ضرورت اصلاح روش های آبیاری و كشت، برای افزایش بهره وری منابع آبی

به گزارش ایرنا، برای كشت و بارآوری هر كیلوگرم از محصولاتی نظیر هنداونه و گوجه فرنگی 250 تا 300 لیتر آب نیاز است
كه باید دید نقش هر كدام از این محصولات در زندگی مردم در چه جایگاهی قرار دارد و در صورتی كه ارزش غذایی بالایی ندارد و می توان محصولات جایگزین با ارزش غذایی بالاتر و مصرف آب كمتر را استفاده كرد، این اقدام با توجه به كمبود شدید منابع آبی در كشور، صورت گیرد.
علی حیدری مدیر امور زراعت جهاد كشاورزی استان البرز در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: محصولات دانه خشك مثل گندم آب بیشتری نیاز دارد و به ازای هر كیلوگرم گندم 1160 لیتر آب مصرف می شود. از طرفی این محصولات با هزینه تمام شده بالا برای كشور به ازا هر كیلوگرم امسال 1155 تومان است و محصولی نظیر هنداونه نیز هر كیلوگرم 300 تومان فروخته می شود.
وی با اشاره به اینكه در حدود 13 هزار هكتار از اراضی استان البرز كشت سبزی و صیفی صورت می گیرد، گفت:‌ اگر 55 هزار كیلوگرم برداشت گوجه فرنگی از هر هكتار داشته باشیم، 15میلیون لیتر آب مصرف دارد كه به ازای هر كیلوگرم گوجه فرنگی 272 لیتر آب می شود. همچنین در استان حدود 50 تا 60 هكتار از اراضی زراعی هندوانه كشت می شود.
همچنین در برخی از محصولات به دلیل ارزش غذایی بالا و ضرورت آن برای سلامت مردم نظیر سبزی و صیفی جات، نمی توان به دلیل مصرف زیاد آب كشت این گیاهان را تعطیل كرد. نمی توان از جیره غذایی مردم گیاهان را حذف كرد، زیرا بدن نیاز به استفاده از سبزی و صیفی دارد. این محصولات برغم اینكه مصرف آب بالایی دارند، در كنار مصرف محصولات استراتژیكی نظیر گندم مورد نیاز هستند. با این وجود می توان در نوع كشت و شیوه های آبیاری آنها اصلاحاتی ایجاد كرد تا آب كمتری برای تولید آنها مورد استفاده قرار گیرد.
به گفته مدیر امور زراعت جهاد كشاورزی استان البرز این وزارتخانه به دنبال آن است كه شیوه های كشت این گیاهان را تغییر دهد و بتواند جابجایی در فصل كشت آن ها انجام داده و به كشت های پاییزه منتقل شوند تا نیاز آبی آن ها توسط باران برطرف شود.
انتقال برخی از این محصولات نظیر سبزیجات و صیفی جات به داخل گلخانه ها نیز از دیگر راه های افزایش بهره وری منابع آبی در این محصولات به حساب می آید. زیرا در این صورت با همان حجم آب می توان چندین برابر فضای باز از این كشت ها برداشت محصول داشته باشیم.
وی می افزاید: در كشت محصولی نظیرگوجه فرنگی در فضای باز از هر هكتار حدود 56-55 تن با مصرف آب حدود 15 هزار مترمربع، برداشت می شود،‌ در صورتی كه این كشت در داخل گلخانه در همان میزان سطح زیر كشت و با استفاده از 4-3 هزار مترمكعب آب، حدود 250 تن برداشت محصول برداشت می كنیم. گرچه این روش سرمایه گذاری اولیه زیادی می خواهد، یعنی باید گلخانه احداث كرد و بعد كشت محصول را به داخل گلخانه انتقال داد تا بتوان در مصرف آب صرفه جویی كرد. در صورت سرمایه گذاری در این روش، 15 تا 20 سال این روش كشت ادامه می یابد.
حیدری با تاكید بر اینكه دولت برای اجرای این طرح نیز به كشاورزان تسهیلات یارانه دار می دهد، گفت:‌ حدود 51 هزار هكتار اراضی زراعی در استان البرز وجود دارد كه از این میزان 22 هزار هكتار به كشت محصولات استراتژیك مثل گندم، جو و كلزا اختصاص دارد و مابقی را محصولاتی نظیر سبزی، صیفی و پنبه تشكیل می دهد. در كنار آن ها محصولاتی مثل یونجه و ذرت علوفه ای در 3500 هكتار كشت می شود كه برغم آب بر بودن آنها، به دلیل وابستگی تولیدات دامی به این محصول نمی توان برنامه حذف آن را تدوین كرد.
مدیر امور زراعی جهاد كشاورزی استان البرز همچنین تصریح كرد: وزارت جهاد كشاورزی به دنبال این است كه سطح زیر كشت محصولات زراعی را حفظ كند و كمبود آب را در قالب شیوه های جدید آبیاری جبران كند. اراضی زراعی قبل از این به صورت كرتی و نشتی آبیاری می شدند، ولی اكنون به دنبال آن هستیم تا آبیاری را به شیوه های بارانی، تحت فشار و یا روش های جدیدتری مثل زیرسطحی تغییر دهیم.
اكنون كشاورزان متوجه آن شده و احساس می كنند كه تا چه زمانی باید به دنبال حفرچاه و جابجایی چاه ها و مسابقه عمق دادن به چاه های خود بروند و امروز این ضرورت بر همه آشكار شده كه باید به سمت استفاده از شیوه های نوین آبیاری بروند.
حیدری تصریح كرد:‌ دولت یارانه زیادی را برای اجرای سیستم های نوین آبیاری صرف می كند و كشاورزانی كه برای اجرای این سیستم تمایل دارند، 85 درصد هزینه آن توسط دولت بلاعوض در اختیار كشاورزان قرار می گیرد كه در استان استقبال خوبی از آن صورت گرفته است. اكنون بیش از یك هفتم اراضی زراعی استان (بیش از 11 هزار هكتار) زیر پوشش آبیاری تحت فشار قرار گرفته است.
مدیر امور زراعی جهاد كشاورزی استان البرز تصریح كرد: برای بقای كشاورزی به دنبال اجرای سیستم های دیگر كشت نظیر كشاورزی حفاظتی هستیم تا با كمترین عملیات خاك ورزی كشت شود، زیرا خاك هرچه بیشتر به هم زده شود، رطوبت بیشتری از دست می دهد. در اجرای این روش، به صورت مستقیم محصولات كشت می شود، به طوری كه در بعضی از مزارع تا چهار سال زمین شخم زده نمی شود و به صورت مداوم كشت گندم و ذرت انجام می شود.
وی ادامه داد:‌ این كشت توسط ادواتی كه پشت تراكتور بسته می شود صورت می گیرد و با انجام این روش كشت، هرچه بیشتر بقایای گیاهی در سطح خاك داشته باشیم، رطوبت در خاك بیشتر حفظ می شود.
حیدری تاكید كرد:‌ در سال زراعی جاری در دو هزارو 179 هكتار از اراضی زراعی گندم، هزار و 845 هكتار از اراضی زراعی جو و سه هزار و 550هكتار از اراضی ذرت علوفه ای كشت با روش خاك ورزی حفاظتی انجام شده است.
وی همچنین یكی از سیاست های دولت و وزارت جهاد كشاورزی را توجه به كشت با روش نشایی دانست و گفت: اول نشاء آن ها داخل گلخانه تولید شود و بعد به زمین زراعی انتقال یابد. با این روش مقداری از زمان رشد در داخل گلخانه انجام می شود كه نیاز آبی گیاه مورد نظر را كمتر می كند، مبارزه با آفات و بیماری ها و علف های هرز كمتر می شود و پس از انتقال به فضای باز چون یك گیاه قوی شده به راحتی خودش با علف های هرز مقابله كرده و در مقابل بیماری ها تحمل بالایی دارد.
وی تصریح كرد: یك زمان یك ماهه یا سه هفته ای را در داخل گلخانه كشت می دهیم كه اگر در فضای بیرون كشت داده شود به ازای هر هكتار سبزی و صیفی سه یا چهار هزار مترمكعب آب مازاد مصرف می كنیم، در صورتی كه این میزان محصول در سطح هكتار با استفاده از این روش به نیم مترمكعب آب تقلیل می یابد. با كشت نشایی هم می توان محصول را زودرس تر كرد و هم محصول بیشتری را از سطح هكتار برداشت كنند.
مدیر امور زراعی سازمان جهاد كشاورزی البرز تاكید كرد:‌ این روش كشت در ذرت شروع شده، آغاز آن در محصول كلزا برنامه وزارت جهاد كشاورزی است. در گوجه فرنگی و خیار نیز در حال انجام است، در انواع كلم و كاهو نیز اتفاق می افتد و در اكثر محصولات سبزی و صیفی نیز انجام می شود.
با این روش در مصرف آب صرفه جویی كرده و زمان می خریم، ضمن اینكه با آفات و بیماری ها در صورت نیاز با حجم بسیار كم سم مبارزه می كنیم و دیگر نیازی به سم پاشی عمومی در سطح زمین نیست.
یكی از پیشرفته ترین گلخانه های كشت نشایی در استان البرز وجود دارد و این استان یكی از پیشروترین استان ها در كشت گلخانه ای و نشایی است و حتی به دیگر استان ها صادرات نیز دارد.
حیدری گفت:‌ با وجود كم شدن منابع آبی هنوز سطح زیر كشت در این استان با استفاده از این روش های كشت، كاهش نیافته است. وقتی آب كم می شود، كشاورزان روش های دیگر را برای كشت انتخاب می كنند.
وی با تاكید بر اینكه برای هر هكتار گندم بین چهار تا پنج هزار مترمكعب آب نیاز داریم، گفت:‌ نمی توانیم میزان مصرف آب را در كشت یك محصول به طور ناگهانی كمتر كنیم، زیرا در این صورت در میزان برداشت و كیفیت آن تاثیرگذار است، ولی با استفاده از روش های دیگر كشت، تبخیر و تعرق اضافی آب از خاك را كاهش می دهیم.
در آبیاری های قدیمی به طور مثال موتور یك جا بود، مزرعه جای دیگر. در داخل نهرهای كشاورزی آب را می انداختیم و آب داخل لانه های موش وارد می شد و هدر می رفت. اكنون با لوله گذاری و بتن كردن نهرها، از پرت آب جلوگیری می كنیم و در مزارع هم روش های آبیاری را اصلاح می كنیم كه پرت آب را كاهش داده و یا از آن جلوگیری می كند، از طرفی سعی می كنیم با آبیاری های میكرو آب را به پای گیاه بیاوریم.
حیدری تصریح كرد:‌ قبل از این از آب هم گیاه استفاده می كرد و هم علف هرز، علف های هرز چون توانمندی بیشتری در رقابت داشتند، آب و مواد غذایی بیشتری جذب می كردند و فضا را در اختیار می گرفتند و از طرفی بایستی هزینه زیادی برای از بین بردن علف هرز مصرف می كردیم. در روش های نوین آبیاری هزینه داشت كشاورز هم پایین تر می آید و آبیاری هم كمتر می شود.
وی در عین حال تاكید كرد:‌ هنوز الگوی كشت جا نیفتاده تا یك برنامه مدون داشته باشیم و بگوییم در هر منطقه ای چه محصولی بایستی كشت شود. بر اساس نیاز جامعه وقتی یك محصول را به قدری تولید می كنیم كه باید از قیمت تولید پایین تر ارایه شود، در سال بعد به دلیل ضرر كشاورز در تولید آن محصول، تولید محصول كاهش یافته و محصول مورد نظر خیلی بالاتر از قیمت واقعی در بازار عرضه می شود.
حیدری تصریح كرد:‌ دولت در این خصوص برنامه را ابلاغ می كند، مثل كشت كلزا - گندم و جو و ما این ابلاغیه ها را به كشاورز اعلام می كنیم، ولی كشاورز در كشت محصول اختیار دارد و ما نمی توانیم به كشاورز الزام كنیم، كشاورز بحث اقتصاد و معیشت خانوارش را در اولویت می داند و از همین اختیار استفاده كرده و محصول مورد نظر خود را كشت می كند.
وی همچنین گفت:‌ در ایران مالكیت خصوصی محترم شمرده می شود و اگر كسی بخواهد در مورد تغییر الگوی كشت همكاری نكند، دولت نمی تواند اجباری بر روی آن ها داشته باشد، فقط تا جایی كه قانونی باشد، تسهیلاتی اعطایی دولت محدودتر می شود.
مدیر امور زراعی جهاد كشاورزی استان البرز تاكید كرد: برای اجرای الگوی كشت ارایه شده از سوی دولت توسط كشاورز، كشاورز هدف دولت را با انجام الگوی كشت منطقه ای با هر سختی و مشقتی كه هست، تامین می كند. دولت هم باید با اجرای شیوه های تشویقی همچون اعطای یارانه های خاص و كمك در بیمه به كشاورز دستیابی به این اهداف را پیگیری كند.
وی در ادامه میزان اختصاص آب استان به بخش كشاورزی را حدود 65 درصد دانست و گفت:‌ بر اساس میزان مصرف و سطح زیر كشت به این عدد رسیده ایم. استان البرز در قیاس نسبت به دیگر استان ها میزان آب اختصاص داده شده به بخش كشاورزی، وضعیت بهتری دارد. منابع آبی برای مزارع یكی از طریق بارش ها، آب های سطحی، آب های قنوات و آب های چاه ها تامین می شود.
6156/1535