به گزارش ایرنا، افزایش جمعیت سالمندی و کاهش نیروی جوان جوامع یک بحران همه‌گیر جهانی است و حالا این معضل برای آینده ایران نیز نگران کننده شده است. افزایش نیروی جوان و مولد جامعه یکی از موضوعات مهم سیاسی و اجتماعی قرن اخیر است. هر کشوری با توجه به شرایط اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی خود سعی در حفظ و افزایش نیروی جوان و کاهش بحران سالمندی جامعه اش دارد.
مساله رشد جمعیت، با تقویت مقدمه‌هایی مانند ازدواج و فرزندآوری، دست یافتنی است و باید فرزندآوری در مناطقی مانند استان سمنان که نرخ رشد جمعیت در آن بحرانی است با تمهیدات ویژه پیگیری شود و نهادهای حمایتی، فرهنگی، مساجد، سازمان‌های مردم نهاد، واحدهای صنعتی و تولیدی، هر کدام به نوبه خود در زمینه ترویج فرهنگ ازدواج و فرزندآوری کار کنند و نقش‌آفرین باشند.
مدیریت جمعیت هر کشور به شاخص های نرخ باروری، مهاجرت و مرگ بستگی دارد و باید مورد توجه مدیران حوزه های سلامت و امور اجتماعی قرار گیرند.
ساختار و بدنه یک جامعه را جمعیت زیر ۱۵ سال، جمعیت مولد (۶۵-۱۵ سال) و جمعیت سالمند(بالای ۶۵ سال) تشکیل می دهد و امید زندگی به تفکیک زن و مرد که باید موضوع سلامت ناکافی را نیز مدنظر قرار داد.
«پنجره جمعیتی» به چه معناست و چرا اهمیت دارد؟
در طول ۷۰ سال گذشته نرخ باروری در جهان و به ویژه در ایران به نصف کاهش یافته و اگر در سال ۱۳۵۷ هر یک زن هفت فرزند داشت، اما این آمار در سال ۱۳۸۴ به ۹ و یک دهم فرزند به ازای هر زن و در سال ۱۴۰۰ به زیر یک و هفت دهم فرزند به ازای هر زن رسیده است.
هر گاه در جامعه‌ای حداقل ۷۰ درصد از جمعیت در بازه سنی ۱۵ تا ۶۴ سال (سنین فعالیت و کار) باشند، اصطلاحا آن جامعه در فرصت پنجره جمعیت تعریف می‌شود. به عبارت دیگر «پنجره جمعیتی» فرصتی طلایی برای اصلاح ساختارهای جمعیتی و همچنین رشد و پیشرفت علمی و اقتصادی است که اگر مغتنم شمرده نشود نه تنها خود تهدید خواهد بود بلکه بعد از عبور از پنجره جمعیت امکان مدیریت و ترمیم ساختارهای جمعیتی و تحقق رشد و توسعه بسیار پایین و قریب به ناممکن می شود.
این در حالی است که کشورهای توسعه یافته صنعتی زمانی رشد و پیشرفت را تجربه کردند که در پنجره جمعیت قرار داشتند و در شرایط کنونی اغلب آن‌ها بعد از عبور از پنجره جمعیت به انواع مشکلات اجتماعی و رکود اقتصادی مبتلا شدند.
ایران تا حدود سال ۱۴۱۵ در فرصت پنجره جمعیت قرار دارد و از حدود ۲۰ سال آینده با بسته شدن پنجره جمعیت روبرو می شود براین اساس مهد تمدن نوین اسلامی برای اصلاح الگوی فرزندآوری، ارتقای ساختار جمعیت پایدار و در ادامه دست یابی به پیشرفت و توسعه همه جانبه، کمتر از ۲۰ سال زمان دارد و در غیر این صورت تا سه دهه آینده ایران اسلامی یکی از سه کشور سالمند جهان خواهد بود.
وضعیت وخیم نرخ جمعیت در استان سمنان
طبق گزارش‌ها، ایران در عرصه جهانی جزو کشورهای دارای پایین‌ترین نرخ جمعیتی و استان سمنان جزو مناطق دارای بدترین شیب جمعیتی در جهان است.
استان سمنان، بعد از گیلان، دارای پایین‌ترین نرخ جمعیت است، نرخ زادآوری در استان سمنان یک و چهار دهم و از نرخ کشوری که یک و هفت دهم گزارش شد، پایین‌تر است.
بسیاری از کشورهای دنیا برای تشویق و ترغیب خانواده ها در خصوص فرزندآوری، امتیازات و شرایط ویژه ای برای والدین در نظر می گیرند؛ اگرچه به خودی خود این امتیازات نیروی محرک فرزندآوری زوجین نیست، اما در ایجاد اطمینان خاطر و اعتماد والدین به جامعه در برابر ایجاد شرایط مطلوب رشد و زندگی فرزندان تاثیری شگرف دارد.
به طور مثال دولت سوئد برای تشویق مردم به افزایش جمعیت قانونی تصویب کرده است که بر اساس آن مادر یا پدر می توانند برای نگهداری از هر فرزند در خانه بمانند و ۸۰ درصد حقوق ماهیانه خود را دریافت کنند و یا کمک های دولت دانمارک به ویژه حمایت های بهداشتی و تحصیلی از بچه ها است که فرزندان را تا ۱۸ سالگی دربرمی‌گیرد.
قطعا سیاست های تشویقی فرزندآوری سبب ایجاد انگیزه در زوجین می شود، اما باید توجه داشت که ارائه بسته های تشویقی فرزندآوری نیازمند ایجاد شرایط مطلوب اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است.
با توجه به اهمیت این موضوع، خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) به بررسی ابعاد مختلف مقوله فرزندآوری در گفت و گو با سعید کسائیان معاون بهداشتی دانشگاه علوم‌پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی استان سمنان پرداخت.
خطرات و مشکلات تولد نوزاد نارس، کم‌توجهی در مراقبت‌های دوران بارداری و سقط جنین، از جمله عوامل آشکار و پنهان مانع فرزندآوری به عنوان یک ارزش اجتماعی و از عوامل موثر در تحقق جوانی جمعیت، از دیدگاه معاون دانشگاه علوم پزشکی استان سمنان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا بیان شد.
ایرنا: پنجره جمعیتی به چه معنا است و اعداد مختلفی که در این زمینه گفته می‌شود چه معنایی دارد؟
کساییان: پنجره جمعیتی به معنای مدت زمانی است که افراد در سنن باروری قرار دارند و فرصت باردار شدن دارند؛ اکنون بین هفت تا ۱۰ سال مدت زمان پنجره جمعیتی کشور است که اگر این زمان بگذرد باروری افراد دچار مشکل می‌شود و حتی دیر می‌شود و دیگر بچه‌دار نخواهند شد.
در سال ۱۳۶۰ شمار زنان با توانایی باروری در جامعه به ۱۰ و نیم میلیون نفر می رسید و کشور از ۲ و نیم میلیون نوزاد برخوردار بود، به گونه ای که به ازای هر چهارزن یک فرزند وجود داشت. اکنون با وجود ۲۵ میلیون زن، یک میلیون و ۴۰۰ هزار نوزاد داریم و به ازای هر ۱۸ زن، یک فرزند وجود دارد.
میانگین سن بارداری در کشور از سال ۱۳۵۵ تا ۱۳۹۹ حدود ۱۰ سال افزایش یافت و از ۲۲ سال به ۳۰ سال رسیده است.
ایرنا: آیا ناباروری سهم زیادی در ممانعت از تحقق جوانی جمعیت دارد؟
کساییان: ناباروری در بیشتر موارد قابل درمان است و پوشش بیمه‌های مناسبی نیز در پرداخت هزینه وجود دارد. طبق آمارها سقط جنین در کشور بالا است و باید برای جوانی جمعیت این مساله مورد توجه باشد و اعمال سخت‌گیری در سقط غیرقانونی جنین بیش از پیش مورد توجه قرار بگیرد.
ایرنا: عوامل مانع از فرزندآوری در تولد فرزند دوم به بعد را چه می‌دانید؟
کساییان: تولد نوزاد نارس سهم زیادی در تولدها دارد و تولد فرزند نارس احتمال مرگ دارد و پدر و مادرها سختی‌های زیادی رامتحمل می‌شوند که موجب می‌شود والدین دیگر تمایل به فرزندآوری در نوبت‌های دوم و سوم نداشته باشند، پیشنهاد می‌شود مراقبت‌های دوران بارداری بیش از پیش مورد توجه قرار بگیرد.
ایرنا: آیا نازایی عامل تعیین‌کننده در فرزندآوری است؟
کساییان: خیر، نازایی مشکل اساسی در فرزندآوری نیست؛ چرا که در زمان حاضر سهم قابل توجهی از هزینه‌های درمان ناباروری به وسیله بیمه‌ها پرداخت می‌شود.
ایرنا: چه عواملی مانع از فرزندآوری است؟
کساییان: اقتصاد خانواده ها، مشکلات جوانان در مسیر ازدواج و ازدواج نکردن، هر کدام از موانع فرزندآوری است.
ایرنا: برای ترغیب خانواده‌ها به فرزندآوری چه راهکاری پیشنهاد می‌دهید؟
کساییان: فرزندآوری نیازمند فرهنگسازی و ارزش‌گذاری در جامعه است. اکنون در زمینه ارزش‌گذاری برای داشتن فرزند در حد مطلوب کار نشده. جوانها دیر ازدواج می‌کنند، دیر بچه‌دار می‌شوند، فاصله بین تولد فرزندان خانواده ها زیاد است و گاه افراد از سن باروری خارج می‌شوند و داشتن فرزند برایشان ارزش و اولویت نیست.
اگر می‌خواهیم جامعه به فرزندآوری ترغیب شود باید در زمینه اهمیتِ داشتن فرزند ارزش‌گذاری و فرهنگسازی کنیم، فرهنگسازی یک‌شبه رخ نمی‌دهد و باید کار مستمر در این زمینه انجام شود.
رفع موانع ازدواج، تکریم خانواده، ترویج سبک زندگی اسلامی، ارتقا امید زندگی، تکریم سالمندان، توانمندسازی جمعیت، توزیع فضای جغرافیایی جمعیت، و مدیریت مهاجرت، باید در جامعه برنامه ریزی شود.
ایرنا: اقدامات حوزه حاکمیتی را در زمینه فرزندآوری چگونه ارزیابی می‌کنید؟
کساییان: رهبر معظم انقلاب طی یک دهه گذشته بارها بر موضوع جمعیت و سیاست های جمعیتی تاکید فرمودند و در سال ۱۳۹۳ سیاست های کلی جمعیت را ابلاغ کردند.
قانون «حمایت از خانواده و جوانی جمعیت» نیز با تصویب مجلس شورای اسلامی توسط دولت در آبان ماه ۱۴۰۰ ابلاغ شد. در این قانون که در ۷۳ ماده تنظیم شده است، تکالیف دستگاه های اجرایی مشخص شده. پس از ابلاغ این قانون، قرارگاه جمعیت در وزارت بهداشت به ریاست وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تشکیل شد.
در قانون «حمایت از خانواده و جوانی جمعیت» به موضوعات مهم در حوزه زنان و خانواده، مسایل مربوط به جمعیت، ازدواج، فرزندآوری، اعطای تسهیلات به خانواده‌ها برای تامین مسکن، حوزه بهداشت و سلامت مسایل معیشتی و رفاهی کارکنان، و سیاست‌های تشویقی برای بانوان پرداخته شده است.
برآیند داده‌ها نشان می‌دهد، مسائل فرهنگی و ایجاد و تقویت باور ضرورت فرزندآوری در کنار توجه به رفع نیازهای اقتصادی و معیشتی باید مورد توجه باشد.
ایرنا: میزان ناباروی در مناطق تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی استان سمنان چگونه است؟
کساییان: طبق گزارش‌ها حدود ۱۰ درصد جامعه نابارور هستند، در مقوله ناباروری باید پاسخ این پرسش بررسی شود که آیا افرادی که نابارور هستند می‌خواهند فرزند داشته باشند یا خیر ؟
ایرنا: آیا در استان سمنان مرکز درمان ناباروری وجود دارد؟
کساییان: اکنون ۲ مرکز درمان ناباروی در سمنان و شاهرود فعال است و به افراد خدمات ارایه می‌دهند.
ایرنا: نرخ باروری در استان سمنان چگونه است؟
کساییان: نرخ باروری در استان سمنان بین یک و ۲ دهم تا یک و سه دهم درصد است؛ به این معنا که به ازای هر زوج یک و سه دهم تولد ثبت می‌شود. به عبارت دیگر اکنون به ازای هر ۲۰ پدر و مادر، ۱۳ فرزند در استان وجود دارد.
ایرنا: هدفگذاری نرخ فرزندآوری در استان سمنان چگونه است؟
کساییان: رساندن نرخ باروری به حداقل یک و هفت دهم درصد در مناطق تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی استان سمنان با اهتمام ویژه دنبال می‌شود، اما بعید است که طی یک یا ۲ سال آینده این هدفگذاری محقق شود.
رساندن نرخ باروری استان سمنان به ۲ (به این معنا که به ازای هر زوج، ۲ فرزند ثبت شود) کار دشواری است، اما رسیدن به هدفگذاری نرخ باروری به عدد یک و هفت دهم با اهتمام ویژه دنبال می‌شود.
به گزارش خبرنگار ایرنا، نرخ پایین رشد جمعیت چالش پیش‌روی استان سمنان در مسیر توسعه و پیشرفت محسوب می‌شود که بهبود این شاخص نیازمند توجه ویژه مسولان بالادستی و اجرای دقیق قوانین موجود در کنار تحقق مشوق‌ها است؛ از سویی، فرهنگسازی برای فرزندآوری به عنوان ارزشی اجتماعی باید جدی گرفته شود.