مواد مخدر؛ آمارها و هشدارها

در اين گفت و گو كه در شماره چهارشنبه 19 اسفند 1394 خورشيدي با قائم مقام دبير كل ستاد مبارزه با مواد مخدر انتشار يافت، مي خوانيم: شايد طي 9 سال گذشته كه سياست هاي كلي مبارزه با مواد مخدر توسط مقام معظم رهبري ابلاغ شد تصور بر اين بود كه با گذشت زمان بحث عرضه و مصرف مواد مخدر تا حدي كنترل و مهار شود. اما متاسفانه نه تنها چنين اتفاقي نيفتاد بلكه دامنه عرضه مواد به شكلي گسترده تر شد و نحوه مصرف مواد با توجه به ورود مواد مخدر صنعتي در كنار مواد سنتي قبلي به اشكال مختلف متنوع شد و اين امر به مشكلات بيشتر دامن زد.
اگر چه پرداختن به موضوع مواد مخدر مسئله اي پيچيده و زمان بر است اما در گفت وگويي حدودا يك ساعته با دكتر عليرضا جزيني قائم مقام دبير كل ستاد مبارزه با مواد مخدر نگاهي داشتيم به آن چه كه طي سال هاي گذشته در حوزه مواد مخدر رخ داده است.
**جناب دكتر جزيني، در حال حاضر چند درصد از مردم به صورت مستقيم يا غيرمستقيم با موضوع اعتياد درگير هستند؟
در اين خصوص آماري كه ما داريم بر اساس شيوع شناسي سال 90 است كه توسط جهاد دانشگاهي انجام شده و از نظر علمي براي ما اثبات شده است. بر اساس شيوع شناسي سال 90 يك ميليون و 350 هزار مصرف كننده داشتيم كه اگر اين تعداد را ضربدر حداقل 4 نفر اعضاي خانواده آن ها بكنيم كه درگير اين مسئله هستند بيش از 5 ميليون نفر با اين موضوع دست به گريبان هستند.
ضمن آن كه معمولا هر فرد مصرف كننده بيش از يك خانواده را درگير مي كند. واقعا اين مسئله بسيار نگران كننده است و ما بايد اقدامات جدي انجام دهيم و خانواده ها را نجات بدهيم.البته ممكن است كه تعدادي از افراد هم در اين آمار لحاظ نشوند و از آمارگيري جا مانده باشند.
**اين آمار قطعا مربوط به مصرف كنندگان حرفه اي و دائم مي باشد؟
همين طور است. مصرف كنندگان تفنني آمار جداگانه اي دارد. تفنني در يك مقطع يك ساله يك بار و يا مدت مصرف كوتاه دارند ولي آماري كه ارائه دادم به صورت دائم مواد مخدر مصرف مي كنند.
**بنا نداريد بررسي جديدي درمورد آخرين آمار مصرف كنندگان داشته باشيد؟
در سال جاري شيوع شناسي جديدي را آغاز كرده ايم كه اميدواريم تا اواخر سال آماده شود. اين اقدام توسط تعدادي از پژوهشگران و با كمك سازمان بهزيستي در حال انجام است. بعد از انجام اين شيوع شناسي درگيري خانواده ها با موضوع مواد مخدر بيشتر خودنمايي خواهد كرد.
**نتيجه شيوع شناسي سال جديد تا چه زماني مشخص مي شود؟ جزئياتي ازشيوع شناسي قبلي بفرماييد؟ تعداد زن و مرد و ميزان تحصيلات آن ها
اميدواريم آمارگيري و شيوع شناسي جديد تا پايان اسفند ماه به پايان برسد. درحال حاضر 10 درصد از آمار را زنان تشكيل مي دهند. حدود 21 درصد از افراد درگير بالاي ليسانس هستند. در مراكز درمان كه تحت عنوان مراكز ماده 16 مطرح هستند بيشتر افراد بي سواد مي باشند كه تحت عنوان معتادان متجاهر شناخته مي شوند. البته حدود يك يا 2 درصد هم افراد ليسانس به بالا در بين اين افراد هستند كه مراجعه كنندگان به مراكز دولتي و يا غير دولتي را شامل مي شوند.
**اولين ماده مصرفي اين افراد چه بوده است؟
اولين موادي كه مورد مصرف اين افراد قرار مي گيرد ترياك است و بعد هم شيشه. اين موضوع در حال حاضر هم به همين شكل ادامه داشته است.
**بر اساس اين آمار حداقل سن مصرف مواد مخدر چقدر است؟
برابر آمار ما پايين ترين سن مصرف مواد مخدر 15 سال است.
**از آماري كه فرموديد چه ميزان مواد مخدر صنعتي مصرف مي كنند؟
26 درصد آماري كه ارائه شد مواد مخدر صنعتي مصرف مي كنند.
**يكي از بحث هايي كه هراز گاهي مطرح مي شود بحث ورود مواد مخدر به زندان هاي كشور است در اين خصوص آمار و اطلاعاتي داريد؟
سازمان زندان ها با اقدامات و كنترل هايي كه انجام مي دهد، كشفياتي از مواد مخدر را گزارش كرده و كنترل آن ها بر اين موضوع نسبتا خوب است. ولي با توجه به فرآيندي كه قاچاقچيان دنبال مي كنند و به دنبال استفاده از هر فرصتي هستند اين مسئله از زندان ها گزارش شده است.
درباره اين موضوع نكته مهم نحوه ورود مواد به زندان است آن هم با تمام مراقبت هايي كه صورت مي گيرد.
اين مسئله به راحتي اتفاق نمي افتد . برخي افراد مواد مخدر را به صورت بلعي به زندان مي برند، البته مي توان اين گونه موارد را با دستگاه هاي بادي اسكنر تشخيص داد. البته برخي از زندان هاي ما دستگاه هاي بادي اسكنر ندارند از اين رو تجهيزات آنها بايد تقويت شود. البته حمل بلعي اين مواد در بدن افراد در برخي موارد منجر به مرگ آن ها شده است.
**قيمت مواد مخدر صنعتي و سنتي طي سال چه تغييراتي داشته است؟
اساسا قيمت بر اساس تقاضا و همچنين عرضه تعيين مي شود. يعني در بحث انواع مواد مخدر عرضه و تقاضا دو عامل مهم در بحث تعيين قيمت است. امسال در 11 ماه اخير يك هزار و 670 كيلوشيشه كشف و 202 كارگاه شيشه منهدم شده است اين ها باعث شده كه مواد مخدر شيشه و اساسا مواد مخدر صنعتي گران شود.
در اوايل سال قيمت شيشه بين 18 تا 20 ميليون تومان بود و حتي تا 100 ميليون تومان هم رسيد. ولي به دليل سودي كه قاچاقچيان از اين افزايش قيمت بردند سعي كردند مواد مخدر صنعتي مثل شيشه را از افغانستان و پاكستان وارد كنند كه ما چند محموله مواد مخدر صنعتي كه حدود 150 كيلو بود و از مرز وارد كشور شده بود را كشف كرديم.
حتي هفته گذشته محموله 5 كيلو شيشه در زاهدان كشف شد. لذا اين ها نشان مي دهد قاچاقچي به دليل سود آوري سعي مي كند مواد مخدر را از هر طريق به كشور وارد كند. اين موضوع يكي از عوامل گراني شيشه بود. الان هم هركيلو شيشه حدود 50 تا 60 ميليون تومان است. البته اين افزايش قيمت منجر به اين شد كه افرادي كه نمي توانند اين ماده را تهيه كنند به ساير مواد ازجمله هرويين گرايش پيدا كنند.
**در خصوص درمان، آيا بين مواد مخدر صنعتي وسنتي تفاوت وجود دارد؟
در اين خصوص بايد گفت در حوزه مواد مخدر سنتي پروتكل درماني داريم ولي در مورد مواد مخدر صنعتي اين پروتكل وجود ندارد . لااقل افرادي كه مصرف مواد سنتي دارند مي توانند نسبت به درمان خودشان با دارو اقدام كنند ولي براي مواد مخدر صنعتي متاسفانه دارويي وجود ندارد. البته به صورت درمان پرهيزمدار مي توان اقداماتي انجام داد كه بحث افزايش اعتماد به نفس و يا فرآيندي كه پزشكان دنبال مي كنند اين امكان رافراهم كرده است تا اين افراد هم نسبت به ترك اقدام كنند.
**آيا آماري وجود دارد مبني بر اين كه هر فرد با مصرف مواد مخدر چه ميزان به اقتصاد كشور ضربه مي زند؟
البته رقمي در گذشته(حدود 10 سال پيش) گرد آوري شده كه بر مبناي آن خسارت 10هزارميلياردتومان درسال تخمين زده شده است. اما اخيرا تحقيقي را در دست اقدام داريم كه پس از به نتيجه رسيدن اطلاعات آن ، مجددا در اين آمار بازنگري خواهيم كرد. اگر چه به نظر مي رسد كشور ما بيش از اين رقم ازناحيه مواد مخدر زيان مي بيند. در اين بحث مردم و دولت سهيم هستند.
به عبارتي فردي كه مصرف كننده است بايد براي درمان خود هزينه كند، دولت بايد اماكني را براي درمان افراد فراهم كند و يا اقداماتي براي برخورد داشته باشد، امكاناتي را در مرز ايجاد كند و انسداد مرزي را تقويت كند كه همه اين ها هزينه هاي بسيار سنگيني است كه ميزان برآوردهاي گذشته را افزايش مي دهد.
**روند مبارزه با مواد مخدر از ابتداي انقلاب تا كنون چه تغييراتي داشته است؟
استراتژي ها در هر زماني متفاوت بود. در دهه اول انقلاب برخورد و مقابله با مواد مخدر مطرح بود. به ترتيب اين رويكرد تغيير كرد و به خصوص بعد ازابلاغ سياست هاي كلي مبارزه با مواد مخدر از سوي مقام معظم رهبري درسال 85 اين رويكرد بر 5 پايه استوار شد. ابتدا بحث استراتژي متوازن ارائه شد كه در اين استراتژي متوازن پيشگيري ، درمان ، كاهش آسيب و مقابله و حمايت اجتماعي مطرح شد.
الان ستاد مبارزه با مواد مخدر هم بر اساس همين استراتژي متوازن بايد برنامه ريزي كند. در برنامه پنجم توسعه هم همين موضوع را پيگيري كرديم و در برنامه ششم هم به خصوص با رويكرد اجتماعي اين استراتژي را تدوين نموديم.
**حضرت امام قبل از پايان جنگ فرمودند بعد از جنگ بايد سياست مهار اعتياد از اولين برنامه هاي مسئولان باشد، و قرار بود كه اعتياد طي 4 سال مهار شود؛ چرا هيچ گاه به اين موضوع نزديك نشديم؟
مهار اعتياد هميشه در برنامه هاي ما بوده است. البته يادآوري مي كنيم كه از 6 هزار سال پيش تا كنون بحث مواد مخدر و مصرف آن مطرح بوده است، اما ريشه كن شدن آن امكان پذير نيست. ما بايد بحث كنترل تقاضا و سيستم پيشگيري را تقويت كنيم. به همين دليل در برنامه پنجم هم آمده است كه هر سال 5 درصد كاهش اعتياد داشته باشيم.
اين موضوع در برنامه ششم ذكر نشده است البته كلياتي در مورد مبارزه با مواد مخدر قيد شده است ولي آن چه كه ما در برنامه ششم داريم به صورت مستوفي آمده است، البته در برنامه اول و دوم و سوم موضوع مبارزه با مواد مخدر را نداشتيم. ولي در برنامه چهارم و پنجم اين موضوع قيد شد و بعد از آن در برنامه ششم نيز به اين موضوع به صورت مستوفي پرداخته شد. ضمن آن كه دست يافتن به اين اهداف با همكاري و مشاركت تمام سازمان ها و مردم قابل انجام است.
**براي اين مشاركت برنامه ريزي لازم صورت گرفته است؟ اين سوال را از اين جهت مطرح مي كنم كه معمولا بعد از پايان برنامه دستگاه ها يكديگر را متهم به همكاري نكردن مي كنند؟
ما براي اين موضوع كارگروه مبارزه با موادمخدر ايجاد كرديم و در جلسات مستمري كه داشتيم سند راهبردي اين مسئله را تدوين كرديم والان سهم هر سازمان و هر وزارتخانه اي در آن مشخص شده است. البته اين سند فعلا فقط تدوين شده است.
**اما به نظر مي رسد در مورداجراي سياست كلي مبارزه با مواد مخدر كه 9 سال پيش توسط مقام معظم رهبري ابلاغ شد، توفيق كاملي حاصل نشده است؟
در مورد سياست هاي راهبردي كه رهبري ابلاغ كردند پيشرفت هاي خوبي صورت گرفته است و اين مسئله را ستادمبارزه با مواد مخدر دنبال مي كند. در پيگيري فرايندها ابتدا بايد به محيط هاي آموزشي توجه كرد، مثل آموزش و پرورش و دانشگاه ها و بعد محيط كار و كارگري و ما بايد در اين محورها نفوذ داشته باشيم لذا براين اساس معتقديم كه بايد براي تمام اقشار جامعه اقدامات پيشگيرانه را انجام دهيم.
**در بين دستگاه هايي كه بايد با هم هماهنگ مي بودند كدام دستگاه كمتر مشاركت داشته است؟
به طور مثال در حال حاضر در آموزش و پرورش ده درصد مدارس تحت پوشش هستند و ما طبعا نيازمند اين هستيم كه تمام مدارس را تحت پوشش قراردهيم. الان دو سال است كه موضوع مواد مخدر دركتاب هاي درسي آمده است و به مرور اين مسئله افزايش پيدا مي كند. از طرح آن درمدارس در كتاب هاي درسي تا آموزش معلمان و والدين و دانش آموزان. امسال طرحي را به صورت پايلوت اجرا كرديم و اميدواريم اين طرح را در سال آينده استمرار ببخشيم و در تمام مدارس كشور و به خصوص از دوم متوسطه به بعد اجرا كنيم.
**تغيير مسئولان تاثيري در سياست ها ويا اجراي آن ها داشته است؟
البته از زماني كه دكتر رحماني فضلي به عنوان دبيركل ستادمعرفي شدند بحث رويكرد اجتماعي را مطرح كردند و اجتماعي كردن بحث مبارزه با مواد مخدر توسط ايشان مطرح شد و البته موضوع مبارزه با مواد مخدر مسئله اي نيست كه تابع شرايط خاصي باشد انصافا همه احساس مي كنند كه بايد به اين مسئله بپردازند.
**در خصوص گزارشي كه بايد به رهبري ارائه مي داديد بفرماييد؟
بعد از ابلاغ سياست هاي كلي مبارزه با مواد مخدر از سوي مقام معظم رهبري در سال 85 قرار شد كه ما گزارشي دراين زمينه به ايشان ارائه كنيم كه اين گزارش را تقديم كرديم. بخشي از اين گزارش مطالبي است كه در اين گفت و گو به آن ها اشاره شد. محورهاي اصلي اين گزارش اقداماتي است كه در حوزه مقابله ، پيشگيري، درمان، كاهش آسيب و حمايت اجتماعي صورت گرفته است. اين گزارش از طريق مجمع تشخيص مصلحت ارائه خواهد شد. چون سياست هاي كلي هم از طريق مجمع ابلاغ مي شود كانال اعلام آن از طريق مجمع خواهد بود.
**چه تعداد از دانش آموزان و دانشجويان درگير معضل اعتياد هستند؟
يك درصد از دانش آموزان و 6/2 درصد دانشجويان مصرف كننده مواد مخدر هستند.
**كمپ هاي ترك اعتياد غير مجازو غيرقانوني چه تعداد است؟
هدف اصلي مراكز ترك اعتياد اين است كه افرادي كه خود معرف هستند به اين مراكز مراجعه كنند لذا بر اين اساس سازمان بهزيستي به آن ها مجوز مي دهد و آنها فعاليت خود را آغاز مي كنند. اخيرا به دليل اين كه تجديدنظري در فرآيند تاسيس ايجاد شود از صدور مجوز خودداري شد. در مرحله بعد اگر مراكز غيرمجاز فعال باشند كميته نظارت استاني براين گونه موضوعات بايد نظارت كند.
حدود يك هزار و 600 مركز غيرمجاز به ما گزارش شده بود كه، با بيش از 90 درصد آن ها برخورد شده است و يا در مسير ساماندهي قرار گرفتند و يا خيلي از اين مراكزتوسط كميته نظارت پلمب شدند . پيش بيني مي كنيم حدود 150 مركز غير مجاز هنوز در سطح كشور وجود داشته باشد كه حتما با آن ها برخورد صورت مي گيرد.
**فعاليت اين مراكز درمان تا چه اندازه در درمان اعتياد معتادان تاثير گذار بوده است؟
درمان معتادان در اين مراكز عمدتا به خود مصرف كننده بر مي گردد. اين مراكز عمدتا پرهيز مدار هستند مثلا بدون دارو ترك مي كنند. اما مسئله مهم وقتي است كه آن ها از مراكز بيرون مي آيند .حرف ما هميشه اين است كه بايد پيشگيري كنيم كه كسي مصرف كننده نشود. چون ترك كردن بسيار سخت است. به نحوي كه در خوشبينانه ترين حالت مي گوييم 20 درصد افراد مصرف كننده مي توانند ترك كنند.
**مهمترين علتي كه باعث مي شود افراد به مواد مخدر گرايش پيدا كنند چيست؟
ببينيد وقتي ما در مورد اين موضوع از جوانان مي پرسيم ؛ به ما مي گويند كه نقش دوستان بسيار مهم است و به همين دليل است كه ما به خانواده ها توصيه مي كنيم نسبت به كنترل فرزندان و رفت و آمد آنها با افراد دقت كنند. نقش نظارت خانواده ها بسيار مهم است.
نقش محيط هاي آموزشي كه بتوانند با آموزش دادن به دانش آموزان عملكرد پيشگيرانه داشته باشند. نقش دانشگاه ها بسيار مهم است از اين نظركه كه بتوانند اوقات فراغت جوانان را غني كنند. بر اساس بررسي هاي ما 72 درصد مصرف كنندگان اعلام كرده اند كه دانشگاه نتوانسته اوقات فراغت آن ها را پر كند.
متاسفانه بحث مواد مخدر صنعتي هم بسيار مهم است. اگر كسي ترياك مصرف كند بوي ترياك نشان دهنده مصرف است ولي چون مواد مخدر صنعتي بو ندارد ممكن است كه به راحتي مصرف شود بدون آن كه كسي متوجه شود. براساس تحقيقات ما در برخي موارد پدر و مادرها بعد از چند سال متوجه مي شوند كه فرزندشان مصرف كننده است. البته دسترسي راحت به مواد مخدر هم يكي از عوامل است.
**دسترسي بانوان به داروهايي كه حاوي مواد روان گردان است هم به راحتي صورت مي گيرد در اين خصوص اطلاعاتي داريد؟
مصرف برخي داروها به خصوص در مراكزي كه خانم ها با آن ارتباط دارند نيز موضوع نگران كننده اي است، مثلا دربرخي آرايشگاه ها و استفاده از قرص هايي تحت عنوان قرص هاي لاغري . ما هميشه مي گوييم كه آرايشگاه ها داروخانه نيست و نبايد دارو از آرايشگاه تهيه كرد.
چون برخي افراد سودجو هستند و قرص هاي حاوي آمفتامين را به افراد مي دهند كه اين مواد اعتياد مي آورد. يا برخي از دانش آموزان و دانشجويان براي شب هاي امتحان قرص ريتالين مصرف مي كنند كه در اين خصوص هميشه هشدار داده ايم كه مصرف قرص مشكلاتي را براي مصرف كننده ايجاد مي كند. مصرف اين قرص ها تشنج مي آورد و حتي گزارش هاي فوت هم از مصرف ترامادول داشته ايم.
مسئله اي كه مطرح است در حوزه مصرف مواد صنعتي اين است كه نقش دوستان يكي همين نكته است. مثلا دوستي به دوستش سفارش مي كند كه اين قرص را مصرف كن اين عارضه ندارد و مواد مخدر نيست. به همين ترتيب مصرف شروع مي شود تا وقتي كه فرد به وابستگي مي رسد.
**موضوع آرايشگاه ها را پيگيري مي كنيد؟
ما اين موضوع را دنبال مي كنيم . حتي در بين توزيع كنندگان بيشترين عامل آرايشگاه هاي غيرمجاز هستند كه در سطح كشور فعاليت دارند. دنبال آن هستيم كه از طريق اماكن، نيروي انتظامي و وزارت بهداشت و قوه قضاييه اين كار را پيگيري و با اين افراد برخورد كنيم. الان آمار استخراج شده اين مسئله را ندارم ولي اميدوارم كه با مشاركت دستگاه هاي مختلف بتوانيم اين مسئله را كنترل كنيم.
**بر سايت هايي كه در اين خصوص فعاليت دارند نيز نظارت داريد؟
برخي از پروفايل ها و شبكه هاي مجازي را رصدكرده ايم. تعدادي را به پليس فتا معرفي و افراد خاطي نيز تحويل مرجع قضايي شده اند.
**چه توصيه اي براي مردم داريد؟
مسئله اساسي اين است كه ما مسير مصرف دارو را تصحيح كنيم. مصرف داروهايي مثل ريتالين، ترامادول يا قرص هاي لاغري بايد حتما از طريق پزشك باشد. گو اين كه تجويز ترامادول توسط پزشكان متوقف شده است ولي باز هم اگر ضرورت باشد مصرف آن بايد با نظر و تجويز پزشك باشد.
نكته دوم اين است كه تامين داروها بايد از مسير مجاز خود باشد نه از طريق عطاري ها. ما برخي از داروهاي ترك اعتياد را در عطاري ها آزمايش كرديم كه حاوي شيشه بود. مسئله ديگر شناسايي دوستان و همسالان توسط خانواده ها است كه بايد بسيار مورد توجه قرار گيرد. علاوه بر اين سيستم پيشگيرانه و آموزش همگاني را به خصوص در محيط هاي آموزشي بايد تقويت كنيم. ما بايد در مورد مصرف كننده شيشه و مواد مخدر به چند نكته توجه كنيم. تغيير خلق و خو يكي از عوامل مصرف است. ثانيا برخوردهاي خشني كه براي يك فرد متصور است.
مشكوك شدن به هر موضوعي كه نشان دهنده مصرف شيشه است. علاوه بر اين تغيير زمان تردد فرد مصرف كننده يكي از عوامل است. البته همه اين عوامل را بايد در نظر گرفت نه اين كه يك عامل. منزوي شدن فرد مصرف كننده و حالت افسردگي نيز از ديگر عوامل مصرف است. به هر صورت اگر در اولين فرصت فرد مصرف كننده را به سمت درمان هدايت كنيم و مصرف كننده مقاومت نكند اميدواري براي درمان بيشتر خواهد بود.
*منبع: روزنامه خراسان
**گروه اطلاع رساني**9128**9131