به گزارش ایرنا بازارهای سنتی در كنار بازارهای مدرن و جدید، علاقمندان و مشتریان خاص خود را دارد و بازار همدان كه تركیبی از راسته بازارها و كاروانسراهای درون شهری است نیز از این قاعده مستثنی نیست.
شاید همدان از معدود شهرهایی باشد كه اصناف مختلف آن برای خودشان یك جا و مكان ثابتی دارند و فعالان هر صنف دور هم جمع شده‌اند و به طور مثال تمامی فعالان بخش صنعت این شهر در چند خیابان كه از گذشته تا به امروز به چاپارخانه معروف بوده متمركز شده اند.
مجموعه بازار سنتی و كاروانسراهای شهر همدان، كه از 34 بازار و راسته بازار و 24 سرا و كاروانسرا تشكیل شده است، اكثراً با سبك معماری دوره قاجاریه ساخته شده اند و با وسعتی حدود 30 هكتار به دو صورت عمده فروشی و خرده فروشی فعالیت می كنند و در آنها تاسیساتی نظیر مسجد، حمام ، زورخانه و چایخانه و غیره گنجانده شده است.
در گذشته، هر یك از راسته ها و كاروانسراها به عرضه یك كالای خاص اختصاص داشته اند، اما این ویژگی ، امروزه تا حدودی دستخوش تغییر شده است اما امروزه بازار فرش همدان بیش از هر صنف دیگری وضعیت گذشته خود را حفظ كرده است.
بررسی تاریخچه بازار فرش همدان كه شامل چند سرا و قیصریه است و تغییر و تحولات رخ داده در طی ادوار گذشته جذابیت های منحصر به فردی دارد كه برخی از آن ها هنوز از زبان پیشكسوتان این عرصه به گوش می رسد.
وارد خیابان اكباتان همدان كه بشویم سراها و كاروانسراهایی چون ' تیمچه كاشی‌ها'، 'معبودی'،' گمرك' و 'گلشن' را خواهیم دید.
'حسین پنبه‌ای' كه یكی از كاسب‌های بازار فرش است كه از گذشته تا به امروز روند تغییر و تحول این بازار را دیده در گفت و گو با ایرنا گفت: كاسب ها و مغازه داران تیمچه كاشی ها پیش از آنكه به فرش فروشی بپردازند قماش فروش بودند و به دلیل وجود چند تاجر كاشانی به این اسم معروفند.
وی ادامه داد: كاروان سرای 'گمرك' كه درب ورودی آن چند قدم پایین تر از كاشی‌هاست، از قدیمی‌ترین قسمتهای بازار همدان بوده است و اسم آن را هم از آن جهت گمرك گذاشته اند، كه زمانی گمرگ غرب كشور بوده است.
این كاسب قدیمی افزود: قدیمی‌ترها می‌گویند، زمانی كه خط آهن احداث نشده بوده كالاهای وارداتی از مرز خسروی و كرمانشاه پس از ورود به كشور در همدان و در این كاروانسرا باز می‌شد البته اهالی این كاروانسرا در آن زمان فرش فروش نبودند، بلكه به تجارت كالاهایی چون پنبه، قماش، سماور و ... می پرداختند.
وی با بیان اینكه در دهه چهل پس از اتمام بازسازی این كاروانسرا، پیشه اهالی آن به فرش فروشی تغییر یافت گفت: زمانی كه 'گمرك' مركز ثقل غرب كشور بود، تاجرهایی از شهرهای دیگر نیز در آنجا حضور داشتند، به خصوص از اصفهان تاجرهایی حضور داشتند، كه محل خوابشان نیز در آن سرا تعبیه شده بود.
پنبه‌ای با اشاره به اینكه اكثر قسمت های بازار فرش همدان به یكدیگر متصل هستند و درب هایی مشترك دارند گفت: از درب دیگر گمرك وارد راسته 'حلاج خانه' می‌شویم، كه البته الان نام 'قیصریه نو' بر آن نهادند، و قبلا حلاج‌ها در آن جا جمع بودند.
این كاسب قدیمی ادامه داد: در 'حلاج خانه' دو درب روبه روی هم هستند كه یكی به 'سرای روحانی' می‌رود كه سابق بر این حمام بود و بعدا در دهه 50 به پاساژ تبدیل شد و فرش فروش ها در آن جا ساكن شدند.
وی ادامه داد: درب دیگر یكی از ورودی‌های كاروانسرای 'میرزا كاظم' است كه این سرا یكی از قدیمی‌ترین سراهای همدان است كه همچنان بافت قدیمی خود را حفظ كرده است.
پنبه ای افزود: سرای 'میرزا كاظم' از ابتدای ساخت تا كنون محل استقرار تاجران فرش همدان بوده و این تجار فرش خود را به استامبول صادر می‌كردند.
وی اضافه كرد: در دهه های 40 و 50 به یكباره فرش ایران شهرت جهانی پیدا كرد و تاجران نامدار وارد این عرصه شدند.
كارشناس ارشد مرمت و ابنیه بافت های تاریخی سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان همدان نیز در خصوص تاریخچه و تغییر و تحولات بازار فرش همدان در گفت و گو با ایرنا گفت: بازار همدان 30 هكتار بوده و راستاهای متقاطع در مركز شهر همدان قرار دارد و دارای 34 راسته و 24 سرا است.
'مهدی مستوفی خجسته' افزود: این بازار در یك دوره طولانی تا پایان عصر قاجار و به مرور شكل گرفته است.
مستوفی گفت : سابقه بافت بازار فرش همدان به دوران قاجاریه و اندكی صفویه بر می گردد و بر اساس ساختار شهر همدان شعاعی محسوب می شود.
وی افزود: برخی از شهرهای ایران به صورت شطرنجی و نواری هستند و برخی شهرها چون همدان شعاعی تشكیل شدند كه به مواردی چون اقلیم منطقه بستگی دارد.
این كارشناس گفت: بازار فرش همدان از راسته بازارهای مختلفی تشكیل شده است كه هر صنف با توجه به كاربری كه داشتند در آن ها مستقر شده اند.
وی درباره شاخصه مهم بازار فرش همدان گفت: این بازار در مركز شهر همدان قرار گرفته است و به مسجد جامع و چند كاروانسرای دیگر نزدیك است.
این كارشناس میراث فرهنگی تأكید كرد: برای تعمیرات بازار كارشناسان میراث فرهنگی نظارت كامل دارند و با هماهنگی شهرداری در صورت درخواست و فردی و گروهی انجام خواهد شد.
همدان به دلیل قدمت بسیاری كه دارد، محله به محله آن دارای داستانی متفاوت است و بدون تردید دانستن این سابقه‌ها برای هر شهروند جالب است و شرح آن می تواند كتاب چند صد صفحه ای باشد.
نام هایی كه شاید بار فرهنگی و تاریخی و هویتی این شهر را تا اندازه ای به دوش می كشند، از همین روی اهمیت پرداختن به این تكه از هویت همدان بیش از پیش روشن می شود.
به امید آن كه هر روز برگ تازه ای از این گنجینه در معرض دید جهانیان قرار گیرد.
576
همدان- در گذشته بازار همدان از انسجام بي بديلي برخوردار بود و هر صنف راستاي مخصوص به خود را داشت و اگرچه با گذر زمان اصناف گذشته كم كم رنگ باختند اما بافت بازار اين شهر هنوز نشان‌هايي از سال‌هاي دور دارد.
