شکلی نمادین از اتفاقاتی است که در عصر عاشورا برای امام حسین (ع) و یاران باوفایشان رخ داد، عزاداران به‌صورت دایره حلقه می‌زنند و در دستانشان دو قطعه چوب یا سنگ می‌گیرند، با نوحه‌خوان همنوایی می‌کنند و قطعات چوب و سنگ را به هم می‌زنند.
صدایی که از این حرکت به گوش می‌رسد نمادی از صدای سم اسبان و برخورد شمشیرها در عصر عاشورا و واکنش به سم‌کوبی اسبان اشقیا بر بدن‌های مطهر اولیاست.
آیین سنتی چارچوگردانی (نخل گردانی) شب عاشورا از دیگر آیین‌های عاشورایی و دیرینه مردم این خطه است که در حسینیه محله اَهر استهبان برگزار می‌شود.
چارچو از اتاقکی چوبی باکف مستطیلی تشکیل و بدنه آن از شیشه پوشیده شده است. در این مراسم از ابتدای شب دسته‌های عزادار، زنجیرزن و سینه‌زن به حسینیه محل چارچوگردانی می‌روند، دایره وار می‌ایستند و نوحه خوانی می‌کنند، پس‌ازآن ۱۶ نفر از جوانان چهار طرف چارچو را بلند می‌کنند و وسط میدان سه بار می‌چرخانند.
این جوانان حسینی در پایان چارچو را به‌جای خود در ساختمان حسینیه باز می‌گردانند تا سال دیگر باز در عاشورا بر سر دست‌ها بلند شود.
خرم‌بیدی‌ها در سوگ حسین (ع) و شهیدان دشت کربلا مراسم عباس‌خواهی یا "عم کبار" برپا می‌کنند، این آیین مذهبی ۱۵۰ ساله یکی از باشکوه‌ترین مراسم در شمال استان فارس است.
واژه عم کبار همان غم کویار است که بنا بر اعتقاد عوام، خطاب به حضرت زینب (س) و منظور از یار، یار حضرت امام حسین (ع) یعنی حضرت ابوالفضل العباس (ع) است.
در این مراسم علم‌هایی از مناطق مختلف شهرستان به مسجد جامع شهر آورده می‌شود و عزاداران اشعار خود را می‌خوانند و یک نفر در وسط ایستاده و چند نفر دور علم حلقه می‌زنند و با حرکاتی خاص و خواندن اشعار مذهبی، به‌صورت گروهی دور علم می‌چرخند و اقامه عزا می‌کنند.
مردم شهر سومین حرم اهل بیت نیز عاشورا را با شکوه هر چه تمام‌تر بزرگ می‌دارند و به عزاداری می‌پردازند، در میان خیل شیوه های عزاداری شیرازی‌ها "سینه‌زنی قطاری" به ثبت ملی رسیده است.
این نوع عزاداری به‌صورت دسته‌جمعی اجرا می‌شود و مسیر حرکت عزاداران دایره‌ای حلزونی و پیچ‌درپیچ است؛ این نوع عزاداری کماکان در چند مسجد و حسینیه شیراز برگزار می‌شود.
این سینه‌زنی به شکل حلزونی اجرا می‌شود، یعنی ابتدا عزاداران می‌ایستند، دو گام برمی‌دارند و بر سینه می‌زنند و یکصدا حسین می‌گویند، پس از آن در نیمه سینه‌زنی نفرات اول به نفرات آخر می‌رسند و چون به شکل حلزونی حرکت می‌کنند به رأس که رسید سینه‌زنی تمام می‌شود؛ این نوع سینه‌زنی اکنون در مسجد بغدادی در سردزک شیراز برگزار می‌شود.
شیوه‌های سینه زنی از آیین های مذهبی پر شمار در سراسر کشور است؛ از این میام علاوه بر سینه زنی قطاری شیراز، سینه‌زنی سنتی لارستانی‌های فارس نیز در فهرست میراث معنوی کشور ثبت است.
ازجمله آیین‌های سنتی و دیرین که ریشه در فرهنگ و تاریخ و تمدن جنوب فارس دارد، عزاداری سنتی و سینه‌زنی مردم لارستان است، این آیین که با زمزمه نوحه‌های جان‌سوز همراه است هرسال در حسینیه‌ها و تکایای این دیار کهن به شکل آیینی برگزار می‌شود
عزاداری محرم در لارستان غالباً در مناطق مختلف بنا بر ویژگی‌های اقلیمی، فرهنگی و یا جغرافیایی، متکثر و متنوع می‌شود. در بعضی مناطق دسته‌های سینه‌زنی ایستا و بی‌حرکت و در بعضی دیگر متحرک و درحرکت هستند، بعضی جاها ریتم ضربه به سینه، تخت است و بعضی جاها رقصان و مواج، در شهر لار که سینه‌زنی‌اش به‌عنوان نمونه کلی سینه‌زنی سنتی لارستان شناخته می‌شود، نزدیک به ۱۰ محله در قالب ۲ دسته جداگانه در مسیری مشخص حرکت و در یک مکان مشخص مراسم را پایان می‌دهند.
علاوه بر آیین‌های یادشده تقریباً در همه شهرها و روستاهای استان فارس آیین‌هایی برگزار می‌شود که در نوع خود کم‌نظیر است، همه این آیین‌ها ریشه در فرهنگ ارادت و دوستی اهل‌بیت مرد شرق تا غرب و جنوب تا شمال فارس دارد.