به گزارش ایرنا، ۶۰ سالگی را پشت سر گذاشته می گوید: زندگی عشایری سخت است و باید در سختی‌ها زندگی را بین ییلاق و قشلاق جا به جا کنی، به گذشته بر می گردد که مادرش که خود از زندگی عشایری خسته بوده چگونه برای آوردن بچه هایش به شهر اصرار داشته زیرا که می خواسته بچه هایش با سواد باشند و خودشان را از زندگی سخت کوچ نشینی جدا کنند.
اکنون که ۶۰ سال زندگی کوچ نشینی را پشت سر گذاشته و گذشته پر فراز و نشیب زندگی اش را مرور می کند، می گوید: گذشته او با تغییرات زندگی عشایری امروزی و تغییراتی که در بچه های عشایر رخ داده شباهت چندانی ندارد، گذشته ای که حالا دیگر با وسایل ارتباطی دنیای امروز و با گوشی های هوشمندی که در دست جوانان و نوجوانان اطرافش قرار دارد، تطابق ندارد.
امروزه زندگی ها در هر شیوه و شکل و شمایلی دست خوش تغییر و تحول شده اند و لاجرم از اصالت و دست نخوردگی خود به درآمده اند، زندگی عشایری متاثر از دنیای پرشتاب وسایل ارتباطی نوینی شده که فرار از آنها امکان پذیر نیست، جامعه شناسان و کارشناسان امور اجتماعی ضمن تایید اینکه هم اکنون زندگی های عشایری و ایلیاتی از دنیای وسایل نوین ارتباطی بی بهره نمانده است، معتقدند وارد شدن آنها به این گستره ارتباطی از جهاتی مثبت است اما از بسیاری جهات می تواند تبعات منفی داشته باشد.
با رفتن به مناطق عشایری و گذران اوقاتی در کنار آنها چندان نیازی به تلاش نیست تا تغییرات شمایل زندگی آنها را مشاهده کرد زمانی که خودروهای آنها در حوالی سیاه چادرهایی که در مناطقی سیاه هم نیستند و برزنتی بیش نیستند، قابل مشاهده است، کپسول های گاز، پنل های خورشیدی، گوشی های هوشمند و مولفه های دیگر زندگی یکجا نشینی دیده می شوند.
خبر چندانی از شور و شوق کودکان نیست زیرا خانواده ها ترجیح می دهند فرزندان شان را در روستاها یا حاشیه شهرها یکجا نشین کنند تا به تحصیل ادامه دهند، در دنیای مدرن امروز، تغییرات به لحظه و ثانیه است و زندگی های کوچ نشینان و عشایر نیز تحت تاثیر همین تغییرات قرار دارد پس آنها نیز دچار تغییرات قابل ملاحظه ای در آداب و رسوم و ارزش ها، ایده آل ها و هنجارها شده اند.
سبک زندگی عشایر در ظاهر و صورت کپرنشینی، مدرن شده به این صورت که زنان و بچه ها و مردان عشایر از سبک های اصیل قدیمی خود بیرون آمده اند و حتی در دورترین مناطق عشایر نشین، گوشی های هوشمند همراه در اختیار دارند، هر کدام از وسایل ارتباطی اعم از ماهواره و یا گوشی های جدید تلفن همراه به عنوان پلی عمل می کند برای برقرارای ارتباط این شیوه زندگی سنتی با دنیای مدرن خارج از آن محدوده، بنابراین در درون خانواده های عشایری که از این وسایل استفاده می شود به وضوح می توان تغییراتی در شیوه و سبک زندگی آنها مشاهده کرد.
همراه عشایر از دره نصب خرم آباد تا دره دایی الیگودرز
شهرستان الیگودرز با ۳۵ درصد جمعیت عشایر بیشترین خانوار عشایری در لرستان را دارد؛ گروهی از پژوهشگران اجتماعی لرستان در بازدیدهای میدانی تغییرات زندگی عشایری در منطقه دره دایی الیگودرز و مناطقی از جمله دره نصب و تاف خرم آباد که بی شباهت به سایر مناطق عشایری نیست، تغییرات این شیوه زندگی را مورد مشاهده و بررسی قرار داده اند.
ابراهیم موسوی نژاد عضو تیم تحقیقاتی که به مناطق عشایری الیگودرز و خرم آباد سفر داشته در این خصوص می گوید: در سال جاری ۲ منطقه ییلاقی در شهرستان‌های خرم آباد یعنی دره نصب یادره نصو، و شهرستان الیگودرز،(دره دایی) مورد بازدید و مطالعه مقدماتی مردم شناسانه قرار گرفتند، عشایر هر ۲ منطقه به واسطه بارندگی‌های نسبتا مناسب از رویش و پوشش مراتع و مزارع راضی بودند و تقاضای چندان برای خوراک دام هم نداشتند. کاه مزارع که هر ساله آزمندانه و حریصانه به قشلاق حمل می‌شد و قیمت بالایی داشت امسال ممکن است مقداری از آن در ییلاق بدون مصرف باقی بماند.
وی با بیان اینکه راه گرچه وجود داشت اما ارتقای کیفیت آن مورد تقاضای هر ۲ منطقه بود، گفت: راه آسفالت و زیرسازی اصولی جاده‌ها که به علت کوهستانی بودن ییلاقات به شدت و سرعت بیشتری تخریب می‌شوند، از تقاضاهای با اولویت آنها بود، کوچ اکنون ماشینی شده است تا راه مناسب نباشد، ماشین‌های سنگین حتی غیر سنگین؛ از تردد در ییلاق امتناع می‌کنند و یا با قیمت بسیار گران و با دشواری کار عشایر را به عهده می‌گیرند.
تغییرات نسلی و خانواده در عشایر
این پژوهشگر اجتماعی می گوید: خانواده عشایر گرچه همچنان نسبت به خانواده شهر و روستا پرجمعیت‌تر است اما سامان گذشته را ندارد و تقریبا فرم و ترکیب و سلسله مراتب جدیدی پیدا کرده است که جای مطالعه عمیق و مستقلی دارد، در مشاهدات زودگذر و سطحی ما در جامعه مورد بازدید چنین به نظر می‌رسید و مورد تایید مصاحبه شوندگان نیز بود که جوانان به ویژه آنان که دارای تحصیلات هستند میل به همراهی و هم نوایی با این سبک زندگی را ندارند، هرچه سطح تحصیلات بالاتر برود این بی میلی افزون‌تر می‌شود، در دختران بیشتر از پسران و در کم سن و سال‌ها بیشتر از بزرگترها، چنین روحیه‌ای ملاحظه می‌شود.
وی گفت: زنان پا به سن گذاشته ناچار نقش بیشتری در فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی پیدا کرده‌اند یعنی حضور بیشتری دارند، با توجه به غیبت جوانان و پا به سن گذاشتن زنان کوچنده بچه‌های کوچک و کم سن و سال در فضای خانوار کمتر مشاهده می‌شوند، خانوارهای عشایر اغلب در شهر یا روستاهای قبیله‌ای مسکن تهیه کرده‌اند اعضای بی‌میل و ناتوان از کوچندگی در این مسکن‌ها زندگی می‌کنند و تقریبا به علت کمبود زمینه کار جوانانشان خرج آنها با پدر و مادر کوچنده است، می توان گفت بخشی از نیروی کار خانواده عشایر در شهرها و روستاها بیکارند و خرجشان از درآمد کوچندگی تامین می‌شود.
این پژوهشگر اجتماعی می گوید: مادران و پدران کوچنده بی‌خیال آسیب پذیری فرزندان بیکارشان در شهرها و روستاها نیستند، آنان کم و بیش به دام‌های ناهنجاری که در راه فرزندانشان گسترده شده آشنایی دارند.
این پژوهشگر اجتماعی بیان کرد: کوچ عشایر دره نصب برای دامداری سنتی وابسته به مرتع و جمع آوری کشت غالبا دیم، در ییلاق است نیروی کار اصولا به این امور می‌پردازند، اما در دره دایی و سایر مناطق عشایرنشین در ییلاق‌های الیگودرز گروهی صرفا برای کار در مزارع شهری و روستاهای همجوار به همراه هم طایفه های خود ییلاق و قشلاق می کنند، این‌ها اغلب نیروی کار جوان طوایف هستند که بیشتر به کشت هویج، به علت میزان بازدهی و مدت بهره‌برداری، آن مبادرت می‌ورزند، اینان اغلب جوانان بی‌سواد یا کم سوادتر ایل هستند که این شیوه از کوچ را پذیرفته‌اند و درضمن ارتباط تنگاتنگی با خانواده کوچنده خود، نیز دارند و در قشلاق هم یا کشاورز یا کارگر کشاورزی و غیره هستند.
وی گفت: پیگیری امر اسکان در دره نصو( نصب) و تقاضای ایجاد سایت اسکان از سوی کوچندگان عنوان نشد، گرچه در پاسخ ما تمایل به اسکان به ویژه در میان زنان زیاد بود، اما عشایر مورد بازدید و مصاحبه در دره دایی مدتهاست که دنبال ایجاد شهرکی در ییلاق هستند، نه سازمان امور عشایر در قالب «طرح توسعه مناطق عشایری و زیست بوم ها», به این تقاضا پاسخ داده و نه سازمان منابع طبیعی اجازه این کار را به صورت خودجوش به انها می‌دهد، از سایت اسکان «نوروزآباد» که به صورت خودجوش و به کمک سازمان امور عشایر، مدتهاست ایجاد شده؛ بازدید شد و با اهالی مصاحبه کوتاهی به عمل آمد با وجودی که چاه آب انها خشک شده است، از اسکان و شرایط خود بسیار اظهار رضایت می‌کردند.
موسوی نژاد گفت: یکی از مشکلات انها این است که مدتهاست در یک دوره برزخ قرار دارند، از سویی سازمان‌های ذی‌ربط دیگر به آنها به عنوان یک روستا هنوز کاری ندارند، نیازهای آنها چون بهسازی روستا و برخی از خدمات دیگر معطل مانده و جوانان رشید و شاداب و سالم ولی بیکار عشایر اسکان یافته مایه شرمندگی است.
شکاف نسلی در زندگی عشایری
مجتبی ترکارانی دیگر عضو تیم تحقیقاتی تغییرات سبک زندگی عشایر در لرستان است که در این خصوص می گوید: در ۲ دهه اخیر تحت تاثیر تحولات تکنولوژیکی و اقتصادی و فرهنگی زندگی عشایری نیز دچار تغییرات شده است ولی این تحولات اجتماعی، نسل های مختلف را به شکل متفاوتی تحت تاثیر قرار داده بطوری که شاید بتوان گفت که نسل های مختلف در نگاه به زندگی عشایری دچار شکاف و واگرایی گسترده ای شده اند.
وی با بیان اینکه این تفاوت و یا شکاف نسلی تاثیرات و پیامدهایی در تداوم زندگی عشایری دارد، می گوید: کاهش سازمان خانوادگی و حتی اجتماعی ایل یکی از این پیامدها است بطوری که جمعیت خانواده همراه دام و ایل به نظر می رسد کم شده و بسیاری از اعضای خانواده تمایلی به همراه شدن با ایل ندارند و به نوعی با پیر شدن بافت جمعیتی جامعه ایلی مواجه هستیم، کودکان به خصوص دختران معمولا ترجیح می دهند که در شهر پیش فامیل و وابستگان بمانند و حاضر به همراهی مداوم خانواده نیستند.
ترکارانی با بیان اینکه خانواده عشایری به ۲ قسمت ساکن در شهر و ساکن در ایل تبدیل شده است، گفت: بزرگترها معمولا پیش گله و در کوهستان هستند و از دام ها نگهداری می کنند و جوانترها معمولا در شهر ساکن هستند و بخاطر نبود شغل و یا درامد مولد در شهر خرج زندگی انها توسط منابع زندگی عشایری تامین می شود، به عبارتی کسانی که شهر ساکن هستند به نوعی سربار زندگی عشایری هستند و بخاطر نگاه های منفی به زندگی عشایری وجود دارد فقط از منابع زندگی عشایری استفاده می کنند و حاضر به پذیرش و همراهی با زندگی ایلی نیستند، این موضوع در بین دختران بیشتر است، آنها ترجیح می دهند پیشینه عشایری خود را پنهان نموده و در ازدواج نیز بدنبال پیدا کردن کسی هستند که زندگی ایلی و عشایری نداشته باشد و معمولا چنین هم می شود.
گستردگی وسایل ارتباطی در عشایر
وی گفت: نوع نگاه به ارتباطات و تکنولوژی در میان نسل های مختلف خانواده متفاوت است، در نسل پدر بزرگ و مادر بزرگ گوشی موبایل را وسیله خوبی برای خبر گرفتن از فرزندان و فامیل در نقاط دیگر می دانند و تنها استفاده آنها تماس و خبرگیری از فامیل و مطلع شدن از حال احوال و شادی و عزا وابستگان می باشد، در نسل میانی که تا حدی سواد دارند می توانند استفاده بیشتری از آن داشته باشند و از امکانات بیشتر آن مثل تلویزیون و رادیو و حتی گرفتن قیمت روز دام و علوفه استفاده نمایند و حتی سفارش خرید هم بدهند و یا در سامانه های اداره عشایر برای گرفتن آرد و یا دارو نیز ثبت نام نمایند.
این جامعه شناس افزود: ولی در نسل جدید همانند نسل های جدید در مناطق شهری شیفتگی بالایی نسبت به استفاده از تکنولوژی و امکانات ارتباطی آن و بازی و سرگرمی و فراغت وجود دارد، تا جایی که بعضی از خانواده ها و به خصوص بزرگترها معتقدند که این شیفتگی به موبایل و آشنایی با دنیاهای تازه، نوعی فاصله گیری از زندگی عشایری و تن ندادن به چوپانی و سختی های زندگی عشایری را ایجاد کرده است.
وی در خصوص اثرات این تغییرات گفت: از تبعات این تغییرات بالا رفتن نرخ وابستگی به زندگی ایلی است به این معنا که قبلا بیشتر اعضای خانواده در ساختار خانوادگی ایلی مشارکت داشتند و زحمت می کشیدند و بهره می بردند ولی اکنون این مشارکت کمتر شده ولی بخاطر وسیع شدن بیکاری، وابستگی همچنان وجود دارد و حتی بیشتر هم شده و خانواده در شهر به خانواده ایلی وابسته هستند.
ترکارانی افزود: نوعی جدایی بین اعضای خانواده اتفاق افتاده فرزندان در سنین پایین و به خصوص دختران در سن پایین تر از پدر و مادر جدا شده و در شهرها ساکن می شوند و این جدایی می تواند در جامعه امروز حامل آسیب های اجتماعی برای اعضای خانواده باشد، وجود جوانان تحصیلکرده در روستاهای تازه اسکان یافته و بیکار که امکان پیدا کردن شغلی در روستا ندارند زمینه جدی را برای مهاجرت آنها باز خواهد کرد.
این پژوهشگر اجتماعی گفت: با وجود سرمایه گذاری های خوبی که در زمینه اشتغال زایی و اجرای طرح های اقتصادی مانند انتقال آب به بعضی از مناطق عشایری شده ولی به دلیل اینکه زمینه های مشارکت اجتماعی جلب نشده و اختلافات محلی شدیدی بین طوایف و تیره های مختلف وجود دارد معمولا کانال های آب یا لوله ها مرتب توسط طرفهای درگیر تخریب شده و امکان بهره برداری مناسب از این کانالهای آب و یا پروژه ها را سلب می کند.
وی با بیان اینکه تعداد دام ها بخاطر کاهش جمعیت سازمان خانوادگی ایلی کمتر هم شده است، گفت: نیروی انسانی الزامی برای نگهداری و حفظ امنیت دام ها ندارد، خانواده هایی که مجبور هستند دام بیشتری داشته باشند و یا دام های قبلی را حفظ کنند باید از چوپان های بیرون از خانواده استفاده کنند.
این پژوهشگر اجتماعی گفت: سبک زندگی در میان عشایر به نوعی دوزیستی شده است، یک نوع زندگی در گرمسیر که خوزستان می باشد و سبک زندگی در سردسیر که الیگودرز یا خرم اباد است، از یک طرف معمولا سعی می شود از خانه های مسقف نیز استفاده کنند و طبعا زندگی در خانواده مسقف الزامات خود را در استفاده از ظروف خانگی و نوع تغذیه خاص و لوازم منزل و سبک پذیرایی بهمراه دارد.
ترکارانی یادآور شد: این تغییر سبک زندگی در طبقات متمول جامعه عشایری بیشتر نمود دارد و با داشتن ماشین و موتور برق و سلول خورشیدی دارای امکانات خوبی هستند و سعی می کنند با نشان دادن این تمایزات و رعایت بهداشت و سبک پذیرایی شهری، خصلت طبقاتی خود را بیشتر نشان دهند، پذیرایی در منزل و سفره آرایی به سبک شهری؛ نشانه هایی از ورود سبک زندگی جدید به درون زندگی انها می باشد.
وی گفت: خانواده های ایلی ترجیح می دهند که به نوعی اقتصاد چندگانه داشته باشند تا از آسیب های ناشی از خشکسالی و یا تعداد بالای جمعیت خانواده در امان باشند، به این معنا که در کنار دامداری به باغداری و کشاورزی نیز می پردازند و این ترکیبی بودن اقتصاد اسیب پذیری خانواده ها را کمتر کرده است.
این پژوهشگر اجتماعی در خصوص راهکارها عنوان کرد: تبدیل مناطق اسکان یافته ها به روستا حل مشکلات آب مناطق تازه اسکان یافته، سرمایه گذاری برای ایجاد جذابیت در بین جوانان برای تداوم زندگی ایلی بخاطر جلوگیری از گسست نسل، امکان داشتن زیر ساخت های ارتباطی و داشتن منزل در ییلاق و قشلاق جهت جذب فرزندان در این مناطق، بالابردن امکان پوشش ارتباطی موبایل در مناطق عشایری و برگزاری کارگاه های فرهنگی و اموزشی جهت افزایش مشارکت اجتماعی و تقویت فرهنگ کارگروهی از جمله مواردی است که می تواند مورد توجه قرار گیرد.
عشایر لرستان پنج درصد جمیعت استان را تشکیل می دهند
مدیرکل امور عشایری لرستان گفت: عشایر پنج درصد جمعیت استان را تشکیل می دهند و سالانه ۱۲ هزار تن گوشت قرمز، ۱۵۰ تن عسل، ۲۹ تن شیر، ۱۷ تن روغن، یک هزار و ۳۹ تن پشم، ۶۳۰ تن ماهیان سردآبی، ۱۵۵ هزار تن جو، ۱۵ هزار تن گندم و ۷۴ هزار تن حبوبات را تولید و به بازار عرضه می کنند.
هوشنگ نورمحمدی بیان کرد: شهرستان الیگودرز با چهار هزار و ۶۰۰ خانوار عشایری و با جمعیتی معادل ۲۵ هزار نفر نقش موثری در تولید گوشت، لبنیات، تولید پشم و صنایع دستی مرتبط دارد.
وی اضافه کرد: دغدغه حمل و نقل در کوچ پاییزی از مهمترین مشکلات عشایر است و عملا مشاهده می شود خانوار برای اینکه توان تامین مثلا سه سرویس را ندارد می خواهد با یک سرویس جابه جا شود که ازدحام بار دام تلفات دام‌ها را در پی دارد.
فرماندار بروجرد بیان کرد: ۲۰ میلیارد ریال اعتبار برای اجرای طرح‌های عمرانی و فراهم کردن زیرساخت های تامین آب شرب و راه‌های ارتباطی مناطق عشایری شهرستان در سال جاری اختصاص یافت.
مسلم مرادی با اشاره به فرارسیدن روز روستا و عشایر افزود: در راستای اینکه یکی از اولویت های مهم سال جاری در حوزه مناطق عشایری تامین آب شرب بهداشتی و پایدار و احداث آبشخورهای دامی، مرمت و بهسازی راه‌های ارتباطی است، این مقدار اعتبار برای زیرساخت‌های آب شرب و راه‌های ارتباطی عشایر بروجرد اختصاص یافت.
وی اظهار کرد: از جمله اقدامات انجام شده در این حوزه در سال جاری آبرسانی به کانون عشایری قلعه آبسرده است که در همین راستا هشت میلیارد و ۵۰۰ میلیون ریال برای آبرسانی به این کانون عشایری هزینه شد. این اعتبار برای پروژه آبی با خط انتقال آب از سرچشمه به طول ۲ هزار و ۸۰۰ متر با ۶ هزار متر انشعاب داخلی شده و با اجرای این طرح آبرسانی ۷۰ خانواده عشایری که ساکن و درون کوچ هستند از آب شرب بهداشتی و پایدار برخوردار خواهند شد.
مرادی با بیان اینکه ساخت تانکر برای عشایر بروجرد از دیگر اقدامات انجام شده در سال جاری است، اضافه کرد: در راستای حل مشکلات جامعه عشایری بروجرد ۲۰ تانکر ۲ هزار لیتری چرخدار تهیه شد که در نتیجه این اقدام دسترسی به آب شرب بهداشتی و پایدار برای ۶۰ خانوار عشایری شهرستان با اعتباری معادل پنج میلیارد ریال فراهم شد.
وی یادآور شد: هم اکنون ۷۰۰ خانوار عشایر این شهرستان با داشتن ۱۱۰ هزار راس دام سبک و سنگین سالانه یک هزار و ۵۰۰ تن فرآورده گوشتی تولید می‌کنند.