گردشگران در سفر به خراسان رضوی می توانند تربت جام را به عنوان مقصدی برای گشت و گذار و آشنایی با تاریخ، ادب و فرهنگ ایران انتخاب كنند.
آثار تاریخی با قدمت بسیار و معماری های تاریخی از جاذبه های این شهر برای دوستداران تاریخ است.
* مجموعه معماری مزار شیخ احمد جام
این مجموعه از فضای معماری بر گرد یك صحن وسیع مركزی شكل گرفته و مهم ترین و باشكوه ترین فضاهای معماری این مكان در مجاورت آرامگاه شیخ احمد جام بنا شده است كه شامل گنبد خانه، ایوان، مسجد كرمانی، گنبد سبز و سفید، مسجد عتیق، آب انبار و ملحقات آن می باشد.
به استناد متون كهن تاریخی و بررسی های انجام شده گنبد خانه این مجموعه پیش از ابنیه دیگر توسط اعقاب سلطان سنجر سلجوقی به سال 633 هجری قمری پایه ریزی شد و به همت غیاث الدین محمد ابوبكر كرت (متوفی 643 هجری قمری) توسعه یافت.
فضای داخلی گنبد خانه با نقاشی های رنگارنگ و زیبا روی گچ زینت یافته و تاریخ 763 و 771 هجری قمری بر انتهای كتیبه ها حكایت از مرمت و بازسازی بنا دارد.
ساختار معماری گنبد خانه یادآور طرح مقبره سلطان سنجر در مرو است.
گنبد بنا نیز با تلفیقی موزون از سه كنج و چهار طاق نمای هشت ضلعی ایجاد شده كه سطح زرین آن با تزئینات كاربندی پوشش یافته است.
ایوان این مجموعه با ارتفاع حدود 30 متر در نیمه اول قرن هشتم هجری بنیاد یافته كه معمار آن غیاث الدین محمد ابوبكر كرت قبل از پایان گرفتن بنای ایوان دارفانی را وداع گفت و ادامه كار توسط فرزندش غیادالدین بن مطهر دنبال شد و به اتمام رسید.
بلندی ایوان و كاشی كاری های متنوع به صورت شش گوش مزین به گل و برگ و ستاره شانزده پر به رنگ سیاه، لاجوردی و فیروزه ای شكوه و عظمت خاصی به ایوان و مجموعه بنا بخشیده است.
سر در ایوان در سال 1022 هجری قمری به امر عباس اول صفوی كاشیكاری شد.
فضای معماری ایوان در مجاورت گنبد خانه با سقفی نیم گنبدی و تزئینات كاربندی با دو ورودی مستقل مسیر ارتباطی به بناهای طرفین مسجد كرمانی و گنبد سفید را پدید آورده است.
* مسجد كرمانی
این بنا در بخش چپ ایوان مزبور قرار دارد و نام آن منسوب به سازنده بنا (خواجه زكی بن محمد بن مسعود كرمانی) است.
مسجد كرمانی مشتمل بر شاه نشین در وسط هر ضلع و سه چله خانه در زوایای شرقی و غربی است كه در شاه نشین واقع در ضلع غربی زیبا ترین عنصر معماری این مسجد یعنی محراب گچ بری و نفیس آن از شاهكارهای قرن هشتم هجری ساخته شده است.
بر ازاره (پای) دیوارها نیز یك رشته كتیبه عالی نقش بسته و بر اسپرها (پیشانی) قاب های مشبك گچبری تعبیه شده كه حكایت از مهارت و درایت هنرمندان آن دارد.
شاه نشین های واقع در زوایای جنوبی و شمالی دارای پوشش نیم گنبدی بوده و وجود طاق و تویزه (قوس) ایجاد گنبد بر روی آن ها را ممكن نموده است.
* مسجد عتیق
فضاهای معماری این مسجد مشتمل بر شبستانی گنبددار شامل پنج رواق است و آن چه از معماری بنا بر جای مانده حكایت از آن دارد كه تنها دو دهانه غربی گنبد مقابل محراب دارای تزئینات می باشد كه شامل گچ بری های اسلیمی بر تاق های رواق محراب، رنگ های الوان بر روی اندود گچ، ستون نماها با طرح مارپیچ و كاشی سفید و آبی در اطراف محوطه محراب است.
بر اساس شواهد موجود سبك بنا به معماری سده هشتم نزدیك تر می نماید و در متون، نام بانی خیر مسجد عتیق، رضی الدین احمد متولی و متعلق به 720 هجری قمری ذكر شده است.
* مدرسه امیر جلال الدین فیروزشاه
این بنا از ابنیه مشرف بر صحن مزار جام (گنبد فیروز شاهی یا گنبد سبز) است كه در شمال غربی واقع شده و از جنوب شرقی آن به مجموعه مزار شیخ احمد جام متصل است.
بنای مزبور دارای نقشه ای چلپایی شكل (صلیبی) و چهار ایوانی است كه بر فراز آن گنبدی قرار گرفته است.
همچنین گنبدخانه ای چهار طاقی شكل با چهار فضای شاه نشین و دو طاق نما در بخش های شرقی و غربی آن وجود داشته است.
این بنا دارای تزئینات زیبای كاشی كاری و مدرسه ای كه توسط جلال الدین فیروز شاه در سال 844 هجری قمری بنا شده می باشد.
برخی گنبد فیروز شاهی یا گنبد سبز را بقعه ای می دانند كه بر روی سردابه ای بر پا شده است.
اینك در اطراف مزار شیخ محجری سفید به طول هشت متر و ارتفاع 50 سانتی متر ایجاد شده كه به فاصله هر یك متر آن ستونی سنگی به رنگ سیاه با كتیبه هایی به خط ثلث و نستعلیق تعبیه شده است.
* مسجد جامع نو
این مسجد در طرف غربی مزار شیخ احمد جام واقع شده است كه با یك مقصوره چلیپا شكل و شبستان های ستون دار طرفین صحن، فضایی مذهبی را شكل می دهد.
رواق شرقی این بنا با مسجد عتیق پیوند خورده و تنها بخش قدیمی مسجد گنبد مقصوره است كه توسط جلال الدین فیروز شاه به سال 846 هجری قمری بنیاد شده است.
در بخش خلفی دیوار گنبد خانه كتیبه ای با قلم شیوای ثلث به رنگ سفید بر زمینه ای فیروزه ای بر جای مانده كه حاوی نام معمار بنا و تاریخ ساخت آن است.
* پلنگ آبه
ناحیه كوهستانی پلنگ آبه در 20 كیلومتری جنوب تربت جام و به موازات روستای بزد در فاصله پنج كیلومتری آن قرار دارد.
این ناحیه مصفا دارای چشمه های آب معدنی است كه خواص دارویی و درمانی ویژه ای دارند.
دامنه های پلنگ آبه در بهار یكپارچه سر سبز و خرم است و مناظر دل انگیز و چشم اندازی زیبا را در برابر گردشگران به تماشا می گذارد.
* رباط جام
رباط جام در جنوب خیابان كوثری شهر تربت جام قرار دارد كه به صورت یك بنای چهار ایوانی ایجاد شده است.
هم اكنون ورودی آن به سوی شمال باز می شود اما به احتمال بسیار درگاه جدید در آن تعبیه شده است.
فضای ورودی رباط به یك هشتی منتهی می شود و ایوان های شمالی و جنوبی آن در ادامه به فضایی وسیع می رسد كه این نقاط به كمك پایه های آجری به چشمه تاق ها تبدیل شده اند.
همچنین فضای داخلی بنا شامل ایوانچه هایی است كه هر یك به حجره ای منتهی می شود.
نمای بیرونی رباط علاوه بر دیوار اصلی بنا دارای سه برج است.
از بخش های مهم این بنا فضای شاه نشین آن است كه در بخش فوقانی هشتی ورودی غربی با پوشش گنبد عرقچین و با تزئینات كاربندی احداث شده است.
با توجه به سبك معماری بنا می توان آن را از جمله آثار معماری بر جا مانده از دوران تیموریان دانست.
* شهر تاریخی بوژگان
شهر قدیم بوزجان در شمال شرقی شهر است و در میان قبرستان قدیمی بر روی تپه ای كم ارتفاع بنای آجری مقبره شیخ ابوذر بوزجانی واقع شده است.
ابوالوفا محمدبن یحیی بن اسماعیل بن عباس بوزجانی، ریاضی دان مشهور ایرانی بود كه در سال 329 هجری قمری در شهر بوزجان پا به عرصه جهان گذاشت و بعد از طی دوره های علمی رهسپار بغداد شد و در رصدخانه آن شهر به مطالعه و تحقیق پرداخت.
آرامگاه فعلی این عالم بزرگ مشتمل بر ایوان ورودی و فضای داخلی ساده ای است كه در دوره قاجار بنا شده است.
از دیگر آثار تاریخی جذاب برای گردشگران می توان به مسجد خانه نور، رباط سمنگان، مسجد و مقبره عزیرالله و مسجد میر غیاث الدین و نیز مجموعه تاریخی لنگر اشاره كرد.
* مناطق ییلاقی
از جمله مناطق ییلاقی تربت جام می توان روستای سمر غاوه با آبشارهای كوچك و دامنه سر سبز در 25 كیلومتری غرب تربت جام، روستای ابدال آباد با باغات میوه گسترده در 40 كیلومتری غرب تربت جام و روستای بزد را نام برد.
منطقه خوش آخوند این سرزمین در 68 كیلومتری شمال تربت جام نیز دارای كوهستان های سر سبز و گیاهان دارویی متنوع است.
این منطقه ناحیه ای ییلاقی است كه عشایر كوچ رو فصولی از سال را در آن می گذرانند.
در این ناحیه شكارگاهی حیوانات وحشی مختلف نظیر كبك، تیهو، كل، بز كوهی و گرگ زندگی می كنند.
* موسیقی مقامی و حركات موزون آیینی تربت جام
سرزمین تربت جام یكی از مهم ترین مناطقی است كه در آن موسیقی مقامی از رواج چشمگیر برخوردار است و هنرمندان بنام را در این زمینه به دنیای هنر معرفی نموده است.
موسیقی تربت جام در گذشته بیش از 300 مقام داشته كه امروزه 50 مقام آن باقی مانده است كه مقام های الله مدد، كبك زری و نوایی از آن جمله اند.
در نواختن این موسیقی از سازهایی مانند دوتار و دایره استفاده می شود.
همچنین از میان رقص های آئینی معروف در تربت جام می توان به رقص اپر و مراسم تمنای باران اشاره نمود.
7496 / 6053
مشهد- ایرنا- شهرستان تربت جام از شهرستانهای تاریخی و مهد ادب و عرفان استان خراسان رضوی آماده پذیرایی از گردشگران و زائران نوروزی است.
