هماره تاریخ معاصر ایران، شاهد حركت ها و نهضت های مردمی علیه حكومت های استبدادی در ابعاد اجتماعی، سیاسی و اقتصادی بوده كه هر كدام به نوبه خود در مسیر تحولات تاریخی ایران تاثیر گذار بوده است.
از جمله این جنبش ها، نهضت و جنبش مشروطیت بود كه با حضور و دخالت علما و نقش آفرینی آنان در صحنه اجتماعی سیاسی آغاز شد.
در دوره مظفر الدین شاه، به علت اوضاع نابسامان اقتصادی و وابستگی درباریان به بیگانگان، مردم در صدد تغییر وضع موجود بر آمدند و این آتش زیر خاكستر با رفتار توهین آمیز 'مسیو نوژ' بلژیكي رییس اداره گمرك ایران، نسبت به روحانیت و همچنین چوب و فلك كردن دو بازرگان به جرم گران فروختن شكر، شعله ور شد.
بی توجهی عین‌الدوله به خواسته علما و مردم، به مهاجرت علما به حرم حضرت عبدالعظیم انجامید كه از آن با نام مهاجرت صغری یاد می شود.
علما و مردم شرط بازگشت را اجراي قوانین اسلامي، ایجاد عدالتخانه، بركناری مسیو نوژ و عین‌الدوله صدر اعظم اعلام كردند و دولت ناگزیر خواست علما را پذیرفت اما خشونت های عمال دولتی علیه مردم و عدم پای‌بندی حكومت به تعهداتش سبب گسترش دوباره اعتراض های مردم و روحانیان شد.
بدنبال تجمع اعتراض آمیز مردم تهران در مسجد جامع كه با حمله سربازان به خاك و خون كشیده شد. علما در واكنش به این اقدام به قم مهاجرت كردند.
با ادامه این اعتراضات، شاه با بركناری عین‌الدوله و تأسیس مجلس موافقت كرد. بدنبال تهیه نظامنامه انتخابات و امضای آن بوسیله شاه، انتخابات مجلس در شهریور 1285 برگزار و نخستین مجلس مشروطه در مهر همان سال گشایش یافت. این مجلس قانون اساسی را به سرعت و با بهره‌گیری از مفاد قوانین اساسی بلژیك و فرانسه تهیه كرد و به امضای شاه رساند.
مظفرالدین شاه پس از 10 سال سلطنت بعلت بیماری درگذشت و محمدعلی شاه جانشین او شد. محمد علی شاه كه ششمین پادشاه قاجار بود از ابتدا بنای مخالفت با مجلس و مشروطیت را گذاشت و بدنبال فرصتی بود تا شرایط را تغییر دهد؛ پس در میان مجلسیان نفوذ كرد.
در این زمان تعدادی از راه یافتگان به مجلس در حركتی هماهنگ، مقدسات مذهبی مردم را به انحا مختلف مورد حمله قرار دادند و روحانیون حاضر در مجلس و حوزه های علمیه كه خطر انحراف در مبارزات مردم را حس كرده بودند به رهبری شیخ‌فضل‌الله نوری به منظور رویارویی با این تحركات با مطرح كردن ایده های خود در قالب مشروطه مشروعه در حرم حضرت عبدالعظیم تحصن كردند.
شیخ فضل الله نوری، معتقد بود چون مشروطیت، از روح مدنیت غربی نشات گرفته است نظم سنتی جامعه را به هم می زند. شیخ این مساله را كه مجلس صرفاً با اتكا به رأی اكثریت، حتی خلاف احكام اسلامی، قانون وضع نماید، مردود می دانست و اعلام كرد:'... ایّها الناس من به هیچ وجه منكر مجلس شورای ملی نیستم... صریحاً می‌گویم... كه من آن مجلس شورای ملی را می‌خواهم كه عموم مسلمانان آن را می‌خواهند. به این معنی كه البته عموم مسلمانان مجلسی می‌خواهند كه اساسش براسلامیت باشد و بر خلاف قرآن و بر خلاف شریعت محمدی (ص) و بر خلاف مذهب مقدس جعفری، قانونی نگذارد. من همچنین مجلسی می‌خواهم.'
شیخ فضل‌الله همچنین در نامه‌ای به یكی از علمای شهرستان‌ها می‌نویسد: '... آیا چه افتاده است كه امروز باید دستور عدل ما از پاریس برسد و نسخه شورای ما از انگلیس بیاید...؟'
شیخ فضل الله نوری در بیست و دوم آبان سال 1287 هجری خورشیدی در گیرودار نهضت مشروطهخواهی، اجتماع بزرگی در باغ شاه، مقر محمدعلی‌شاه قاجار، با شركت روحانیون، رجال، بازرگانان، اصناف و مالكین تشكیل داد كه به دنبال آن مذاكراتی پیرامون نوع حكومت در ایران آغاز شد.
و اینگونه خواستار تطبیق قوانین مشروطه با اسلام شد و با حضور در مجلس و كمیسیون های مختلف در خصوص تطبیق این قانون با اسلام، تلاش كرد تا جلوی انحراف را بگیرد و مشروطه را مقید به شرع و نظارت 'هیات طراز اول' نماید.
بنابراین نامه‌ای به محمدعلی شاه نوشت و از وی خواست تا از مشروطه صرف‌نظر كند. عده زیادی این نامه را امضا كردند كه محمدعلی‌شاه هم آن را تایید كرد و بر همین اساس، شیخ فضل الله نوری با همكاری برخی از علما و مراجع، اصل دوم متمم قانون اساسی را تهیه كرد و با زحمت فراوان به تصویب رساند تا همه مصوبات مجلس در همه اعصار، با تأیید و نظارت این هیات، جنبه قانونی پیدا كند.
اما پافشاری وی برای تصویب چنین قانونی مطابق با شرع، سبب اختلاف میان مشروطه خواهان و طرفداران او شد؛ بنابراین پس از فتح تهران و سرنگونی حكومت استبدادی محمدعلی شاه توسط مشروطه خواهان و كسانی كه روزگاری با تحصن در سفارت انگلیس خواهان ایجاد مشروطیت بودند؛ منزل شیخ توسط مشروطه خواهان محاصره شد و او را دستگیر كردند و پس از سه روز محاكمه صوری، زمینه شهادت وی را با حكمی نادرست فراهم كردند. در هشتم مرداد 1288هجری خورشیدی شیخ فضل الله نوری در میدان توپخانه تهران با اجرای حكم اعدام با چوبه دار، به شهادت رسید.
نظرات و ایده های شیخ تا سال های قبل از پیروزی انقلاب اسلامی فرصت ظهور و بروز نیافت.
امام خمینی(ره) درباره این مخالفت و ترس سلطه گران از قدرت روحانیون فرمودند:
'... راجع به همین مشروطه و اینكه مرحوم شیخ فضل الله نوری ـ رحمه الله علیهم ایستاد كه مشروطه باید مشروعه باشد، باید قوانین موافق اسلام باشد. در همان وقت كه ایشان این امر را فرمود و متمم قانون اساسی هم از كوشش ایشان بود، مخالفین، خارجیها كه یك همچون قدرتی را در روحانیت می دیدند كاری كردند در ایران كه شیخ فضل الله مجاهد مجتهد دارای مقامات عالیه را، یك دادگاه درست كردند و یك نفر منحرف روحانی نما او را محاكمه كرد و در میدان توپخانه شیخ فضل الله را در حضور جمعیت به دار كشیدند.'
اگرچه شیخ فضل الله نوری، مجاهد نستوه، تمامی تلاش خود را با مخالفت تصویب قانونی غربی برخلاف شریعت به كار برد اما وجود اجانب و وابستگان استعماری سبب شد تا انقلاب مشروطه به بن بستی هدایت شود كه انتهای آن، كودتای 1299 رضا پهلوی و ظهور استبدادی دیگر بود.
اطلاع**9128**1717
گروه اسناد و اطلاع رساني- يكصد و چهار سال پيش در چنين روزي شيخ فضل الله نوري وقتي نفوذ و رخنه بيگانگان و بويژه غربيان را در جنبش مشروطيت مشاهده كرد، اين حركت را انحرافي در جريان مشروطيت دانست و ضمن مخالفت با آن؛ خواستار مشروطه مشروعه و تهيه قوانين مطابق با اسلام شد.
