جهش صنعت داروسازی در ایران

پیشرفت علوم در عرصه ‌های گوناگون سرعتی بیش از اندازه ی تصور به خود گرفته است، تا جایی كه رقابت علمی به یكی از زمینه های رقابت بین المللی تبدیل شده است. یكی از مهمترین حوزه های علم كه نقش مهمی در تولید كالاهای راهبردی (استراتژیك) دارد، «صنعت داروسازی» است. هر چند كه ایران تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی از واردكنندگان دارو به شمار می رفت اما پس از آن، داروسازی نیز همچون سایر بخش ها، دچار دگرگونی شد و تولید داروهای مختلف در داخل شروع شد تا جایی كه اكنون بر اساس آمارها، ایران در زمینه ی تولید دارو در بیش از 95 درصد داروها به مرحله ی خودكفایی رسیده است.
با نگاهی ویژه به پیشرفت های دارویی كشور در سال های گذشته، به جرات می توان، 2 سال سپری شده را دوره یی طلایی در تاریخ دارویی ایران لقب داد تا جایی براساس آمارهای وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی، ایران در حوزه ی تولید داروهای نوتركیب در رده ی هفتم جهان قرار دارد و در تولید كلی دارو در سكوی 10 كشور برتر دنیا ایستاده است.
تولید نخستین نانو داروی ضد «سالك» دنیا، شكستن انحصار داروهای نوتركیب توسط متخصصان ایرانی، تولید انبوه داروی ضد سرطان به نام «دوكسوروبیسین لیپوزومال» با فناوری نانو و تولید انسولین قلمی برای نخستین بار در دنیا، مهمترین دستاوردهای 2 سال گذشته در حوزه ی صنعت داروسازی كشور به شمار می رود كه به نظر می رسد ادامه ی این مسیر موجب شكل گیری دگرگونی در صنعت داروسازی ایران خواهد شد.
«رسول دیناروند» رییس سازمان غذا و دارو كشور نیز در تازه ترین اظهارات خود با اشاره به خودكفایی ایران در تولید دارو اعلام كرد: همه ی خط های ساخت دارو امروز در كشور موجود است و از نظر كمی بیش از 100 خط تولید دارو در كشور فعال هستند. از نظر تعدادی بیش از 160 قلم ماده ی موثر در كشور تولید می‌شود كه در كنار تولید مواد بسته‌ بندی، این تعداد افزایش می‌یابد. امروز با تلاش صورت گرفته مواد اولیه ی مهم با حجم و ارزبری بالا در كشور تولید می شود. امیدواریم و انتظار داریم پزشكان و مردم به جای استفاده از داروی خارجی از داروهای ایرانی و ساخت داخل استفاده كنند.
اما به رغم پیشرفت های دارویی در كشور و توانایی دانشمندان داروسازی ایران، بسیاری از كارشناسان بر این باورند كه صنعت داروسازی نیازمند چشم اندازهای طولانی مدت است. از نگاه آنان، دست یابی به چشم اندازها نیز مستلزم تبیین درست در عرصه ی ملی است چرا كه این امر ایران را در سطح تعامل های بین المللی قرار خواهد داد. بر این اساس اگر دانشمندان و متخصصان حوزه ی داروسازی در ایران به دور از چالش ها و تنش های سیاسی در تعامل با اندیشمندان دیگر كشورها باشند، به یقین در آینده ی نه چندان دور شاهد حضور گسترده ی فراورده های دارویی تولید داخل در بازارهای بین المللی خواهیم بود.

*** دیپلماسی دولت یازدهم و صنعت دارو سازی
یكی از كارشناسانی كه در گفت و گو با گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا به بررسی روند رو به رشد صنعت داروسازی پرداخت «سید مهدی رضایت» رییس دانشكده ی علوم دارویی دانشگاه آزاد اسلامی بود. وی با اشاره به دوره ی جنگ تحمیلی و احتیاج شدید به دارو در ایران گفت: تحریم و نیاز فراوان دارو برای مجروحان جنگی، باعث شد تا متخصصان ایرانی با كمك توانمندی های بومی، صنعت داروسازی را كه تا پیش از آن به واردات وابسته بود، به جایگاهی برسانند كه اكنون بیش از 95 درصد كالاهای دارویی، در ایران تولید شود.
رضایت با بیان ظرفیت های صنعت دارو گفت: اگر نگاهی كلی به ظرفیت های كشور در داروسازی داشته باشیم، متوجه خواهیم شد حدود 20 دانشكده و نزدیك به 150 شركت دارویی در ایران فعال هستند كه در پوشش بخش خصوصی و دولتی فعالیت می كنند.
رییس دانشكده ی علوم دارویی همچنین با اشاره به نقش دولت تدبیر و امید در پیشرفت های دارویی گفت: سیاست خارجی درپیش گرفته شده از سوی دولت یازدهم مبنی بر تعامل جهانی باعث شكل گیری فضای مناسب برای برقراری ارتباط علمی در حوزه ی داروسازی شده است تا جایی كه در دیدار هیات های گوناگون اروپایی وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشكی همواره به عنوان یكی از اعضای اصلی مذاكره كننده، حضور دارد.
به گفته ی وی، شاید تحریم ها به صورت ویژه، بخش دارویی را شامل نمی شدند اما تحریم های بانكی روند معاملات دارو و انتقال آن را به كشور ناهموار كرده بود كه با روی كار آمدن دولت تدبیر و امید و توافق هسته یی و موضوع لغو تحریم ها، شاهد گشایش های بین المللی در فضاهای گوناگون به ویژه حوزه ی داروسازی هستیم.
وی یادآور شد: شاید برخی تصور كنند با توجه به اینكه كمتر از 5 درصد داروهای ما وارداتی هستند، پس هزینه ی زیادی نباید برای آن ها پرداخت شود اما باید گفت داروهای وارداتی از آنجا كه داروهای ویژه و برای بیماری های خاص هستند، نزدیك 30 درصد از 11 هزار میلیارد تومان گردش مالی صنعت داروسازی را به خود اختصاص می دهند.
همچنین به بیان این كارشناس حوزه ی دارویی، دسترسی ایران به فناوری برخی داروها مانند داروهای نوتركیب و نانو دارو و همچنین راه اندازی خط تولید آنها، افزون بر آنكه می تواند صرفه جویی فراوانی در بخش ارز داشته باشد در شرایطی همچون تحریم ها نیز نجات دهنده ی كشور از بحران خواهد بود. راه اندازی خط تولید برخی داروها در ایران قدرت صادرات در این زمینه را نیز افزایش خواهد داد تا جایی كه هم اكنون چندین قلم دارو به كشورهای همسایه از جمله روسیه صادر می شود.
رضایت در ادامه گذری بر شرایط صنعت دارو ایران در پسا تحریم زد و گفت: باز شدن دروازه های علمی دنیا به روی ایران هر چند كه می تواند فرصت طلایی برای مشاركت در بخش های مختلف باشد اما در برخی از مواقع این شرایط موجب می شود، شركت های داروسازی در حاشیه قرار گیرند و تلاش های چند دهه ی دانشمندان ما برای تولید دارو به حاشیه رانده شود.

*** توسعه داروسازی و درآمدزایی
«سید مهدی سجادی» دبیر انجمن داروسازان نیز در گفت و گو با ایرنا به بررسی پیشرفت های صنعت داروسازی پرداخت.
وی نیز با اشاره به خودكفایی ایران در تولید بیش از 95 درصد داروها، گفت: موفقیت های نخبگان داروسازی در ایران باعث شده است كه با ایران با 150 شركت داروسازی و 18 دانشكده تخصصی رتبه ی نخست در منطقه و رتبه ی دهم تولید دارو در دنیا را كسب كند.
سجادی با اشاره به رشد صنعت نانو دارو در 2 سال گذشته از اینكه ایران جایگاه هفتم را در رده بندی جهانی به دست آورده است، خبر داد.
به گفته ی وی، اگر بخواهیم روند رو به رشد تولیدهای دارویی در كشور تداوم داشته باشد، این صنعت باید به طور كامل حمایت شود چرا كه زمینه های رونق آن در كشور با توجه به ظرفیت دانش آموختگان و نخبگان مناسب است. سرمایه گذاری در صنایع دارویی منجر به صادرات دارو خواهد شد كه متاسفانه اكنون كمتر كسی به صادرات دارو توجه می كند. در صورت تحقق این مهم، می توان سالانه میلیون ها دلار برای كشور درآمدزایی كرد.
ترسیم چشم انداز آینده ی داروسازی كشور از دیگر مسایل مورد بحث دبیر انجمن داروسازی بود. وی در این زمینه می گوید: اگر قرار است به چشم اندازهای توسعه صنعت داروسازی بپردازیم به یقین باید افزون بر حمایت بخش خصوصی، حمایت بخش دولتی را نیز در اختیار داشته باشیم. اكنون صدها نخبه ی علمی كشور در رشته ی داروسازی مشغول به تحصیل هستند، اگر زمینه و آزمایشگاه های مجهز برای آنها فراهم شود می توان افزون بر مصارف داخلی، دارو را به كشورهای دیگر نیز صادر كرد.
وی با انتقاد از كسانی كه نخبگان داروسازی را دارو فروش می نامند، گفت: در سال های گذشته دانشگاه ها شمار زیادی دانشجو در حوزه ی علوم دارویی تربیت كرده اند و این امر مشكل نیروی انسانی برای تولید دارو و فعالیت های صنعت داروسازی را رفع كرده است. اگر در گذشته دانشگاه ها مجبور به اعزام نخبگان برای آموزش به سایر كشورها بودند، اكنون در داخل كشور از چهره هایی استفاده می كنیم كه توانسته اند كشور را در جایگاهی شایسته در حوزه ی داروسازی قرار دهند.

*** داروسازی و چالش های حل نشده
هر چند كه پس از انقلاب اسلامی، كشور در زمینه ی تولید دارو گام های مهمی برداشت اما نباید فراموش كرد كه صنعت داروسازی به طور كامل بومی نیست و جدا از نظام بین المللی توانایی ادامه ی فعالیت نخواهد داشت. صنعت داروسازی در بسیاری از زمان ها زیر تاثیر سیاست خارجی و تعاملات بین المللی دولت ها قرار می گیرد.
همچنین استفاده نكردن از نخبگان این رشته در فضاهای دانش و تولید نیز از دیگر چالش های صنعت داروسازی در ایران است. در حالی كه پذیرش دانشگاهی در رشته ی مهم و راهبردی داروسازی نیاز به توان علمی بالایی دارد، غلبه ی نگاه پولسازی به داروسازی و تلاش برای تاسیس داروخانه از سوی نخبگان جوان، باعث شده است تا فضای عمومی جامعه به رشته ی داروسازی و متخصصان آن به چشم دارو فروش نگاه كنند. در واقع داروساز، دارو فروش نیست بلكه متخصصی است كه باید از علم و توانایی اش در آزمایشگاه های بزرگ داروسازی استفاده شود. داروسازان ایران باید در ارایه ی خدماتشان تجدید نظر كنند و داروخانه را از محل فروش دارو به مركز ارایه ی خدمات دارویی تبدیل كنند كه این امر نیازمند حمایت سازمان نظام پزشكی و سازمان خدمات بیمه‌ یی است.

*** فرجام سخن
صنعت و علم دارو سازی در ایران با وجود پیشرفت های فراوان نیازمند برنامه ریزی های بلند مدت است تا از علم ملی و در حال توسعه به دانشی فراملی تبدیل شود. صنعت داروسازی كشور در چهار دهه ی گذشته با عبور از بحران های سیاسی بخصوص تحریم ها، اكنون به نقطه یی از تكامل و ظرفیت رسیده است تا در كنار صنایع داروسازی كشورهای پیشرفته به عرضه ی دارو بپردازد و نشان «ساخت ایران» روی داروهای ایرانی در كشورهای مطرح داروسازی، طنین انداز شود.
دستیابی به این هدف، نیازمند مدیریت درست و بكارگیری دانش متخصصان دارویی در شركت های بزرگ تولید دارو خواهد بود. به عبارت دیگر اگر صنعت داروی كشور به درستی مدیریت و اداره شود و مسوولان سیاستگذار به قدرت ارزآوری این صنعت برای كشور توجه كنند، ایران در آینده یی نه چندان دور به یكی از مهم ترین بازارهای جهانی دست خواهد یافت. تحقق این مهم با توجه به تاكید بزرگان نظام بر روی صادرات غیر نفتی می تواند آینده ی روشنی برای اقتصاد كشور رقم بزند.
*از:غفار میرزایی (گروه پژوهش و تحلیل خبری)
پژوهشم**2052 **9283**2054