پروین اعتصامی از مشهورترین شاعران زن ایران در 25 اسفند 1285خورشیدی در تبریز دیده به جهان گشود و كودكی خود را با حضور در جلسه های شعر و ادب فارسی سپری كرد. پدر وی «یوسف اعتصامی» مشهور به اعتصام الملك آشتیانی از نویسندگان و مترجمان آن دوره، زبان های فارسی، انگلیسی و عربی را به وی آموخت و او را برای كسب آموزه های لازم آماده كرد.
استعداد پروین اعتصامی در سرودن شعرهای فارسی، حضور در میان اهالی ادبیات و مطالعه آثار شاعرانی همچون «فردوسی، نظامی، انوری و مولوی» سبب شد، این شاعر پرآوازه نخستین شعر خود را به زیبایی بسراید.
وی مدتی بعد به همراه خانواده خویش راهی تهران شد و با حضور در یك مدرسه آمریكایی به فراگیری زبان انگلیسی پرداخت. شعرهای وی در مجله های «بهار» و «منتخبات آثار» از هشترودی و «امثال و حكم» از دهخدا، به چاپ می رسید، پس از آن مجموعه سروده های او در قالب دیوان اشعار منتشر شد، این امر به شهرت پروین اعتصامی بیش از پیش افزود، به گونه ای كه لقب ملكه الشعرای زن را از آن خود كرد.
این بانوی شعر و ادب فارسی در سروده هایش از شیوه مناظره بهره می جست و با سرودن قطعه هایی ماندگار نام خود را در ادبیات این سرزمین جاودان كرد. مناظره های به كار رفته در شعرهای وی میان انسان‌ها، جانوران، گیاهان و حتی اشیاء صورت می پذیرفت، در این سبك، پروین اعتصامی در بیان مقصودهای خود از هنرهای شخصیت‌بخشی، تخیل و تمثیل بهره می برد. وی در شعر خویش مضمون های اجتماعی را با دید انتقادی به تصویر می كشید و بر غنیمت شمردن وقت، فرصت و ناپایداری دنیا تاكید داشت و به بیان نصیحت های اخلاقی و انتقاد از ستم به مظلومان می پرداخت.
اگرچه طول عمر پروین اعتصامی كوتاه بود و وی در 15 فروردین 1320 خورشیدی به دلیل بیماری درگذشت، اما كلام شیرین و شعرهای اثرگذار و ماندگار او بر دل و جان می نشست و او را شایسته جایگاهی ساخت كه هر روز بر ارزش و ستایش آن در میان اهل شعر و ادب فارسی افزوده می شد. به پاس تلاش و كوشش فراوان پروین اعتصامی در زمینه شعر معاصر ایران و سبك شعر مناظره‌ای، 25 اسفند، روز بزرگداشت این شاعر نامگذاری شد.
«عبدالجبار كاكایی» شاعر، نویسنده و منتقد ادبی به مناسبت روز بزرگداشت پروین اعتصامی در گفت و گو با پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا، گفت: این بانوی فرهیخته از شاعران دوره ای است كه آثار ادبیات تعلیمی و ارشادی فراوان بود و دلیل آن را می توان وجود اثرهایی دانست كه از میان آثار برجسته غربی برای ترجمه در دسترس قرار می گرفت. اعتصام الملك، پدر این شاعر فرهیخته نیز آثار معتبر زیادی را به زبان فارسی ترجمه می كرد و در مجله های معتبر آن دوره به چاپ می رساند. همچنین او نخستین چاپخانه حروفی را در تبریز ایجاد كرد و علاوه بر این در مجلس شورای ملی نیز حضور یافت و با نویسندگان و دانشمندان مشهور و بزرگان شعر و ادبیات همچون «دهخدا و ملك الشعرای بهار» ارتباط و همكاری نزدیك داشت، قرار گرفتن پروین اعتصامی در چنین شرایطی سبب شد، این شاعر نامدار با الهام گرفتن از متن های برگردان شده به زبان فارسی، در آثار خویش به مناظره های فراوانی بپردازد و نام خویش را در میان ادیبان مطرح سازد.
این شاعر اظهار داشت: پروین اعتصامی به سبك های كهن فارسی همچون سبك خراسانی و عراقی گرایش بسیاری داشت و با مطالعه فراوان در آثار مولانا شاعر كهن پارسی، تاثیر زیادی از وی پذیرفت و سبب شد این بانوی شاعر در كنار آن با ترجمه متن های ادبی كه به طور معمول در قالب قطعه انجام می شد، به سبك فاخر و تاثیرگذاری دست یابد. فعالیت وی به عنوان كتابدار نیز شرایطی را برای او فراهم ساخت تا با دسترسی به كتاب ها و ترجمه های فراوان شعر، ذوق ادبی و هنری خویش را بیدار سازد و در راستای شكوفایی و پرورش آن گام بردارد.
این نویسنده در ادامه افزود: جمله آرایی، اركان جمله، نگاه به جهان و عنصر بلاغت به فراوانی در آثار این شاعر نامدار دیده می شود، وی این ویژگی ها را از مطالعه شعرهای قدیمی دریافت كرده بود. این امر سبب شد تا برخی افراد در هنگام خواندن شعر پروین اعتصامی، احساس كنند كه در حال خواندن شعر «مولانا و عطار» هستند و این نشان دهنده تاثیری پذیری وی از سبك شاعران سده های پیشین است. پروین اعتصامی همچنین از «سعدی و ناصرخسرو» از مفاخر كهن ایران زمین، تاثیر پذیرفت، اما با تمامی این موارد او باز هم مولانا را الگوی نخست خود می دانست.
وی درباره شعر پروین اعتصامی تصریح كرد: شعر این بانوی شاعر در زبان، نوآوری نداشت، اما جذابیت آثار وی و استحكام آن سبب شد، بسیاری از اهل شعر و ادب شگفت زده شوند. «محمدرضا شفیعی كدكنی» نویسنده و شاعر معاصر از جمله این افراد است كه پروین اعتصامی را یك معجزه می دانست كه نامش در میان شاعران تا اندازه زیادی مطرح شده بود. شعر وی تعلیمی، ارشادی و اخلاقی محسوب می شد و در آن به نكته پردازی و آموزه های اخلاقی و اجتماعی می پرداخت. دیوان شعرهای پروین اعتصامی شامل اندیشه ها و شعرهای وی می شود كه در قالب های قصیده، مثنوی و قطعه سروده و منتشر شده است.
این منتقد ادبی گفت: این شاعر پرآوازه ادبیاتی ضد ظلم داشت، یكی از دلیل های آن را می توان ثاثیرپذیری وی از مشروطه و استبداد صغیر دانست. این امر كه یك شاعر زن در آن دوره خاص بتواند ظهور كند و ادبیات ضد ستمگری را به روشنی و با سبكی برگرفته از ادبیات گذشته مطرح سازد، از رخدادهای جالب دوره معاصر در عرصه ادبیات به شمار می رود، زیرا در ادبیات گذشته، شاعر در شعرهایی كه درباره ظلم حاكم بر جامعه می نوشت، دعا می كرد كه ظالمان مصلح شوند و خداوند آنان را هدایت و اصلاح كند، اما ادبیات معاصر ضد ستم و مخاصمه جو بود، به همین دلیل شاعران در شعرهایی با این مضمون چندان اهل خواهش نیستند. نگاه خصمانه در شعر پروین اعتصامی به ستمگران سبب شد تا دیدگاه تازه ای به موضوع ظلم ستیزی صورت بگیرد، برای نمونه قطعه «اشك یتیم» از شعرهای مشهور این شاعر نامدار دارای مضمونی ظلم ستیز است.
این شاعر درباره تاثیرپذیری شاعران معاصر از شعر پروین اعتصامی یادآور شد: معاصرانِ این بانو ممكن است، از نظر محتوایی و اخلاقی از وی تاثیر پدیرفته باشند، اما اثرهای مشهودی از تكنیك های این شاعر نامدار در شعر هم عصران او دیده نمی شود. شاعران معاصر وی همچون ایرج میرزا و دولت آبادی نیز به نوعی به بهره گیری از ادبیات و سبك شعر كهن گرایش داشتند، اما در میان آنان پروین اعتصامی شاخص بوده است.
عبدالجبار كاكایی در پایان گفت: برخی افراد در دوره های مختلف تلاش می كردند كه با بیان دلیل هایی ثابت كنند، پروین اعتصامی شاعر نبوده است و به دنبال این امر، مطالبی را انتشار می دادند، اما بسیاری از افراد مطرح در زمینه ادبیات بر این متن ها جوابیه می نوشتند و در آن بر شاعر بودن و قلم شیوا و دلنشین این بانوی شعر و ادب فارسی تاكید داشتند، مقدمه «ملك الشعرای بهار» بر دیوان پروین اعتصامی كه از هم عصران و نزدیكان این بانوی شاعر به شمار می رود، خود دلیلی شاخص بر شاعر بودن او محسوب می شود. چنین افرادی قطعه شعر «مومیایی» از این شاعر فرهیخته را كه در آن، شاعر از چنان توصیف هایی بهره می برد كه گویا خود در مصر حضور داشته است، یكی از بهانه های خود برای كذب خواندن شاعری پروین اعتصامی قرار دادند و در دلیل های خود بیان داشتند كه وی در طول زندگی از كشور خارج نشده است، بنابراین چنین شعری نمی تواند، سروده او باشد، در پاسخ به این سخنان باید گفت كه بسیاری از شاعران بنام در آثار خود مفهوم را از شعرهای افراد دیگر در ایران یا خارج از كشور دریافت می كنند و آن را با دید و بیان خود به نگارش در می آوردند كه این كار نه تنها ایرادی ندارد، بلكه نیازمند هنر، قدرت و ظرافت در زبان شعر است. چنین سروده هایی در دوره پروین اعتصامی فراوان دیده می شود كه می توان آن را نوعی هنر و سبك خاص برخورداری از ظرافت شعری به حساب آورد.
*گروه اطلاع رسانی(مرضیه دهقانی)
پژوهشم**9165**2002**9131
تهران- ایرنا- «پروین اعتصامی» بانوی برجسته شعر و ادب فارسی، با دیدگاه انتقادی به بیان ظلم و ستم زمانه پرداخت و با سرودن شعرهایی اخلاقی و آموزنده، ملك الشعرای زن لقب گرفت و با شیوه مناظره در آثارش، توانست به سبك فاخر و تاثیرگذاری در ادبیات فارسی دست یابد.
