ادبیات فارسی ایران زمین همواره با شعرهای بسیار زیبای شاعران كهن و معاصر ایرانی مزین شده كه هر كدام از این اشعار دارای قالب های گوناگونی چون قصیده، غزل، رباعی و قطعه است. در این میان قطعه به مجموعه ی ابیاتی گفته می شود كه بر یك وزن و قافیه قرار دارد و از آغاز تا انجام همه ی این ابیات به یكدیگر مرتبط است و درباره ی یك قصه ی شیرین، موضوع اخلاقی، مدح و هجو و مانند آن سخن گفته می شود.
تعداد ابیات قطعه 15 و گاه تا 50 بیت و بیش از آن می رسد. قطعه سرایی هنری است كه شعرای پارسی‌گویی همچون رودكی سمرقندی و انوری در دوره ی پیشین و شاعر معاصر ایران، پروین اعتصامی بیش از دیگر شاعران به‌این قالب شعری پرداخته‌اند.
پروین اعتصامی اشعار زیبای خویش را در قالب 248 قطعه در دیوانی برجای گذاشته كه از آن میان 65 قطعه به صورت مناظره است. مناظره به معنای مباحثه كردن درباره ی حقیقت و ماهیت چیزی، یا پرسش و پاسخ دادن است. در واقع مناظره؛ گفتگویی 2 طرفه محسوب می شود كه هر طرف با استدلال سعی می‌كند، برتری و فضیلت خویش را بر دیگری به اثبات برساند.
این شاعر پرآوازه در چنین قالب شعری توانست مضامین اجتماعی را با دیدی انتقادی به تصویر بكشد. وی با روش مناظره میان اشیاء، حیوانات و گیاهان، بر ارزش دیوان خویش بیش از پیش افزود. درون مایه ی شعرهای پروین اعتصامی بیشتر غنیمت شمردن وقت و فرصت ها، نصیحت های اخلاقی، انتقاد از ظلم و ستم به مظلومان، ضعیفان و ناپایداری دنیا به شمار می رود. وی در اشعارش از سبك شعرای پیشین نیز بهره برده است.
ملك الشعرای بهار در مقدمه ای بر دیوان پروین اعتصامی، نوشت: «این دیوان تركیبی است از 2 سبك و شیوه ی لفظی و معنوی آمیخته با سبكی مستقل و آن 2 یكی شیوه خراسان است خاصه استاد ناصر خسرو قبادیانی و دیگر شیوه ی شعرای عراق و فارس است به ویژه شیخ مصلح الدین سعدی شیرازی علیه الرحمه و از حیث معانی نیز بین افكار و خیالات حكما و عرفا است و این جمله با سبك و اسلوب مستقلی كه خاص عصر امروزی و بیشتر پیرو تجسم معانی و حقیقت جوئی است تركیب یافته و شیوه ای بدیع و فاضلانه به وجود آورده است.»
پروین اعتصامی را می توان در تاریخ شعر زنان فارسی، تنها زنی برشمرد كه زیباترین اشعار سیاسی ــ انتقادی را با نگرشی زنانه سروده است. صداقت كلام و اصالت در اندیشه های شاعرانه ی این شاعر بنام موج می زند، تفكراتی كه همواره تازه، نو و سرشار از نكته های بلند اجتماعی، اخلاقی، انتقادی، عواطف و احساسات مادرانه ی یك زن است.
او به دلیل مهر مادری كه در وجودش داشت، اشك یتیمان و زنان بی سرپرست، دردمندان را به تصویر می كشید و همواره برای یاری رساندن به انسان های رنج كشیده، احساس تكلیف و وظیفه می كرد.
البته در كنار این مضامین، پروین اعتصامی در شعرهایش با استفاده از اندیشه ای باز، نیرومند و بیانی ساده و روان در برابر ظلم و ستم و فساد می ایستد و این گونه با استفاده از استعداد ادبی خویش در سبك بیانی بسیار لطیف از زبان مردم سخن می گوید و راه مبارزه با زورگویی و ستمگری را هموار می سازد.
این ستاره ی فروزان شعر و ادب فارسی در بیست و پنجم اسفند 1285 هجری خورشیدی در تبریز دیده به جهان گشود و دوره ی كودكی خویش را در كنار پدر و با حضور در محفل های ادبی سپری كرد و از محضر بزرگانی چون دهخدا و ملك الشعرای بهار بهره های فراوانی برد.
استعداد وی در سرودن شعرهای فارسی هنگامی آشكار شد كه خواندن دیوان های مختلف شاعران برجسته ای همچون فردوسی، نظامی، انوری، مولوی و... را سرلوحه ی كار خویش قرار داد و نخستین شعرهایش را در هشت سالگی سرود.
این شاعر فرهیخته پس از مدتی به همراه خانواده به تهران آمد و برای تكمیل دانش خود راهی مدرسه ای آمریكایی شد و با آموختن زبان انگلیسی به آموزش این زبان نیز پرداخت. وی به دلیل شهرت بسیاری كه در سرودن اشعارش كسب كرده بود، لقب ملكه الشعرای زن را از آن خود كرد.
سرانجام پروین اعتصامی پس از سال ها خدمت به شعر و ادب این مرز و بوم در پانزدهم فروردین 1320 هجری خورشیدی رخ در نقاب خاك كشید و برای همیشه با اشعار ماندگارش نام خویش را در میان دیگر ادبای ایران زمین جاودانه ساخت.
در پایان به مناسبت بزرگداشت پروین اعتصامی گزیده هایی از اشعار این شاعر پرآوازه را مرور می كنیم:
**ای گل! تو ز جمعیت گلزار چه دیدی؟
جز سرزنش و بدسری خار چه دیدی؟
**ای خوش از تن كوچ كردن، خانه در جان داشتن
روی مانند پری از خلق پنهان داشتن
همچو عیسی بی پر و بی بال بر گردون شدن
همچو ابراهیم در آتش گلستان داشتن
كشتی صبر اندرین دریا افكندن چو نوح
دیده و دل فارغ از آشوب طوفان داشتن
در هجوم تركتازان و كمانداران عشق
سینه‌ای آماده بهر تیرباران داشتن
روشنی دادن دل تاریك را با نور علم
در دل شب، پرتو خورشید رخشان داشتن
همچو پاكان، گنج در كنج قناعت یافتن
مور قانع بودن و ملك سلیمان داشتن
**عدسی وقت پختن، از ماشی
روی پیچید و گفت این چه كسی است
ماش خندید و گفت غره مشو
زانكه چون من فزون و چون تو بسی است
هر چه را می پزند، خواهد پخت
چه تفاوت كه ماش یا عدسی است
جز تو در دیگ، هر چه ریخته‌اند
تو گمان می كنی كه خار و خسی است ...
با الهام از: كتاب زندگینامه پروین اعتصامی
*گروه اطلاع رسانی
پژوهشم**9128**2002**9131
تهران-ایرنا- بیست و پنجم اسفند روز بزرگداشت «پروین اعتصامی» ملكه ی شعرای فارسی است؛ ستاره ی فروزان شعر و ادب كه با عواطف و احساس های سِحرانگیز خویش، اندیشه های انتقادی خود را در قالب اشعاری سرود كه در آن عشق و محبت موج می زد.
