نفس هایت به شماره افتاده است، اینك به حرمی گام نهاده ای كه هم غریب است و هم آشنا.
اینجا در كوی دوست رنج سفر را فراموش می كنی و یك دنیا آسودگی به آغوش می گیری، آرامش هدیه امام مهربانی ها به مهمانان است كه امیدشان را ناامید نمی كند و دلهای شكسته آنان را احیا می كند.
حرم مطهر رضوی كه قلب گردشگری مذهبی در شرق كشور است مملو از زیبایی هایی از جنس معنویت است، از معماری اسلامی رواق ها گرفته تا تركیب زیبای گل، حوض آب و سقاخانه، صحن ها، مناره ها و دیگر سازه هایی كه زبان گویای تاریخ اسلامی این مرز و بوم است.
حرم گردی را بی تردید می توان بخشی از گردشگری در مشهد مقدس دانست، گشت و گذار در 70 هكتار زمینی كه گوشه گوشه آن پر از معنویت، اخلاص و روایت داستان های تلخ و شیرین از روزگاران گذشته و تلفیقی از سنت های قدیمی و شیوه های مدرن امروزی است.
حرم مطهر رضوی در طول 37 سال گذشته از نظر وسعت 10 برابر شده و فضایی دلچسب برای زیارت و گنجینه ای اسلامی و تاریخی ارزشمند را بوجود آورده است.
نوروز هر سال حرم مطهر رضوی میزبان میلیونها زائر از گوشه و كنار كشور است كه به این مكان مقدس پا می گذارند تا از آرامش این ساحت نورانی بهره گرفته و ضمن كسب فیوضات معنوی از جاذبه های تاریخی و یادگارهای اهل بیت (ع) دیدن كنند.
تشرف به حرم مطهر رضوی از چهار مسیر اصلی (شمالی، جنوبی، شرقی و غربی) شامل خیابان های شیرازی، طبرسی، نواب صفوی و امام رضا (ع) میسر است كه انتهای هر خیابان به یكی از بست های حرم منتهی می شود كه دروازه ورود به صحن هاست.
* صحن ها
هم اكنون 9 صحن كه به فضاهای باز اطراف مرقد مطهر گفته می شود، به نام های انقلاب اسلامی، آزادی، قدس، جمهوری اسلامی، جامع رضوی، كوثر، غدیر، هدایت و رضوان در حرم مطهر رضوی وجود دارد كه شش صحن آن بعد از انقلاب اسلامی ایجاد شده است.
صحن عتیق یا انقلاب اسلامی، قدیمی ترین صحن حرم مطهر رضوی است كه در این صحن گنبد و سقاخانه، ایوان طلا و ایوان عباسی، نقاره خانه و پنجره فولاد، مقبره عارف معروف نخودكی و شیخ حر عاملی قرار دارد.
بدیع ترین نقوش هندسی از دوره صفویه تاكنون در ایوان عباسی صحن انقلاب اسلامی با كاشی های نفیس معرق و هفت رنگ بكار رفته است، ایوان طلای نادری آن نیز نمونه زیبای هنر فلزكاری و یكی دیگر از وجوه زیبا و هنرمندانه این صحن به شمار می رود.
صحن نو یا آزادی دومین صحن تاریخی حرم مطهر رضوی است كه ساخت آن به فتحعلی شاه قاجار نسبت داده شده است و در ایوان های آن تزئیناتی از كتیبه نگاری و قاب هایی از كاشی هفت رنگ با انواع نقوش گل و مرغ متعلق به دوره قاجار به چشم می خورد.
صحن قدس بین بست شیخ بهایی و رواق امام خمینی (ره) قرار دارد كه سقاخانه ای زیبا با نماد بیت المقدس، گنبد طلا و كتیبه ای از استاد اسماعیل قوچانی از ویژگی های شاخص این صحن است.
صحن جمهوری اسلامی در غرب روضه منوره قرار دارد كه در ایوان شرقی آن نمونه هایی از كتیبه نویسی و فلزكاری معاصر، كاشی های معرق و كتیبه ای قرآنی به خط كوفی به چشم می خورد، همچنین محرابی در ایوان جنوبی این صحن قرار دارد كه در آن حادثه خونین عاشورای سال 1373 بر كتیبه سنگ مرمر به دو زبان فارسی و عربی نقش بسته است.
صحن جامع رضوی با 117 هزار و 584 مترمربع زیربنا بزرگترین صحن حرم مطهر است و از طریق دو ورودی باب الرضا (ع) و باب الجواد (ع) به خیابان های امام رضا (ع) و خسروی نو مرتبط می شود.
صحن كوثر با 16 هزار مترمربع وسعت كه در زاویه شمال شرقی صحن جامع رضوی قرار گرفته، صحنی به زیبایی معماری ایرانی - اسلامی است كه بر كتیبه های آن خطبه فدكیه حضرت صدیقه طاهره فاطمه زهرا (س) و بر كاشی های آن اسم آن حضرت نقش بسته است و موزه های آستان قدس رضوی نیز در این صحن قرار دارد.
صحن هدایت با 14 هزار و 400 مترمربع فضای باز در ضلع شمالی اماكن متبركه جای دارد و مهمانسرای حضرت و ساختمان دانشگاه علوم اسلامی رضوی در آن قرار گرفته است.
بزرگترین سفره افطاری جهان اسلام در ماه مبارك رمضان در این صحن پهن می شود.
صحن رضوان یا قبرستان كه جزئی از باغ حمید بن قحطیه بوده و گویا حضرت امام رضا (ع) هنگام ورود به سناباد در این قسمت ساكن شده است.
در سال 1353 و توسعه حرم حضرت امام رضا (ع)، حجره ها و غرفه های گورستان این باغ تخریب و به فضای سبز تبدیل شد، سپس در بخشی از آن صحنی به نام رضوان احداث شد كه به باغ رضوان شهرت یافت.
* رواق ها
هم اكنون 31 رواق كه اماكن سرپوشیده اطراف روضه منوره می باشند در حرم مطهر رضوی وجود دارد كه 10 رواق آن پس از انقلاب اسلامی بوجود آمده و بیشتر آنها با معماری اسلامی و هنر آیینه كاری در سقف، در و دیوارها ساخته و تزئین شده است.
رواق دارالحفاظ در جنوب حرم مطهر رضوی قرار دارد، از این رو به دارالحفاظ مشهور است كه از قدیم محل تجمع حافظان و قاریان قرآن بوده است.
رواق دارالسیاده از قدیمی ترین رواقهاست كه در غرب و جنوب غربی حرم مطهر قرار دارد و از دوران گذشته محل اجتماع سادات و علویون و منسوبان به خاندان حضرت امام علی (ع) بوده است.
رواق گنبد حاتم خانی توسط حاتم بیك اردوبادی در عهد صفویه ساخته شده و در شرق روضه منوره قرار دارد و كه هم اكنون محل عبادت مردان است.
رواق گنبد الله وردیخان كه یكی از رجال خوشنام عصر صفویه بود، در شمال شرقی حرم مطهر رضوی ساخته شده كه به عنوان محل عبادت مردان است .
رواق توحیدخانه توسط مرحوم ملامحسن فیض كاشانی در شمال حرم مطهر و رواق دارالفیض در پشت سر مبارك حضرت امام رضا (ع) واقع شده است.
رواق دارالشكر در شمال مسجد بالاسر واقع شده و به روضه منوره متصل است، این رواق در دوره صفویه ساخته شده و آرامگاه تولیت فقید آستان قدس رضوی، مرحوم آیت الله واعظ طبسی نیز در این رواق قرار دارد و اكنون محل عبادت بانوان است.
رواق دارالشرف در شمال غربی روضه منوره و رواق دارالضیافه در زاویه بین دو صحن انقلاب اسلامی و آزادی واقع شده و محل عبادت بانوان است .
رواق دارالاجابه در غرب سرداب مطهر و بالای سر حضرت و رواق دارالهدایه بین مدرسه دو در و صحن جمهوری اسلامی قرار دارند كه هر دو محل عبادت خانواده ها می باشند و گاهی نیز پذیرایی از اردوهای زیارتی و فرهنگی در آنها انجام می شود.
در طرح معماری رواق دارالحجه كه حدود هفت هزار مترمربع زیربنا دارد و زیر صحن انقلاب اسلامی واقع شده است، می توان اوج شكوه و هنر معماری اسلامی - ایرانی را كه پس از انقلاب اسلامی شكل گرفته مشاهده كرد.
مراسم عقد زوجین نیز در این رواق انجام می گیرد.
رواق امام خمینی (ره) یا همان صحن سابق امام خمینی (ره) در مجاورت مسجد گوهرشاد واقع شده و مركز برپایی مراسم مذهبی است كه رهبر معظم انقلاب سخنرانی های نوروزی خود را در این رواق انجام می دهند.
رواق دارالمرحمه نیز كه دو سال از عمر آن می گذرد هفت هزار و 600 مترمربع زیربنا و در طبقه زیرین رواق امام خمینی (ره) قرار دارد كه هنر آیینه كاری در آن بسیار باشكوه است و اغلب محل عبادت بانوان و خانواده هاست.
دارالسعاده، دارالسلام، دارالسرور، دارالعزه، شیخ طوسی، دارالذكر، دارالزهد، شیخ بهاء الدین، دارالعباده، دارالاخلاص، دارالولایه، دارالرحمه، دارالحكمه، دارالكرامه و شیخ حر عاملی از دیگر رواق های حرم مطهر رضوی به شمار می روند.
* روضه منوره و مساجد اطراف آن
روضه منوره تاریخی ترین بنای حوزه حرم مطهر رضوی است كه محل دفن حضرت امام رضا (ع) می باشد و ضریح مطهر در آن قرار دارد.
پایه ها و سقف ضریح مطهر از آهن و فولاد و چوب گردوست و در اطراف آن كه پنجمین ضریح حرم رضوی از دوره صفویه تاكنون است، 14 دهانه به نشانه 14 معصوم، كتابت آسمانی حسنی، هشت لچكی به نشانه شمس الشموس، گلهای پنج و هشت پر و خاتم كاری های هنرمندانه بر روی این ضریح به چشم می خورد.
گنبد طلای حرم مطهر را نخستین بار شاه طهماسب صفوی در سال 93 هجری قمری به طلا آراست و از آن سال تا قبل از انقلاب چندین بار تغییر و تحولاتی روی آن انجام شد تا اینكه پس از پیروزی انقلاب اسلامی خشت های قدیمی از سطح گنبد برداشته و لایه ای از بتن بر سطح آن ریخته شد و پس از آن با خشت های مسی و روكش طلا سطح گنبد تزئین گردید.
براساس سنتی دیرین گل های ضریح حضرت هر روز قبل از ساعت هشت صبح توسط خدام تعویض و به 450 شاخه گل جدید مزین می شود و گلهای تعویض شده به زائران هدیه می گردد.
همچنین غبارروبی داخل ضریح نیز در چندین نوبت در سال با عطر و گلاب توسط اشخاص شاخص نظام طی آیینی خاص انجام می شود.
مسجد بالاسر بعد از روضه منوره تاریخی ترین بنای حرم مطهر به شمار می رود، این مسجد كوچك در بالای سر حضرت بین ضریح مطهر و رواق دارالسیاده قرار دارد و دارای سه صفه شرقی، غربی و شمالی مزین به كتیبه های كاشی شده است.
صفه شرقی این مسجد به حرم مطهر رضوی متصل شده كه زائران پس از طواف و زیارت از طریق آن به مسجد بالاسر وارد می شوند و دو ركعت نماز زیارت بجا می آورند.
مسجد گوهرشاد از بناهای باشكوه دوره تیموریان در اوایل قرن نهم هجری قمری است كه به دستور گوهرشاد بانو همسر شاهرخ سلطان در جنوب حرم مطهر ساخته شده است، این مسجد با چهار ایوان، میان گنبدخانه و صحن قدس واقع شده و مراسم بزرگ اعتكاف هر سال در این محل برگزار می شود.
* سقاخانه ها
سه سقاخانه در حرم مطهر رضوی ساخته شده كه محل گرفتن وضو و آب خوردن زائران است و در سه صحن مجزا از حرم مطهر قرار گرفته است.
سقاخانه نادری در وسط صحن انقلاب اسلامی قرار دارد كه بین سالهای 1144 تا 1145هجری قمری ساخته شده و ساختار هشت ضلعی بسیار زیبا با گنبدی طلایی دارد به طوری كه گفته می شود سنگاب مرمر آن به دستور نادرشاه افشار از هرات به مشهد آورده شده و یكی از نمونه های زیبای سنگ تراشی است.
كبوتران حرم همواره بر روی سقف گنبدی این سقاخانه می نشینند.
سقاخانه صحن جمهوری اسلامی ساختار هشت ضعلی با گنبدی آبی رنگ است كه سیستم آب دهی آن مجهز به چشم الكترونیكی می باشد.
در مركز صحن قدس نیز سقاخانه بسیار زیبایی با نمای بیت المقدس با گنبدی طلایی و نقش و نگار اسلامی قرار دارد كه ابعاد آن یك هشتم ابعاد اصلی قبه الصخره در بیت المقدس است.
* نقاره خانه
نقاره خانه از بناهای قدیمی حرم مطهر است كه در روی سردر شرقی صحن انقلاب اسلامی (عتیق) قرار دارد و در طول سال نیز به غیر از دو ماه محرم و صفر و ایام سوگواری، در هر شبانه روز، دو نوبت یكی نزدیك طلوع و دیگری نزدیك غروب آفتاب نقاره توسط نقاره زنان نواخته می شود.
در اعیاد مذهبی نیز علاوه بر نوبت های معمول، یك ساعت بعد از غروب و یك ساعت بعد از طلوع آفتاب دو یا سه نوبت نقاره نواخته می شود و همچنین در ماه رمضان دو ساعت مانده به اذان صبح و بعد از اتمام مناجات موذنان نقاره سحر و یك ربع قبل از غروب نقاره افطار نواخته می گردد.
* موزه و كتابخانه آستان قدس رضوی
پیشینه موزه آستان قدس رضوی همزمان با ساخت و بنیان حرم مطهر رضوی است زیرا پس از شهادت و به خاكسپاری حضرت امام رضا (ع) عاشقان و ارادتمندان آن حضرت اشیا و آثار نفیس خود را وقف كردند اما ساخت نخستین موزه آستان قدس رضوی به سال 1324 بازمی گردد و تا به امروز از نظر فضا و شمار اشیا گسترش قابل ملاحظه ای داشته است.
فضای موزه های آستان قدس رضوی پس از انقلاب اسلامی از 1300 مترمربع به 16 هزار مترمربع رسید و حدود 12 برابر شد و اكنون دارای یك معاونت و تشكیلات جداگانه و 13 گنجینه بوده و به یكی از بزرگترین موزه های جهان اسلام تبدیل شده است.
بر اساس آمار موجود میزان نمایش تعداد اشیاء موزه ای پس از انقلاب اسلامی در موزه های آستان قدس افزایش 35 برابری و شمار گنجینه ها افزایش 16 برابری داشته است.
هم اكنون حدود هفت هزار شی ء موزه ای با قدمت دیرین در آن نگهداری می شود.
گنجینه های هدایای رهبر معظم انقلاب، گنجینه قرآن و نفایس، فرش، تاریخ مشهد، نجوم و ساعت، تمبر، اسكناس و مسكوكات، سلاح، مدال، نقاشی، استاد فرشچیان، آبزیان، ظروف، مردم شناسی از جمله این گنجینه ها می باشند.
تمام هفت هزار شی ء به نمایش درآمده در موزه های آستان قدس دارای شناسنامه علمی می باشند و اطلاعات آنها نیز به صورت الكترونیكی و كاغذی آرشیو شده است.
موزه های آستان قدس رضوی روزانه پذیرای بیش از 50 نفر از زائران و مجاوران حرم مطهر رضوی است.
كتابخانه آستان قدس رضوی كه در صحن جمهوری اسلامی حرم مطهر رضوی واقع شده از غنی ترین كتابخانه های جهان اسلام است و بر اساس اطلاعاتی كه توسط یكی از موسسات پژوهشی آمریكا منتشر شده، این كتابخانه در ردیف 20 كتابخانه ای قرار گرفته كه سبب تغییر جهان شده است.
رهبر معظم انقلاب با اهدای 14 میلیون و 740 جلد كتاب خطی، عكسی و چاپ سنگی، بزرگترین اهدا كننده كتاب به كتابخانه آستان قدس رضوی هستند.
هم اكنون سه میلیون و 600 هزار جلد كتاب چاپی در كتابخانه مركزی، هفت میلیون منبع مطالعاتی در كتابخانه دیجیتال، بیش از 97 هزار نسخه قرآن و كتاب خطی در گنجینه مخطوطات آستان قدس رضوی وجود دارد.
* سایر اماكن فرهنگی و نحوه خدمات رسانی به زائران
مركز نمایشگاه ها و همایش های آستان قدس رضوی در آذرماه سال 1388 در طبقه زیرین ورودی باب الجواد (ع) با بیش از 100 غرفه افتتاح شد كه در این نمایشگاه فعالیتهای بخشهای مختلف این آستان مقدس در طول سالهای پس از انقلاب اسلامی در زمینه های فرهنگی، پژوهشی، خدمات به زائران، تولید و كارآفرینی در معرض دید عموم قرار گرفته است.
مهمانسرای حضرت كه در صحن هدایت حرم مطهر رضوی قرار گرفته است زمینه متنعم شدن بیش از شش هزار نفر از زائران و خادمان را در هر روز فراهم می كند كه این میزان در تعطیلات نوروزی و تابستان در دو وعده ناهار و شام به هشت تا 9 هزار مهمان می رسد.
دفاتر نذورات در سه رواق دارالسرور، دارالولایه، دارالاجابه، مسجد گوهرشاد، صحن های آزادی، انقلاب اسلامی، مهمانسرای حضرت و كلیه ورودهای حرم مطهر به منظور دریافت نذورات زائران مستقر شده اند.
خدمات ویژه به كاروان های زیارتی در قالب برنامه های فرهنگی و زیارتی در رواق دارالهدایه حرم مطهر رضوی ارائه می شود و دو نمایشگاه ویژه كودكان و نوجوانان با نام های 'كبوترانه' و 'حكایت آفتاب' در سردرغربی صحن جامع رضوی برنامه های دینی و فرهنگی متنوعی برای این قشر ارائه می دهد.
چهار توقفگاه خودرو برای ارائه خدمات به زائران در زیرگذر اماكن متبركه، مركز پاسخگویی به سوالات دینی واقع در مدرسه پریزاد و سایر دفاتر وابسته در حرم مطهر، مراكز امانات و اشیای گمشده در صحن های حرم، فروشگاه های كتاب مستقر در اطراف حرم مطهر، دارالشفا، مركز فوریت های پزشكی، مركز ارائه خدمات رفاهی از جمله مراكز مستقر شده برای ارائه خدمات به زائران و مسافران است.
اداره امور زائران غیرایرانی معاونت تبلیغات و ارتباطات اسلامی آستان قدس رضوی نیز در این ایام به زائران غیرایرانی خدمات ویژه ای در قالب تورهای حرم شناسی ارائه می دهد.
معاون تبلیغات و ارتباطات اسلامی آستان قدس رضوی در این باره گفت: تورهای حرم شناسی با هدف معرفی ابنیه و اماكن متبركه و در سه بخش حرم شناسی، بازدید از موزه و بازدید از مركز نمایشگاه و موسسات وابسته به آستان قدس رضوی انجام می شود.
حجت الاسلام سید جلال حسینی افزود: بازدید از صحن ها، مشاهیر مدفون در حرم، اماكن متبركه و ابنیه تاریخی و هنری حرم مطهر رضوی نیز بخشی از این تورهای حرم شناسی است كه از این طریق اطلاعات و دانش ارزشمندی به زائران ارائه می شود.
وی بیان كرد: زائران عرب زبان در رواق دارالرحمه، اردو زبانان در رواق كوثر و زائران آذری، روسی و انگلیسی زبان در رواق غدیر به صورت حضوری و تلفنی از راهنمایی و خدمات گوناگون فرهنگی این مدیریت بهره‌مند می شوند.
معاون تبلیغات و ارتباطات اسلامی آستان قدس رضوی گفت: پیش بینی می شود در ایام نوروز 1395 افزون بر شش میلیون زائر از اقصی نقاط ایران و جهان اسلام به حرم مطهر حضرت امام رضا (ع) وارد شوند.
حجت الاسلام حسینی افزود: طی تعطیلات نوروز، حرم مطهر رضوی مقصد میلیونها زائری است كه در این ایام برای عتبه بوسی آستان ملك پاسبان رضوی به مشهد مشرف می شوند.
وی ادامه داد: به منظور بهره مندی بیشتر زائران از تشرف به حرم مطهر رضوی برنامه های فرهنگی، تبلیغی و هنری با محوریت و رویكرد شعار سال 95 كه از سوی رهبر معظم انقلاب اعلام شد و همچنین توجه و تبیین جایگاه زن و مادر در خانواده و اجتماع در 12 قالب تدوین شده است.
وی برنامه های نوروزی حرم مطهر رضوی را تبیین معارف، ذكر و توسل، گفتمانهای دینی، فعالیتهای قرآنی، قرائت ادعیه، نشستهای تخصصی، پاسخگویی به سئوالات دینی، تولیدات فرهنگی و مسابقات فرهنگی، ویژه برنامه های كاروانهای زیارتی، ارائه خدمات در قالب رسانه های نوین و ویژه برنامه های زائران غیرایرانی ذكر كرد.
سالانه 27 میلیون زائر وارد مشهد مقدس می شوند و 300 میلیون تشرف به حرم مطهر رضوی انجام می گیرد.
7489 / 6053/ 6075
مشهد- ایرنا- لحظه دیدار نزدیك است، از همان لحظه ای كه دلت لرزید سفر را آغاز كرده ای، به جاده ای آشنا پا گذاشته ای كه انتهایش حرمی همیشه نورانی است، آنجایی كه سالهای سال تاریكی به خود ندیده و خورشید هشتم بی وقفه نورافشانی می كند.
