فشار خون، خطرناك اما قابل پيشگيري!

در اين گزارش كه در شماره دوشنبه 27 ارديبهشت 1395 خورشيدي به قلم بيتا مهدوي انتشار يافته است، مي خوانيم: ‏بر اساس بررسي‌هاي سازمان جهاني بهداشت، 33 درصد بزرگسالان در دنيا به فشار خون بالا مبتلا هستند و اين بيماري سومين علت مرگ و مير در جهان است. به عبارت ديگر يك نفر از هر 3 بزرگسال در دنيا فشار خون دارند كه اين بيماري با بالا رفتن سن، افزايش مي‌يابد. ‏در اين بررسي‌ها آمده است كه در سال 2010 ميلادي حدود 1.2 ميليارد نفر در دنيا فشار خون بالا داشته‌اند كه پيش‌بيني مي‌شود تا سال 2025 شيوع فشار خون بالا 60 درصد افزايش يابد و به اين ترتيب 1.56 ميليارد نفر از جمعيت دنيا، دچار فشار خون مي‌شوند. ‏
كارشناسان معتقدند بيماري فشار خون بالا به علت مصرف بيش از اندازه غذاهاي آماده، كنسروي، شور و پرچرب، كم تحركي و در يك كلام سبك زندگي ناسالم، رشد فزاينده‌اي دارد.
آنان همچنين مي‌گويند ايران جزو كشورهايي است كه آمار ابتلا به فشارخون بالا در آن زياد است، با اين وجود حداقل 20 درصد مبتلايان فشار خون از بيماري خود مطلع نيستند و از مطلعين نيز فقط 60 درصد براي درمان، اقدام مي‌كنند. ‏
مسئولان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي اعلام كرده‌اند كه 81 هزار مرگ از 380 هزار مرگ طي سال گذشته در كشور، مربوط به فشار خون بالا بوده است؛ بيماري كه علامتي هم ندارد. از سوي ديگر سه ونيم درصد ميزان «دالي» (سال‌هاي از دست رفته عمر به دليل مرگ زودرس و ناتواني) افراد در كشور، مربوط به فشار خون است.
بررسي صورت گرفته در نظام مراقبت ايران در سال 1390 نيز حاكي است كه 17.5 درصد ايرانيان 15 تا 64 ساله، فشار خون بالا دارند. همچنين بار بيماري‌ها و آسيب‌ها در كشور در سال 1382 نشان داده است كه از ميان 27 عامل خطر، حدود 15 درصد بيماري‌ها ناشي از فشار خون بالا بوده است.
** كنترل بيماري‌هاي غيرواگير
دكتر علي‌اكبر سياري ـ معاون بهداشت وزير بهداشت، درمان و آموزش پزشكي در مصاحبه با رسانه‌هاي گروهي اظهار داشته است: 70 درصد مرگ و ميرها در كشور ريشه در رفتارهاي مردم دارد. بنابراين، برنامه‌هايي تحت عنوان كنترل بيماري هاي غيرواگير طراحي كرده‌ايم تا از مرگ‌هاي زودرس با همكاري خود مردم، پيشگيري شود.
وي با بيان اين مطلب كه به‌طور ميانگين در كشور سالانه 91 هزار مورد سكته قلبي، 43 هزار سكته مغزي، 30 هزار مرگ ناشي از سرطان و 21 هزار مرگ ناشي از حوادث اتفاق مي‌افتد كه ريشه در مسايلي مانند كم تحركي دارند و قابل پيشگيري هستند، مي‌گويد: 20 درصد از جمعيت ايران مبتلا به فشارخون بالا هستند و اين بيماري سومين عامل مرگ و مير در كشور است، درحالي كه مردم در رفتارهاي خود متأسفانه به اصول پيشگيرانه از بيماري توجه نمي‌كنند و از اين‌رو فقط كمتر از 13 درصد موارد فشارخون كنترل مي‌شود كه نشان مي‌دهد فرآيند آموزش به مردم و همچنين درمان فشارخون، امري زمان بر و مستلزم آموزش‌هاي لازم در اين زمينه است.
**بيماري‌ بي‌علامت و خطرناك!
دكتر طاهره سماوات ـ رئيس اداره قلب و عروق وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي در مصاحبه با گزارشگر روزنامه اطلاعات مي‌گويد: فقط 60 درصد بيماران از مشكل فشار خون خود مطلع هستند و اين نشان مي‌دهد كه فشارخون يك بيماري موذي و بدون علامت است. به‌طوري كه ممكن است فرد سال ها با آن زندگي كند، اما علامتي نداشته باشد. بي‌علامت بودن فشارخون، دليل بر بي آزار بودن آن نيست بلكه دليلي بر خطرناك بودن آن است.
رئيس اداره قلب وعروق وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي با اشاره به اين مطلب كه فشارخون بالا پس از ديابت، دومين عامل بروز بيماري‌هاي كليوي است، مي‌گويد: بيش از 30 درصد بيماري‌هاي كليوي مربوط به فشار خون است و متأسفانه فشارخون به اندام‌هاي حياتي بدن مانند قلب، مغز، چشم و كليه آسيب مي زند و اين در حالي است كه بعدها علايم اين بيماري بروز پيدا مي‌كند.
دكتر سماوات همچنين مي‌گويد: بسياري از بيماران بستري در بخش‌هاي دياليز بيمارستان‌ها براثر فشارخون يا ديابت، كليه‌هاي خود را از دست داده‌اند، ضمن آن كه فشارخون بالا، عامل مهم ابتلا به بيماري‌هاي عروق كرونر قلب و سكته مغزي خونريزي‌دهنده است. از ديگر عوارض فشار خون مي‌توان به نارسايي‌هاي قلبي و كليوي، عروق محيطي و خونريزي‌هاي ته چشم اشاره كرد.
** پيشگيري از فشار خون ‏
دكتر سماوات با اشاره به اين مطلب كه فشارخون بالا، بيماري بسيار خطرناك و درعين حال قابل پيشگيري است، مي‌افزايد: يكي از مهم‌ترين عوامل خطر بروز فشارخون بالا، مصرف نمك است، بنابراين به همه مردم توصيه مي‌شود كه ميزان نمك مصرفي خود را كاهش دهند تا به فشارخون مبتلا نشوند. طبق بررسي‌هاي انجام شده، سرانه مصرف نمك در ايران، 2 برابر متوسط جهاني است. از اين رو وزارت بهداشت‌، درمان و آموزش پزشكي تلاش دارد با اجراي برنامه‌‌هاي خودمراقبتي و آموزشي ميزان مصرف نمك در ايران را كاهش دهد.
** چاقي و فشار خون ‏
رئيس اداره قلب و عروق وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي در مورد چاقي و فشار خون يادآوري مي‌كند: كنترل وزن يكي از مهم‌ترين راه‌هاي كنترل فشارخون است، زيرا چاقي با فشارخون رابطه مستقيم دارد و تحرك و فعاليت‌هاي منظم بدني و حداقل روزي نيم ساعت پياده‌روي نسبتاً تند يا متوسط، مي‌تواند به كنترل وزن و كاهش فشارخون كمك كند.
وي با بيان اين مطلب كه مبتلايان به فشارخون بالا، به‌طور قطع بايد به پزشك مراجعه و داروهاي تجويزشده را به دقت مصرف كنند، مي‌گويد: مبتلايان فشارخون حتما بايد هر 3 ماه يك بار به پزشك مراجعه و فشارخون خود را كنترل كنند و حتي اگر دارويي براي بيمار عارضه داشت، بايد درمورد عوارض آن دارو، دوباره با پزشك خود مشورت كند تا داروهاي مناسب را دريافت دارد.‏
** فشار خون و تشخيص آن ‏
دكتر جواد مومني ـ متخصص بيماري‌هاي داخلي نيز در مورد بيماري فشار خون بالا به گزارشگر روزنامه اطلاعات مي‌گويد: فشارخون نيرويي است كه به علت پمپ خون در سراسر بدن و به وسيله قلب بر ديوار شريان‌ها، ايجاد مي‌شود. معمولاً فشار خون بالاي 90 ميليمتر جيوه و كمتر از 140 ميليمتر جيوه به عنوان فشارخون طبيعي در بزرگسالان در نظر گرفته مي‌شود، در صورتي كه فشار خون بالا به موقع تشخيص داده و درمان شود، مي‌توان از بسياري از عوارض آن، پيشگيري كرد.
وي مي‌افزايد: براي پي بردن به فشار خون بالا بايد آن را به وسيله دستگاه مربوطه، اندازه‌گيري كرد. به اين ترتيب، فشار ماكزيمم كمتر از 120 ميلي‌متر جيوه و فشار مينيمم بيشتر از 80 ميلي‌متر جيوه، فشارخون مطلوب است. فشارخون كمي بالاتر از طبيعي، فشار ماكزيمم بين 130 تا 140 ميلي‌متر جيوه و فشار مينيمم بين 85 تا 90 ميلي‌متر جيوه است و در فشار خون بالا، فشار ماكزيمم 140 ميلي‌متر جيوه و بيشتر و فشار مينيمم 90 ميلي‌متر جيوه و بيشتر است.
دكتر مؤمني در پاسخ به اين پرسش كه فشارخون بالا چه علايمي دارد، مي‌گويد: فشارخون بالا معمولاً علامتي ايجاد نمي‌كند، اما از درون، بدن فرد بيمار را تخريب مي‌‌سازد. به همين دليل به فشار خون بالا، «قاتل خاموش» هم مي‌گويند.
وي يادآوري مي‌كند: بهتر است 2 تا 3 بار فشار‌خون گرفته شود و ميانگين آنها به عنوان فشار‌خون فرد مورد توجه قرار گيرد. چنانچه فشار خون سيستولي (ماكزيمم) بين 12 تا 14 و فشار خون دياستولي(مينيمم) بين 8 تا 9 باشد، فرد در مرحله پيش فشار خون و به شدت مستعد ابتلا به فشار خون بالاست‎.‎‏ ‏
اين متخصص بيماري‌هاي داخلي با بيان اين مطلب كه متاسفانه فشار خون بالا علامت ظاهري ندارد و فقط از راه آزمايش، وجود آن مشخص مي‌شود مي‌افزايد: افرادي كه زمينه ارثي ابتلا به اين بيماري را دارند، از 30 سالگي هر سال يك مرتبه و ساير افراد هر 2 سال يكبار براي انجام آزمايش فشار خون بايد اقدام كنند‎.
** ‎عوامل مستعدكننده فشار خون ‏
اين استاديار دانشگاه علوم پزشكي تهران در مورد عوامل بالابرنده فشار خون مي‌گويد: چربي خون به هر دليلي كه بالا باشد، باعث رسوب در جدار عروق و تشكيل پلاك‌هاي چربي مي‌شود و بالاخره به تنگي عروق و فشارخون بالا مي‌انجامد. اين پلا‌ك‌ها با كوچك‌ترين فشاري كنده و در جاي ديگر، باعث انسداد عروق مي‌شود و حوادث ناگواري مانند سكته‌هاي قلبي و مغزي را ايجاد مي‌كند.
ـ بيماري قند خون(ديابت): قند بالاي خون, با مكانيسم هاي مختلف و اثرات متعدد كه بر روي ارگان‌هاي مختلف بدن، از جمله كليه‌ها مي گذارد، باعث افزايش فشار خون مي‌شود. در اين افراد با كنترل مناسب قند خون، مي‌توان از بروز عوارضي همچون فشار خون بالا جلوگيري كرد.
مصرف زياد نمك: اغلب افراد بيشتر از نياز بدن خود نمك مصرف مي‌كنند كه اين مقدار نمك اضافي باعث جذب بيش از حد آب و مايعات از طريق كليه و به دنبال آن، افزايش فشار خون داخل عروق مي شود و از اين‌رو كاهش مصرف نمك در رژيم غذايي روزانه، بسيار لازم است.
ـ چاقي: افزايش وزن بيش از حد با مكانيسم‌هاي مختلف، فرد را مستعد افزايش فشار خون مي كند و براساس مطالعات انجام شده، افراد چاق بيشتر در معرض ابتلا به فشار خون بالا قرار دارند.
استرس‌هاي روحي: استرس‌هاي روحي و رواني از طريق تحريك سيستم سمپاتيك بدن، باعث تنگي عروق و افزايش سرعت طپش قلب مي‌شود و در نتيجه فشار خون به شدت بالا مي‌رود. حال اگر تنش‌هاي عصبي به صورت مكرر پيش آيد و سيستم سمپاتيك مكرراً تحريك شود، فشار خون تقريباً هميشه بالاتر از حد طبيعي است. بنابراين براي جلوگيري از اين تغييرات بايستي خود را از استرس‌هاي بيهوده و تنش‌هاي عصبي بي‌مورد دور نگه داريم و بكوشيم با برقراري آرامش در محيط خانه و اجتماع، به سلامت خود و اطرافيانمان كمك كنيم.
‏سابقه فاميلي مثبت: كساني كه يكي از اطرافيان درجه يك آنها (پدر, مادر, خواهر و برادر) فشارخون بالا دارند، بيش از سايرين در معرض ابتلا به فشار خون هستند.‏
‏**مصرف قرص‌هاي پيشگيري از بارداري
اين قرص‌ها كه به وفور هم مصرف مي‌شود، مي‌تواند افزايش فشار خون را به همراه آورد.
** مصرف كورتون و يا ساير داروهاي استروئيدي
اين داروها به علت اثرات مختلفي كه بر روي ارگان‌هاي بدن دارند، باعث افزايش فشار خون مي‌شوند. با قطع مصرف اين داروها، معمولاً فشار خون به حالت عادي باز مي‌گردد.
** علايم فشار خون ‏
دكتر مؤمني در مورد علايم فشار خون مي‌گويد: فقط در برخي موارد فشار خون بالا با علائمي مانند سردرد در ناحيه پس سر، سرگيجه، تاري ديد، طپش قلب، خستگي زودرس،تنگي نفس شبانه و يا به هنگام فعاليت، درد قفسه سينه و ادرار كردن بيش از يك ‌بار در طول شب همراه است. فشارخون بالا معمولاً علامتي ايجاد نمي‌كند و يكي از بزرگترين مشكلات‌اش اين است كه به ندرت باعث بروز علائم مي‌شود. تا زماني كه يكي از عوارض آن مانند سكته قلبي يا مغزي بروز نكند، فرد از بيماري خود اطلاع پيدا نمي‌كند، با وجود اين خون دماغ و قرمزي صورت مي‌تواند نشانه‌اي از فشار خون بالا باشد.
يك دسته از علايم همراه فشار خون ممكن است به علت بيماري‌هاي زمينه‌اي و تشديدكننده فشار خون به وجود آيد كه به اين موارد مي‌توان اشاره كرد: پر ادراري و پرنوشي و ضعف عضلاني بر اثر بيماري پركاري غده فوق كليوي، افزايش وزن و عدم ثبات رواني ـ احساسي در مبتلايان به بيماري كوشينگ (كه به علت افزايش هورمون كورتيزول در بدن به‌وجود مي‌آيد)، حملات سردرد، تپش قلب عرق ريزش و سرگيجه در مبتلايان به تومور، سابقه عفونت‌هاي مكرر ادراري، شب ادراري و پرنوشي در بيماري كليوي. براي تشخيص برخي بيماري‌هاي زمينه‌اي و كنترل تمامي شرايطي كه ممكن است باعث فشار خون در فرد شود، يك سري آزمايش‌هاي تكميلي براي بررسي ادرار و خون فرد از نظر قند، چربي و برخي مواد معدني و مواد شيميايي ضروري است.‏
** عوارض فشار خون بالا
دكتر مؤمني با اشاره به اين مطلب كه كنترل نكردن فشار خون بالا باعث بروز عوارضي در بدن مي‌شود، مي‌افزايد: اين بيماري‌ها عبارتند از حمله يا سكته قلبي (فشار خون بالا باعث سختي و افزايش ضخامت سرخرگ‌هاي خوني يا «آترواسكلروز» مي‌شود و حمله قلبي، سكته قلبي و سكته مغزي را به همراه مي آورد)، آنوريسم (آنوريسم‌ عبارت است از اتساع (باد كردن) يا بيرون‌زدگي ديواره يك سرخرگ بر اثر ضعف ديواره سرخرگ‌.
پمپ كردن خون در رگ‌ها علي‌رغم داشتن فشار خون بالا، باعث ضخيم شدن عضله قلب مي‌شود و در نتيجه قلب به سختي خون را پمپ مي‌كند و دچار نارسايي مي‌شود)، تنگ و ضعيف شدن رگ‌هاي خوني در كليه‌ها (در اين حالت كليه‌ها نمي‌توانند به درستي كار خود را انجام دهند)، ضخيم شدن، تنگي و يا پارگي رگ‌هاي خوني در چشم‌ها (در اين حالت بينايي فرد كم مي شود)، سندرم متابوليك (سندرم متابوليك يكي از اختلالات مربوط به متابوليسم بدن است كه شامل افزايش اندازه دور كمر، تري گلسيريد خون بالا، كاهش كلسترول خوب يا ‏HDL‏ ، فشار خون بالا و افزايش هورمون انسولين است).
اگر فشار خون فرد بالا باشد، احتمال ابتلا به ساير اجزاي اين سندرم زياداست. هر چقدر اجزاي بيشتري از اين سندرم را داشته باشيد، بيشتر ممكن است دچار ديابت، بيماري قلبي و سكته ‌شويد. اگر احساس مي‌كنيد فشار خون شما بالا است، حتما به پزشك مراجعه كنيد. ممكن است لازم باشد به صورت منظم دارو مصرف كنيد. به هيچ عنوان به صورت خودسرانه داروهاي فشار خون را مصرف نكنيد، زيرا فشار خون بالا اگر درمان نشود، مي‌تواند به عوارض جدي و خطرناكي بيانجامد.
** راه‌هاي پيشگيري از ابتلا به فشارخون بالا
ـ با تغييرات ساده در روش زندگي مانند داشتن رژيم غذايي مناسب و فعاليت‌هاي بدني منظم، مي‌توان از افزايش فشار خون پيشگيري كرد.
ـ كاهش مصرف چربي و نمك در رژيم غذايي، نه فقط به كاهش فشار خون كمك مي‏‌كند، بلكه باعث كاهش احتمال بروز بسياري از بيماري ها از جمله ديابت و بيماري عروق كرونر قلب مي‌شود.
ـ از ابتدا ذائقه كودك خود را به غذاهاي كم نمك عادت دهيد.
ـ افزايش وزن، سبب افزايش كار قلب مي‌شود و همچنين فشارخون بر اثر وزن اضافي، بالا مي‌رود.
ـ كاهش وزن (درصورت بالا بودن وزن)، كاهش مصرف نمك و چربي در رژيم غذايي و شروع فعاليت‌هاي بدني منظم كه مورد تأييد پزشك‏‌تان باشد، به كاهش فشار خون شما كمك مي‌كند.
- ورزش و فعاليت‌هاي بدني منظم نه فقط به كاهش فشارخون كمك مي كند، بلكه باعث كاهش سطح چربي (كلسترول) در خون هم مي‌شود.
*منبع: روزنامه اطلاعات
**گروه اطلاع رساني**9117**2002