پتروشیمی، بخشی از صنایع شیمیایی است كه فرآورده‌ها را از مواد خام به دست آمده از نفت یا گاز طبیعی تولید می‌كند. اینك این محصولات علاوه بر مصرف در سوخت، روغن موتور و غیره در تهیه بسیاری از قطعه های مورد نیاز برای ساخت وسایل نقلیه، نقش ارزنده‌ای دارند. همچنین این فرآورده ها در تولید سوخت موشك های هدایت شونده، سفینه‌های فضایی و ماهواره‌ها می تواند كاربردی اساسی داشته باشد.
صنعت پتروشیمی در ایران با گشایش بنگاه شیمیایی و به دنبال آن آغاز فعالیت كارخانه كود شیمیایی در 1338خورشیدی، شكل گرفت. چند سال بعد و در 1343خورشیدی به منظور تمركز و توسعه این صنعت، شركت ملی صنایع پتروشیمی تاسیس شد و كار خود را شروع كرد كه هدف آن، تولید فرآورده های پتروشیمی و شیمیایی از نفت، مشتق های نفتی، گازهای طبیعی و دیگر مواد خام آلی و معدنی بود.
شركت ملی صنایع پتروشیمی در ابتدا مجتمع‌هایی را با نام های فارابی، خارك، پاسارگاد، كربن اهواز، رازی و طرح‌های توسعه پتروشیمی شیراز راه اندازی كرد.
به طور كلی باید گفت كه محصول های پتروشیمی در ساخت موادی مانند لاستیك ها، پلاستیك ها، شوینده ها، كودها، چسب ها، رنگ ها و الیاف مصنوعی كه هر كدام ماده اولیه بسیاری از مواد دیگر هستند، مورد استفاده قرار می گیرند. با نگاهی به عملكرد این بخش می توان گفت كه این صنعت از جمله عرصه های مهم در سال های گذشته بوده كه توجه به آن، رونق و رشد را به دنبال داشته است.
جایگاه ویژه پتروشیمی باعث شد تا این صنعت در اقتصاد ملی نقش محوری و كاربردی داشته باشد چرا كه از امتیازهای مهم آن، توانایی تامین مواد اولیه در داخل كشور محسوب می شود. كشور ایران به دلیل دسترسی به مواد اولیه از مزیت نسبی برخوردار است و با گسترش این صنعت ضمن این كه بسیاری از نیازهای داخلی برطرف می شود، ارزش افزوده ماده خام هم به داخل كــشور بازمی گردد كه رونق هر چه بـیشتر اقتـصاد را به همراه دارد. تنوع محصول های پتروشیمی می تواند حلقه های گمشده صنایع بی شماری را كامل كند و بدون شك توسعه صنایع وابسته این صنعت در تامین كالاهای مصرفی و كاهش وابستگی نقش مهمی خواهد داشت.
پتروشیمی ایران در سال های گذشته در عرصه تولید محصول های معمول و پایه پتروشیمی به موفقیت های بزرگی دست یافته است. در همین راستا بخش خصوصی و صاحبان سرمایه و ایده توانسته اند بسیاری از فعالیت ها را در زمینه صنایع پایین دستی بر عهده بگیرند و با توجه به جذابیت ها و ویژگی های مثبتی كه در این بخش وجود دارد، تحرك مناسبی به رشد و گسترش آن بدهند.
ایران برای رهایی از مشكل خام فروشی، می بایست كه بیش از پیش به این صنعت توجه كند كه در آن صورت، نفت با ارزش افزوده ای بالاتر، به بازارهای صادراتی صادر می شود. مروری بر وضعیت صادرات نفتی نشان می دهد كه نیمی از ارزهای به دست آمده از صادرات، به صورت مستقیم از نفت است. گازهای همراه نفت و كالاهای پتروشیمی مهمترین كالاهای صادراتی دیگر ایران به شمار می روند. كالاهایی كه می توانند در دوره رونق، درآمدهای مناسبی را نصیب كشور كنند و همین اهمیت و تاثیرگذاری سبب شد تا هنگام تحریم، پتروشیمی نیز به فهرست تحریم ها اضافه و بدین ترتیب در زمانی كوتاه، صادرات محصول های پتروشیمی به یك سوم كاهش یابد.
به طور كلی می توان گفت كه توسعه پایدار در پتروشیمی، اشتغال زایی و ایجاد ارزش افزوده در این صنعت را موجب خواهد شد كه این امر با كامل ساختن زنجیره ارزش محصول های بالادستی و توسعه صنایع پایین دستی به دست می آید. همچنین تجربه های موفق دنیا بیانگر این نكته هستند كه با توجه به فضای رقابت جهانی در حوزه های مختلف، كاهش هزینه های تولید و بهره گیری هوشمندانه از فناوری های جدید و شیوه های كارآمد مدیریتی و جذب منابع مالی، موجب پیشرفت در این عرصه خواهد شد. از این رو توسعه مدل هایی مانند پارك ها و شركت های پتروشیمی در كشور می تواند باعث شكوفایی این بخش و توسعه منطقه ای استان های كشور در راستای توسعه این صنعت شود.
«نادعلی بای» مدیر مركز مطالعات بین المللی و راهبردی انرژی نپتا و كارشناس و تحلیلگر بازار انرژی، به مناسبت روز صنعت پتروشیمی در گفت و گو با پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا با اشاره به وضعیت صنعت پتروشیمی در ایران، گفت: ایران دومین ذخایر متعارف گاز طبیعی را در جهان دارد و این امر فرصت مناسبی برای پتروشیمی به شمار می رود كه در بازارهای جهانی و داخلی جایگاهی مناسب را پیدا كند. بازار ایران مزیت هایی چون خوراك ارزان، دسترسی سریع به بازارهای جهانی و منطقه ای را دارا است كه باعث می شود تا در كانون توجه گسترده سرمایه گذاران به ویژه شركت های اروپایی قرار بگیرد و همین امر سبب جذب شركت های سرمایه گذار خارجی شده است و با اجرای توافق هسته ای در آینده، زمینه و بستر لازم برای توسعه هر چه بیشتر این صنعت فراهم خواهد شد.
مدیر مركز مطالعات بین المللی و راهبردی انرژی نپتا، با اشاره به تحریم های ظالمانه قدرت ها و سازمان های بین المللی كه با بهانه قرار دادن، برنامه صلح آمیز هسته ای سال ها بر دولت و ملت ایران تحمیل شده است، بیان داشت: صنعت پتروشیمی ایران با لغو تحریم های تجاری، بیشتر به سمت صادرات حركت خواهد كرد و دولت ایران انتظار دارد كه صادرات در سال آینده به سطح قبل از تحریم ها برسد. از آنجا كه ایران دومین ذخیره های متعارف گاز طبیعی در جهان را در اختیار دارد، فرصتی خوب برای صنعت پتروشیمی وجود دارد كه پس از لغو تحریم ها، بازار جهانی و داخلی پتروشیمی ایران رونق دوباره پیدا كند.
وی در ادامه افزود: با دستور اجرایی باراك اوباما رئیس جمهوری آمریكا و ابلاغیه اتحادیه اروپایی، ساختارهای سه گانه تحریم پتروشیمی ایران در حوزه هایی همچون فاینانس، دانش فنی، تجهیزات و صادرات محصول های پتروشیمی تا ماه ژانویه لغو خواهند شد. این در حالی است كه به دنبال توافق هسته‌ای ایران و گروه 1+5 صادرات فرآورده های پتروشیمی و پلیمری ایران به اتحادیه اروپایی از سر گرفته شد كه در جریان آن سالیانه دو تا 2.5 میلیارد دلار درآمد نصیب ایران می شود. تا پیش از افزایش تحریم‌های بین‌المللی، 10 تا 14 درصد محصول های پتروشیمی ایران به اروپا صادر می شد.
نادعلی بای با اشاره به موفقیت های صنعت پتروشیمی، گفت: ایران با قیمت گذاری های منطقی بر فرآورده های پتروشیمی در صادرات آنها به اتحادیه اروپا و در رقابت با رقیب های سنتی همچون عربستان سعودی بسیار موفق عمل كرده است. از این رو آژانس مواد شیمیایی اروپا (ECHA) از سال 2008 میلادی شروع به ثبت نام محصول های پتروشیمی كشورهای مختلف كرد كه محصول های پتروشیمی و پلیمری ایران هم با كسب مجوزهای لازم در لیست خرید كشورهای عضو اتحادیه اروپایی قرار گرفتند. در دوره تحریم ها هرچند صادرات محصول های پتروشیمی ایران به اروپا كاملا قطع نشد، اما به دلیل محدودیت های بیمه‌ای، مشكل های نقل و انتقال ارز و تامین كشتی با كاهش قابل توجه ای روبرو بود.
مدیر مركز مطالعات بین المللی و راهبردی انرژی نپتا در مورد چشم انداز پتروشیمی ایران در دوره پساتحریم، یادآور شد: تحریم ها، باعث ركود اقتصادی و محدودیت در صادرات فرآورده های پتروشیمی ایران شدند كه پیامدهایی بر این صنعت و تولید كنندگان آن داشت. هرچند به سبب تحریم ها، سرمایه گذاری در بخش انرژی ایران با محدودیت هایی رو به رو بوده است اما به دلیل ویژگی های خاص بازار این كشور، سرمایه گذاران بسیاری به دنبال حضور در ایران هستند. با این حال در سال های آینده بیشتر واحدهای پتروشیمی ایران به بهره برداری خواهند رسید و پیش بینی می شود كه در نتیجه عرضه این نوع محصول ها افزایش یابد. با توجه به این كه تحریم های اتحادیه اروپایی تا ماه ژانویه آینده برقرار خواهند بود، هیچ گونه افزایش ناگهانی در صادرات پتروشیمی ایران تا آن زمان پیش بینی نمی شود.
وی با اشاره به جایگاه مطلوب ایران در عرصه پتروشیمی اظهار داشت: موسسه بیزینس مانیتور اینترنشنال پیش بینی كرده است كه با اجرای توافق هسته ای، مسیر برای توسعه هر چه بیشتر این صنعت در ایران فراهم خواهد شد كه رشد صادرات را به دنبال دارد. صنعت پتروشیمی ایران هنوز به صورت كامل از مزیت ذخیره های گازی خود استفاده نكرده است و به این منظور باید ساختار هزینه ای و ارزش افزوده بهبود یابد و تولید گاز بالادستی را افزایش داده تا همبستگی خوراك با مجتمع های پالایشی و پتروشیمی پایین دستی را تضمین كند.
نادعلی بای در پایان عوامل موفقیت صنعت پتروشیمی را رهبری تكنولوژی، بازار، هزینه و سرمایه نام برد و تصریح كرد: این عوامل باید به خوبی مورد استفاده قرار گیرد تا باعث كارآمدی هر چه بیشتر آن شود. در مجموع باید گفت كه فرصت‌های سرمایه‌گذاری در بخش پتروشیمی ایران هنوز به صورت بالفعل درنیامده است، از آنجا كه این صنعت زیرساخت های مناسبی برای شكوفایی دارد و سرمایه گذاری در آن برای شركت های بین المللی معتبر جذاب است، از این رو می توان چشم انداز روشنی را برای بخش پتروشیمی ایران تصور كرد.
*گروه اطلاع رسانی
پژوهشم**9370**2059**9131
تهران- ایرنا- پتروشیمی صنعتی كارآمد و اشتغال زا محسوب می شود كه در كانون توجه گسترده سرمایه گذاران خارجی در دوران پسا تحریم قرار دارد. از این رو می توان چشم انداز روشنی را برای این صنعت در ایران تصور كرد.
